Yıl: 2020 Cilt: 15 Sayı: 4 Sayfa Aralığı: 1055 - 1079 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.47846/TurkishStudies.46856 İndeks Tarihi: 27-05-2021

Amerikan Board Misyoneri Laura Farnham’ın Osmanlı Devleti’ndeki Faaliyetleri

Öz:
Bu çalışma Amerika Yabancı Misyon Temsilcileri Birliğinin (kısaca ABCFM veya Amerikan Boardolarak bilinmektedir.) Yakındoğu Misyonu’nun Osmanlı Devleti’ndeki çalışma bölgelerinden biri olan BatıTürkiye Misyonu, İzmit (Nicomedia) İstasyonuna gönderilen Amerikalı misyoner Laura Farnham (1844-1919)ve onun bölgedeki Ermeniler üzerindeki faaliyetleri hakkındadır. Laura Farnham, Bahçecik (Bithinya) Yatılı Kız Okulu (1873-1885) ve Adapazarı Ermeni Kız Okulunda (Adabazari Hayuhgatz Varjharan) (1885-1921)yaklaşık otuz sekiz yıl görev yapmış bir kadın misyonerdir. Laura Farnham’ın kurucusu olduğu iki okulgünümüzde Sağlık ve Eğitim Vakfinın (SEV) bünyesi altında eğitim vermeye devam eden Üsküdar AmerikanLisesinin temelini oluşturmaktadır. Çalışmada Laura Farnham’ın bölgedeki ve bu okullardaki faaliyetleriAmerikan Board’un 1810-1939 yılları arasında yayımlamış olduğu aylık The Missionary Herald dergisi,Amerikan Kadın Misyonları Birliğinin yayın organı olan Light and Life for Woman serileri ve diğer arşivbelgeleri üzerinden incelenmektedir. Çalışmada, on dokuzuncu yüzyılın son çeyreğinde Amerikan Board’unOsmanlı Devleti’nin Ermeni toplulukları arasındaki misyonerlik faaliyetlerinin, Ermeni kadınların eğitiminekatkı sağladığı görülmüştür. Amerikan Board’un Osmanlı’daki misyonerlik çalışmaları Ermenilerinbağımsızlık düşüncelerini ortaya çıkaran ve Osmanlı Devleti’ne karşı tavırlarını değiştiren önemli unsurlardanbirisidir. Amerikan Board’un misyoner okullarına devam eden Ermeni öğrencilerde millî bilinç ve bağımsızlıkduyguları uyandırılmaya çalışılmıştır. Laura Farnham’ın Bahçecik ve Adapazarı’ndaki okulları da Ermenitopluluğu içerisindeki entelektüelleri yetiştirmiş ve okullardaki eğitim kısa süre içerisinde kendisinigöstermiştir.
Anahtar Kelime:

Activities of American Board Missionary Laura Farnham in the Ottoman State

Öz:
This study is about Laura Farnham (1844-1919), one of the American Board of Commissioners for Foreign Missions (briefly known as ABCFM or the American Board) missionaries sent to the Nicomedia station of Western Turkey Mission, and her activities on Armenians in the region. Laura Farnham is a woman missionary who served for nearly thirty-eight years in the Ottoman State in the Armenian Girls’ High School in Bardezag (1873-1885) and the Armenian Girls’ High School in Adabazar (Adabazari Hayuhgatz Varjharan) (1885-1921). These two schools, established by Laura Farnham, form the basis of the Üsküdar American Academy, which is under the Health and Education Foundation (SEV). In this study, Laura Farnham’s activities on Armenians in the region and these schools are examined through The Missionary Herald journal published monthly by the American Board between 1810 and 1939, the Light and Life for Woman series of the Woman’s Board of Missions, and other archival documents. In this scope, it is seen that the American Board’s missionary activities among the Ottoman State helped to increase Armenian female education in the last quarter of the nineteenth century. The American Board’s missionary work in the Ottoman Empire was one of the critical elements that revealed the Armenians’ views of independence and changed their attitude towards the Ottoman State. In American Board’s missionary schools, national consciousness and independence feelings were awakened in Armenian students. Also, Laura Farnham’s girls’ schools, both in Bardezag and Adabazar, have educated intellectuals within the Armenian community, and education in schools has shown itself in a short time.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • ABCFM. (1889). Seventy-ninth annual report of the American Board of Commissioners for Foreign Missions. Press of Samuel Usher. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015073264890&view=1up&seq=7
  • Açıkses, E. (1999). Osmanlı Devleti’ndeki misyonerlik faaliyetleri ile ilgili bir değerlendirme (İki merkezden örnekler). Güler Eren (Ed.), Osmanlı, C. 2 içinde (s. 192- 203). Yeni Türkiye Yayını.
