Yıl: 2020 Cilt: 15 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 391 - 411 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.29228/TurkishStudies.38899 İndeks Tarihi: 06-06-2021

Harput’da Ulu Cami (Bey-Pınar) Çeşmesi

Öz:
Çeşme, geçmişte yaşayan insanların su ihtiyacını karşılayan en önemli mimari öğe olduğundan Türk-İslamkentlerinin değerli mimari eserleri arasında yer almaktadır. Bu sebeple suyu aziz bilen Osmanlı, medeniyetininhem mütevazı, hem de gösterişli yansımaları olan çeşmelerle meydanlarını süslemiştir. Çeşmeler, dönemlerininmimari üsluplarını taşıyan, sanatsal eserler olduğu gibi şehir merkezlerinde mahalle ve sokakların oluşmasındada belirleyici rol oynamışlardır. Su, insanlığın en büyük ihtiyacı olduğundan asırlardır çeşitli yollarla buihtiyacın sağlanması amaçlanmış ve bu amaç ışığında pek çok yapı ortaya çıkmıştır. Bu yapılar özellikleİslamiyet’in suya büyük önem vermiş olması ve insanlara su sağlamanın hayırlı olduğunu bildirmesi bu önemidaha da artırmıştır. Tarihte bir bölgenin ismi olan Harput’ta da çok sayıda çeşme inşa edilerek çeşme yolugüzergâhlarını oluşturmuşlardır. Bu çeşmelerden birçoğu günümüze ulaşmıştır. Bu çeşmelerden biri CamiKebir Mahallesinde Ulu Cami bahçesi bitişiğinde yer alan yarım yuvarlak kemerli Harput Ulu Cami (Bey-Pınar) Çeşmesi olup makalemizin de ana temasını teşkil etmektedir. Bu çalışmada, Elazığ İl Merkezi HarputMahallesi, Şefik Gül Kültür Evi (Gülsen Evi) bahçesinde yer alan Harput Ulu Cami (Bey-Pınar) Çeşmesi, sanattarihi yönünden incelenmiştir. Çalışmaya kaynak taraması ile başlanmıştır. Bu kapsamda Harput’un tarihi vecoğrafyası, çeşme mimarisinin gelişimi, Harput Ulu Cami (Bey Pınarı) Çeşmesi’nin detaylı olarak yeri,tarihçesi, planı, malzemesi, teknik ve süslemeleri, restorasyon süreci, restorasyon sürecinde tenkit edilenhususlar, öneriler ve sonuç ile sınırlandırılmıştır.
Anahtar Kelime:

