Yıl: 2020 Cilt: 15 Sayı: 171 Sayfa Aralığı: 2314 - 2334 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 09-05-2021

Teoriden Pratiğe Türk Hukukunda Sağlık Hakkının Dava Edilebilirliği Üzerine Bir İnceleme

Öz:
Sağlık hakkı, hem 1961 Anayasası’nda ve hem de 1982 Anayasası’nda “ekonomik ve sosyal haklar” arasında güvence altına alınan temel haklardandır. Ayrıca, uluslararası insan hakları hukukunda “ulaşılabilecek en yüksek sağlık standardı” olarak nitelenen bir insan hakkıdır. Bununla birlikte, normatif olarak hem negatif ve hem de pozitif veçhesi bulunan sağlık hakkının anayasallaşması, her halükârda dava edilebilirliği beraberinde getirmemekte, son kertede sağlık hakkına anlam ve işlevsellik katacak olan ve dava edilebilirliği güçlendiren temel faktör “yargısal tutumlar” olmaktadır. Bu makalede, sağlık hakkının gerçekleştirilmesini “malî kaynakların yeterliliği” ölçütüne bağlayan Anayasa’nın 65. maddesi ile öncelikle “esas alınması” öngörülen uluslararası insan hakları sözleşmelerinden söz eden 90. madde geriliminde, sağlık hakkının pozitif veçhesinin dava edilebilirliği teorik açıdan tartışılacak ve Türkiye’de yargısal ve yarı-yargısal denetim organlarının sağlık hakkının dava edilebilirliğine yönelik tutumları değerlendirilecektir
Anahtar Kelime:

From Theory to Practice a Study on the Justiciability of the Right to Health in Turkish Law