  • Alan, G., & Bolat, G. (2011). The American Board and Ottoman woman’s education. History Studies, 3, 105-117. http://dx.doi.org/10.9737/hist_368
  • Amerikan Bord Heyeti (American Board), Istanbul, “Personnel records for laura farnham,” American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library, online in Digital Library for International Research Archive, Item #12158. http://www.dlir.org/archive/items/show/12158
  • Amerikan Bord Heyeti (American Board), Istanbul, “Memorial records for julia a. rappleye,” American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library, online in Digital Library for International Research Archive, Item #17389, http://www.dlir.org/archive/items/show/17389
  • Amerikan Bord Heyeti (American Board), Istanbul, “Memorial records for laura farnham,” American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library, online in Digital Library for International Research Archive, Item #16873, http://www.dlir.org/archive/items/show/16873
  • Chambers, Mrs. R. (1907). Western Turkey mission: The holidays at Bardizag. The Missionary Herald, 103(3), 138-139.
  • Creegan, C. C. (1907). Woman’s work as seen by a man. Life and Light, 37(9), 398-399.
  • Çelik, H. (2015). Amerikan misyonerlerinin Kocaeli’de eğitim faaliyetleri. Uluslararası Gazi Akçakoca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri içinde (s. 1183-1191). Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları. http://kocaelitarihisempozyumu.com/bildiriler/76.pdf
  • Çoban Döşkaya, F. (2020a). Mary Lyon: Mount Holyoke kız ilahiyat okulu ve mezunlarının Osmanlı Devleti’nde eğitim misyonerliği faaliyetleri. History Studies, 12(4), 1665-1701. http://dx.doi.org/10.9737/hist.2020.895
  • Çoban Döşkaya, F. (2020b). Amerikan Board (ABCFM) ve Fetullahçı Terör Örgütü (FETÖ). Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 7(3), 1431-1474. http://dx.doi.org/10.46868/atdd.23
  • Danacıoğlu, E. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nda Amerikan Board Okulları ve Ermeniler. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 3(9), 131-145.
  • Dyer, F. J. (1917). Looking backward over fifty years: The Woman’s Board of Missions at home and abroad. Life and Light for Woman, 47(10), 426-453.
  • Dwight, H.G.O. (1854). Christianity in Turkey: A Narrative of the Protestant Reformation in the Armenian Church. James Nispet.
  • Esenkal, E. (2007). Yabancı ülkeler tarafından Osmanlı coğrafyasında açılan okullar. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Erdoğdu, T. (2004). Üsküdar Amerikan Kız Koleji’nin kısa tarihi. Üsküdar Sempozyumu Bildiriler C. 1 içinde (s. 302-324). Seçil Ofset.
  • Farnham, L. (1903). Extracts from recent letters: Miss Laura Farnham writes. Life and Light, 33(2), 69.
  • Farnham, L. (1904). Missionary letters Turkey: Miss Laura Farnham writes from Adabazar. Life and Light, 34(7), 312.
  • Farnham, L. (1910). The Adabazar High School. Life and Light, 40(11), 489-491.
  • Greene, J. K. (1916). Leavening the Levant. Pilgrim Press.