Ulu Mosque (Bey Pinari) Fountain In Harput

Öz:
Because fountains are the most important architectural elements that provided the water needs of people in the past, they are among the most important architectural works in Turkish-Islamic cities. Therefore, The Ottomans, whose waters are known to be sacred, played significant roles in creating works of art that carried the architectural style of their time by ornamenting squares with fountains that were modest or luxurious reflections of water civilization in addition to significant roles in forming neighborhoods and streets in city centers. Because water is the greatest need of humanity, it has been aimed to meet this need in various ways for centuries and many structures have been created in line with this aim. The fact that these structures signal that especially Islamism place great importance on water and providing water to people is one of the greatest charity works increased this importance further. In Harput, which is the name of a region in history, many fountains were built and routes for fountains were created. Many of these fountains have survived until today. One of these fountains is Harput Ulu Mosque Fountain, which has a round-arched, vaulted shape and is located next to the yard of Ulu Mosque in Camii Kebir neighborhood, and it constitutes the main theme of our study. In this study, Ulu Mosque Fountain in Harput, which is located within Şefik Gül Culture House (Gülsen House) in Harput neighborhood of the central county of the city of Elazığ, was investigated in terms of art history. The study was initiated with a literature review. Accordingly, the investigation covered history and geography of Harput, development of fountain architecture, the detailed location of Ulu Mosque Fountain in Harput, its history, plan, materials, technique and ornamentation, the restoration process, the points considered during its restoration process, suggestions and conclusions.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Aksın, A., (2013). “Harput’un Mezra’ya Taşınması Sürecinde İlk Vilayet Konağı”,Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ, 101-110.
  • Ardıçoğlu, N., (1997). Harput Tarihi, Elaskav Yayınları, Ankara,
  • Arslantaş, Y., (2008). “Paleolitik Çağ’da Elazığ Yöresi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Elazığ.1-10
  • Aslanapa, O., (1984). Türk Sanatı, Remzi Kitapevi, İstanbul.
  • Aşan M., B., (1999). “Osmanlı Öncesi Harput ve Yöresinde Türk İskânın Tarihi Gelişimi”, Dünü ve Bugünü ile Harput Sempozyumu, C.I, TDV. ElazığŞubesi Yayınları, Elazığ, 49-65.
  • Aytaç, İ., (2017). “Çahpur Çeşmesi”, Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, C.,IV., S.1, Elazığ, 1-22.
  • Bektaşoğlu, M., (2009). Anadolu’da Türk İslam Sanatı, Dip Yayınları, Ankara.
  • Çal, H.,-İltar, G.,(2011). Giresun İli Osmanlı Mezar Taşları, Giresun Valiliği Yayınları, Ankara.
  • Çelik, A., (2009).“Tarihi Perspektif İçinde Harput”, Geçmişten Günümüze Harput Mimarisi Panel – Forum, Elazığ Valiliği - Elazığ Belediyesi Fırat Üniversitesi- Mimarlar Odası Genel Merkezi Çekül Vakfı Katkılarıyla, Elazığ, 25-26.
  • Çetinkaya, E., (2012). Bursa Çeşmeleri. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Erzurum.
  • Çetintaş, S., (1944). “Türklerde Su – Çeşme, Sebil”, Güzel Sanatlar Dergisi, Ankara.125-147.
  • Danık, E., (2001). Orta Çağda Harput, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
  • Danık, E., (2004). “Yukarı Fırat Bölgesi 2004 Yılı Arkeolojik Yüzey Araştırmaları” Uluslararası Kazı Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, Sakarya, 155-170.
  • Darkot, M. B., (1949). “Harput”, İslam Ansiklopedisi, c. 5, İstanbul, 296-299.
  • Denktaş, M., (2002). “Anadolu Türk Mimarisinde Çeşmeler”. Türkler Ansiklopedisi, c.7, Ankara, 872-877.
  • Demir, B.,- Abay, E.,- Sevin,V., (2016). “Harput Kabartması Anadolu Uygarlıklarına Yeni Bir Katkı”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, s.153, İstanbul, VII-XVI.
  • Eyice, S., (1993). “Çeşme” Maddesi, TDV İslam Ansiklopedisi, c.8, 277-287.
  • Geyik, G., (2007). İzmir Su Yolları. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Erzurum.
  • Görkem, İ., (1986). “Harput Mezar Taşları ve Kitabeleri”, Fırat Havzası Yazma Eserler Sempozyumu, Elazığ. 167-177.
  • Hayli, S., (1992). Harputun Tarihi Coğrafyası. Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı Doktara Semineri, Elazığ.
  • Karasu, G., (2006). Afyon Çeşmeleri. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanata Tarihi Ana Bilim Dalı, Ankara.
  • Kazıcı, Z., (1999). İslam Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 322.
  • Kılıç, A., (2008). Hekimoğlu Ali Paşa Külliyesi, Lisans Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Van.
  • Ödekan, A., (1997).“Sebil” Maddesi, Eczacıbası Sanat Ansiklopedisi, c.3, İstanbul,1627.
  • Önge, Y., (b),(1981). “Türk Su Mimarisinde Suluk Adını Verdiğimiz Çeşmeler”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, s.1, Konya.
  • Pilehvarian, N.K., (2002). “Osmanlı Çeşme Mimarisi”, Türkler Ansiklopedisi, Ankara: c.12, 247- 251,
  • Sunguroğlu, İ., (1958). Harput Yollarında, C.I, Elazığ Kültür ve Tanıtım Yayınları, İstanbul, 92.
  • Şen, K.,(2018). Arapgir İlçesinin Tarihçesi ve Kültür Varlıkları, Akademisyen Yayınevi, Ankara.
  • Tızlak, F., (1991). “XIX Yüzyılın İlk Yarısında Harput Vakıfları”, Vakıflar Dergisi, s. XXII, Ankara.69-75.
  • Ünal, M. A., (1997). “ Harput”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.16, İstanbul, 232-235.
APA Kılıç A (2020). Harput’da Ulu Cami (Bey-Pınar) Çeşmesi. , 391 - 411. 10.29228/TurkishStudies.38899
Chicago Kılıç Ayetullah Harput’da Ulu Cami (Bey-Pınar) Çeşmesi. (2020): 391 - 411. 10.29228/TurkishStudies.38899
MLA Kılıç Ayetullah Harput’da Ulu Cami (Bey-Pınar) Çeşmesi. , 2020, ss.391 - 411. 10.29228/TurkishStudies.38899
AMA Kılıç A Harput’da Ulu Cami (Bey-Pınar) Çeşmesi. . 2020; 391 - 411. 10.29228/TurkishStudies.38899
Vancouver Kılıç A Harput’da Ulu Cami (Bey-Pınar) Çeşmesi. . 2020; 391 - 411. 10.29228/TurkishStudies.38899
IEEE Kılıç A "Harput’da Ulu Cami (Bey-Pınar) Çeşmesi." , ss.391 - 411, 2020. 10.29228/TurkishStudies.38899
ISNAD Kılıç, Ayetullah. "Harput’da Ulu Cami (Bey-Pınar) Çeşmesi". (2020), 391-411. https://doi.org/10.29228/TurkishStudies.38899
APA Kılıç A (2020). Harput’da Ulu Cami (Bey-Pınar) Çeşmesi. Turkish Studies (Elektronik), 15(1), 391 - 411. 10.29228/TurkishStudies.38899
Chicago Kılıç Ayetullah Harput’da Ulu Cami (Bey-Pınar) Çeşmesi. Turkish Studies (Elektronik) 15, no.1 (2020): 391 - 411. 10.29228/TurkishStudies.38899
MLA Kılıç Ayetullah Harput’da Ulu Cami (Bey-Pınar) Çeşmesi. Turkish Studies (Elektronik), vol.15, no.1, 2020, ss.391 - 411. 10.29228/TurkishStudies.38899
AMA Kılıç A Harput’da Ulu Cami (Bey-Pınar) Çeşmesi. Turkish Studies (Elektronik). 2020; 15(1): 391 - 411. 10.29228/TurkishStudies.38899
Vancouver Kılıç A Harput’da Ulu Cami (Bey-Pınar) Çeşmesi. Turkish Studies (Elektronik). 2020; 15(1): 391 - 411. 10.29228/TurkishStudies.38899
IEEE Kılıç A "Harput’da Ulu Cami (Bey-Pınar) Çeşmesi." Turkish Studies (Elektronik), 15, ss.391 - 411, 2020. 10.29228/TurkishStudies.38899
ISNAD Kılıç, Ayetullah. "Harput’da Ulu Cami (Bey-Pınar) Çeşmesi". Turkish Studies (Elektronik) 15/1 (2020), 391-411. https://doi.org/10.29228/TurkishStudies.38899