  • Güngör, E. (1999). Türkiye’de Misyoner Faaliyetleri. Ötüken Yayını.
  • Güven, S. Z. (2018). American Foreign Missions to the Armenians of the Ottoman Empire: Fashioning the Model of Educated Christian Womanhood in the East in the Second Half of the Nineteenth Century. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Harvard University, Houghton Library, https://iiif.lib.harvard.edu/manifests/view/ids:15523574
  • İskefiyeli, Z. (2013). Misyonerliğe adanmış bir ömür: Joseph Kingsbury Greene. History Studies, 5(4), 281-300. http://dx.doi.org/10.9737/historyS908
  • İskefiyeli, Z. (2018). XIX. yüzyılın ikinci yarısında bir Amerikan misyonerin gözüyle İzmit ve çevresi. H. Selvi vd. (Eds), Uluslararası Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu IV Bildirileri içinde (s. 653-672). Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları. http://www.kocaelitarihisempozyumu.com/bildiriler4/37.pdf
  • Johnson, B. (2010). The forgotten garden. Buluşma Dergisi, 3, 19.
  • Karakoç, E. & Civgin, S. (2018a). Amerikan Board misyonerlerinin Osmanlı topraklarındaki ilk faaliyetlerine bir örnek: Bahçecik istasyonu. Turan-Sam, 10(38), 231-242. https://www.turansam.org/TURAN-SAM_38.pdf
  • Karakoç, E. & Civgin, S. (2018b). Bahçecik Ermeni Kız Okulu’ndan Üsküdar Amerikan Kız Lisesi’ne bir misyoner eğitim kurumunun hikâyesi (1873-1939). 5.Yıldız Sosyal Bilimler Kongresi Tam Metin Bildiri Kitabı içinde (s. 28-49). Yıldız Teknik Üniversitesi Matbaası.
  • K. G. L. (1919). Laura Farnham: A missionary for nearly fifty years. Life and Light for Woman, 49(12), 515.
  • Kocabaşoğlu, U. (1991). Kendi Belgeleriyle Anadolu’daki Amerika: 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Amerikan Misyoner Okulları. Arba Yayınları.
  • Kumlu, E. (2013). Uyanış ve Kalp Ağrısı romanlarında kadın yaşamının ortak semboller üzerinden incelenmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(1), 19-31.
  • Life and Light for Heathen Women. (1872). 2(6), 263.
  • Linder, F. (2000). The History of Uskudar American Academy 1876-1996. SEV.
  • Nane, M. T. (2017). 140 yıllık bir eğitim geleneği. Buluşma Dergisi. 27, 3. https://www.sev.org.tr/dergi/bulusma_kis_2017/html/files/assets/basic-html/page-3.html#
  • Narin. R. (2012). 19. yüzyılda Kocaeli’nde misyonerlik faaliyetleri. Karadeniz Araştırmaları. (34), 67-76.
  • Narin. R. (2014). Amerikan Board’un Osmanlı Ermenileri üzerine etkisi (1820-1870): Kocaeli örneği. Yeni Türkiye. (60), 1-16.
  • Narin, R. (2018). Amerikan Board’un kadın misyonerleri ve Adapazarı Ermeni Kız Okulu. Vakanüvis, 3, 249-286.
  • Nergararian, G. (1885). A Brief History of the Beginning of the Mission Work in Nicomedia. Waynesboro.
  • Newnham, S. (1898). Bardezag, Western Turkey. The Missionary Herald, 94(12), 497-500.
  • Oğuz, E. E. (2017). 19. ve 20. yüzyıllarda Kocaeli’ndeki Protestan kadın misyonerler ve faaliyetleri. H. Selvi vd. (Eds.), Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu III içinde (s. 1413-1434). Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayını. http://www.kocaelitarihisempozyumu.com/bildiriler3/66.pdf
  • Pekin, S. (2017). Meşru-Gayrimeşru faaliyetleriyle Bardizag Amerikan Koleji’nin yarım asırlık tarihi (1873-1923). H. Selvi vd. (Eds.), Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu III içinde (s. 1435-1460). Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayını. http://www.kocaelitarihisempozyumu.com/bildiriler3/97.pdf
  • Polatel, O. (2014). İzmit kazası’nda Ermeni yerleşiminin başlangıcı ve Ermeni yerleşim yerleri. M. M. Hülagü, M. Şaşmaz vd., (Eds), Tarihte Türkler ve Ermeniler, C. 6 içinde (s. 27-50). TTK. http://dunyasavasi.ttk.gov.tr/upload/files/Ermeni_Kulliyat/6-Cilt/3-OguzPOLATEL.pdf
  • Pollock, S. (1882). A day in the Bardesag school. Life and Light for Woman, 12(9), 351.
  • Saltık, E. (2016). Osmanlı Anadolu’sunda Protestan bir kadın misyoner: Laura Farnham ve okulu. PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(1), 17-24. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/256101
  • Selvi, H. (2005). II. Meşrutiyet Dönemi’nde Adapazarı ve çevresi (1908-1918). Sakarya İli Tarihi C.1, içinde (s. 449-496). Sakarya Üniversitesi Yayınları.
  • Selvi, H. (2007). Ermeşe (Akmeşe) Manastırı ve Ermeni olaylarındaki yeri. Asam Ermeni Araştırmaları II. Uluslararası Kongresi. https://docplayer.biz.tr/106008519-Ermese-akmesemanastiri-ve-ermeni-olaylarindaki-yeri-1.html
  • Sheldon, M. E. (1899). Everyday life in the school at Adabazar. Life and Light for Women, 29(5), 249-252.
  • Sheldon, M. E. (t.y.). The Armenian Girls’ High School in Adabazar, Turkey. Woman’s Board of Mission.
  • Sonyel, S. R. (2009). Osmanlı Ermenileri: Büyük güçler diplomasisinin kurbanları. A. Birerdinç (Çev). Remzi Kitabevi.
  • Southeast News. (1977). One Hundred Years at Uskadar, 27(6), 8. Published by the Southeast Conference United Church of Christ.
  • Stone, F. A. (2011). Sömürgeciliğin hasat Mevsimi: Anadolu’da Amerikan misyoner okulları. A. Aksu (Çev). Dergâh Yayınları.
  • Şahin, G. (2019). Manastır şehrinde Amerikalı Protestan misyonerler ve faaliyetleri (1873-1913). Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 8(1), 141-186. http://dx.doi.org/10.30903/Balkan.584110
  • Şahin, G. (2005). Türk-Ermeni ilişkilerinin bozulmasında Amerikalı misyonerlerin rolleri üzerine bir inceleme. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Ermeni Özel Sayısı, 7(1), 184-207.
  • The Missionary Herald, (1919). The Chronicle: Deaths, 115(12), 512.
  • Tekinsoy, Y. E. & Hanilçe, M. (Eds). (2019). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de misyonerler ve faaliyetleri. Kitabevi Yayınları.
  • Töreli, T., & Çoban Döşkaya, F. (2018). Amerikan Board misyoneri Olive L. Parmelee Andrus ve Mardin. D. Karacoşkun & O. Köse (Eds), Geçmişten Günümüze Tarihten İzler, içinde (s. 201-249). Berikan Yayınevi.
  • Turan, Ö. (1999). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Protestan misyonerlik faaliyetleri. G. Eren (Ed.), Osmanlı C. 2 içinde (s. 204- 214). Yeni Türkiye Yayını.
  • Üsküdar Amerikan Lisesi’nin tarihine kronolojik bakış. (2017). Buluşma Dergisi. 27, 50-62. https://www.sev.org.tr/dergi/bulusma_kis_2017/html/files/assets/basic-html/page-50.html
  • West, A. G. (1903). A missionary collection. Life and Light for Woman, 33(7), 292-298.
  • Yıldız, Ö. (2012). İzmit’te (Nicomedia) Amerikan misyoner faaliyetleri. Gazi Akademik Bakış, 58(10), 97-111. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/73913
  • http://www.oktayaras.com/son-sultanlarin-istanbulunda/tr/44936
  • https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/46720
APA Çoban Döşkaya F (2020). Amerikan Board Misyoneri Laura Farnham’ın Osmanlı Devleti’ndeki Faaliyetleri. , 1055 - 1079. 10.47846/TurkishStudies.46856
Chicago Çoban Döşkaya Füsun Amerikan Board Misyoneri Laura Farnham’ın Osmanlı Devleti’ndeki Faaliyetleri. (2020): 1055 - 1079. 10.47846/TurkishStudies.46856
MLA Çoban Döşkaya Füsun Amerikan Board Misyoneri Laura Farnham’ın Osmanlı Devleti’ndeki Faaliyetleri. , 2020, ss.1055 - 1079. 10.47846/TurkishStudies.46856
AMA Çoban Döşkaya F Amerikan Board Misyoneri Laura Farnham’ın Osmanlı Devleti’ndeki Faaliyetleri. . 2020; 1055 - 1079. 10.47846/TurkishStudies.46856
Vancouver Çoban Döşkaya F Amerikan Board Misyoneri Laura Farnham’ın Osmanlı Devleti’ndeki Faaliyetleri. . 2020; 1055 - 1079. 10.47846/TurkishStudies.46856
IEEE Çoban Döşkaya F "Amerikan Board Misyoneri Laura Farnham’ın Osmanlı Devleti’ndeki Faaliyetleri." , ss.1055 - 1079, 2020. 10.47846/TurkishStudies.46856
ISNAD Çoban Döşkaya, Füsun. "Amerikan Board Misyoneri Laura Farnham’ın Osmanlı Devleti’ndeki Faaliyetleri". (2020), 1055-1079. https://doi.org/10.47846/TurkishStudies.46856
APA Çoban Döşkaya F (2020). Amerikan Board Misyoneri Laura Farnham’ın Osmanlı Devleti’ndeki Faaliyetleri. Turkish Studies - Historical Analysis, 15(4), 1055 - 1079. 10.47846/TurkishStudies.46856
Chicago Çoban Döşkaya Füsun Amerikan Board Misyoneri Laura Farnham’ın Osmanlı Devleti’ndeki Faaliyetleri. Turkish Studies - Historical Analysis 15, no.4 (2020): 1055 - 1079. 10.47846/TurkishStudies.46856
MLA Çoban Döşkaya Füsun Amerikan Board Misyoneri Laura Farnham’ın Osmanlı Devleti’ndeki Faaliyetleri. Turkish Studies - Historical Analysis, vol.15, no.4, 2020, ss.1055 - 1079. 10.47846/TurkishStudies.46856
AMA Çoban Döşkaya F Amerikan Board Misyoneri Laura Farnham’ın Osmanlı Devleti’ndeki Faaliyetleri. Turkish Studies - Historical Analysis. 2020; 15(4): 1055 - 1079. 10.47846/TurkishStudies.46856
Vancouver Çoban Döşkaya F Amerikan Board Misyoneri Laura Farnham’ın Osmanlı Devleti’ndeki Faaliyetleri. Turkish Studies - Historical Analysis. 2020; 15(4): 1055 - 1079. 10.47846/TurkishStudies.46856
IEEE Çoban Döşkaya F "Amerikan Board Misyoneri Laura Farnham’ın Osmanlı Devleti’ndeki Faaliyetleri." Turkish Studies - Historical Analysis, 15, ss.1055 - 1079, 2020. 10.47846/TurkishStudies.46856
ISNAD Çoban Döşkaya, Füsun. "Amerikan Board Misyoneri Laura Farnham’ın Osmanlı Devleti’ndeki Faaliyetleri". Turkish Studies - Historical Analysis 15/4 (2020), 1055-1079. https://doi.org/10.47846/TurkishStudies.46856