Öz:
The right to health is one of the fundamental rights guaranteed in “economic and social rights” both in the 1961Constitution and in the 1982 Constitution. Besides, it is a human right that is defined and recognized as “the highestattainable health standard” in international human rights law. On the other hand, the constitutionalization of theright to health, which has both negative and positive aspects as a norm, does not impose justiciability in anycase concomitantly, ultimately the main factor that will add meaning and functionality to the right to health andstrengthen the litigation is “judicial attitudes”. In this article justiciability of health right will be discussed frompositive aspect and attitudes of the judicial and quasi-judicial auditing bodies in Turkey towards justiciability ofthe health rights will be evaluated within the tension between the 65th Article of the Constitution which connectsrealization of health right to “adequacy of financial resources” and the 90th Article which mentions internationalhuman rights conventions those have been envisaged as “predicated on” primarily.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Bibliyografik
  • Akıncı, Müslüm “Yaşam Hakkı İhlalleri ve İdari Yargı”, Yeni Gelişmeler Işığında Bedensel Zararların Tazmini Uluslararası Kongre, Türkiye Barolar Birliği, Cilt: 1, Ankara 2016, ss. 265-290.
  • Algan, Bülent, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakların Korunması, Seçkin Yayınları, Ankara 2007.
  • Aybay, Rona, “Uluslararası Antlaşmaların Türk Hukukundaki Yeri”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı 70, 2007, ss. 187-213.
  • Bilir, Faruk, “Anayasanın 90. Maddesinde Yapılan Değişiklik Çerçevesinde Milletlerarası Andlaşmaların İç Hukuktaki Yeri”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 13, 2005/1, Sayı: 1, 2005, ss. 77-108.
  • Bulut, Nihat, Sanayi Devriminden Küreselleşmeye Sosyal Haklar, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2009.
  • Candoğan, Gökhan, “Teoriden Pratiğe Sosyal Hakların Dava Edilebilirliği”, Sosyal Haklar Uluslararası Sempozyumu III Bildiriler Kitabı, Petrol-İş Yayını 116, 2011, ss. 121-137.
  • Donnelly, Jack, Teoride ve Uygulamada Evrensel İnsan Hakları, Yetkin Yayınları, Ankara 1995.
  • Er, Ünal, Sağlık Hukuku, Savaş Yayınları, Ankara 2008.
  • Ertan, İzzet Mert, Uluslararası Boyutlarıyla Sağlık Hakkı, Legal Yayınları, İstanbul 2012.
  • Ertan, İzzet Mert, “Sosyal Hakların Özü: Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi Standartlarında Öz/Çekirdek Yükümlülükler”, Sosyal Adalet İçin İnsan Hakları: Sosyal Haklar, Kıvılcım Akkoyunlu Ertan, Filiz Kartal, Yeliz Şanlı Atay (Eds.), TODAİE Yayınları, 1. Basım, Ankara 2014, ss. 85-102.
  • Gören, Zafer, “Sosyal Devlet İlkesi ve Anayasa Hukuku Açısından Yaşam Kalitesi”, Anayasa Yargısı, No. 14, 1997, ss. 89-153.
  • Görmüş, Ayhan, “Refah Devletinde Sağlık Hakkının Dönüşümü: Kamu Hizmeti Paradigmasından Piyasa Hizmeti Paradigmasına”, Sosyal Adalet İçin İnsan Hakları: Sosyal Haklar, Kıvılcım Akkoyunlu Ertan - Filiz Kartal - Yeliz Şanlı Atay (Eds.), TODAİE Yayınları, Ankara 2014, ss. 447-468.
  • Gözler, Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, 18. Baskı, Bursa 2015.
  • Göztepe, Ece, “Social Rights in the Jurisprudence of the Constitutional Court of Turkey: Social Rights as Unprivileged Human Rights?”, IXth World Congress of Constitutional Law, Oslo, 16-20 June 2014.
  • Göztepe, Ece, “Türkiye’de Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Hakkının (Anayasa Şikâyeti) 6216 Sayılı Kanun Kapsamında Değerlendirilmesi”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2011, ss. 13-40.
  • Gülmez, Mesut, “Ulusalüstü Sözleşmelerin Doğrudan Uygulanması Sorunu: Çelişen İki Yargıtay Kararı, İş Hukuku Öğretisi ve Bir Öneri”, Çalışma ve Toplum, 2013/3, ss. 13-56.
  • Gümüş, A. Tarık, Sosyal Devlet Anlayışının Gelişimi ve Dönüşümü, On İki Levha Yayınları, Birinci Baskı, İstanbul 2010.
  • Hamamcı, Can, “Üçüncü Kuşak İnsan Hakları”, Yeni Kuşak İnsan Hakları, Ed. Kıvılcım Akkoyunlu Ertan, TODAİE Yayınları, Ankara 2013, ss. 49-77.
  • Kaboğlu, İbrahim Özden, Özgürlükler Hukuku (İnsan Haklarının Hukuksal Yapısı), 6. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara 2002.
  • Kaboğlu, İbrahim Özden, “Anayasada Sosyal Haklar: Alanı ve Sınırları”, II. Sosyal Haklar Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Pamukkale Üniversitesi, Petrol-İş Yayını, 2010, ss. 43-60.
  • Kinney, Eleanor D. and Clark, Brian Alexander, “Provisions for Health and Health Care in the Constitutions of the Countries of the World”, Cornell International Law Journal, Volume 37, Issue: 2, Article: 2, 2004, ss. 285-355.
  • Oder, Bertil Emrah, “Devletin Olumlu Edimini Gerektiren Sosyal Hakların Anayasal Düzeyde Korunması ve Yargısal Tutumlar”, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2008, ss. 199-233.
  • Örücü, Esin, The Core of Rights and Freedoms: The Limit of Limits, Human Rights: From Rhetoric to Reality, Tom Chambell vd. (Ed.) Blackwell, New York, 1986, ss. 37-59.
  • Özbudun, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, 2017 Anayasa Değişikliklerine Göre Gözden Geçirilmiş 19. Basım, Yetkin Yayınları, Ankara 2019.
  • Özdek, Yasemin, İnsan Hakkı Olarak Çevre Hakkı, 1. Baskı, TODAİE Yayın No: 321, Ankara 1993.
  • Özdek, Yasemin, Avrupa İnsan Hakları Hukuku ve Türkiye, TODAİE Yayınları, 1. Baskı, Ankara 2004.
  • Öztürk, Kazım, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Cilt 2, md. 1-75, İzahlı, Gerekçeli, Ana Belgeli ve Maddelere Göre Tasnifli, Bütün Tutanaklarıyla, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1966.
  • Özveri, Murat, Türk Hukukunda Sosyal Hakların Dava Yoluyla Gerçekleştirilmesi, Sosyal Haklar Uluslararası Sempozyumu III Bildiriler Kitabı, İstanbul: Petrol-İş Yayını, 2011, ss. 139-158.
  • Sağlam, Fazıl, “Açılış Konuşmaları”, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Türkiye Uygulamasının Almanya ve Strazburg Ekseninde Karşılaştırılması, Hazırlayanlar: Ece Göztepe, Mustafa Mert Alpbaz, On İki Levha Yayınları, 1. Baskı, İstanbul 2017, ss. 6-15.
  • Sever, Dilşad Çiğdem, “Yargı Kararlarında Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma Hakkı”, Sosyal Adalet İçin İnsan Hakları: Sosyal Haklar, Kıvılcım Akkoyunlu Ertan, Filiz Kartal, Yeliz Şanlı Atay (Eds.), TODAİE Yayınları, 1. Basım, Ankara 2014, ss. 469-490.
  • Sever, Dilşad Çiğdem, “Sağlık Hakkının Tanımlanması ve Mahkemelerce Kullanılması”, Sağlık ve Tıp Hukukunda Sorumluluk ve İnsan Hakları, Özge Yücel, Gürkan Sert (Eds.), Seçkin Yayınları, Ankara 2018, ss. 73-102.
  • Soysal, Mümtaz, 100 Soruda Anayasanın Anlamı, Gözden Geçirilmiş 8. Baskı, Gerçek Yayınevi, Ankara 1990.
  • Şahin, Adil, “Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunda Ekonomik Sosyal ve Kültürel Hakların Niteliği Bağlamında Sağlık Hakkının Kapsamı Üzerine Bir İnceleme”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 59, Sayı: 4, 2010, ss. 711-766.
  • Şirin, Tolga, “Bir İhtimal Daha Var O da Ölmek mi Dersin? (Sosyal İnsan Haklarının Anayasa Şikâyeti Yoluyla Dava Edilebilirliği Lehine Tezler ve Öneriler)”, Sosyal Haklar Ulusal Sempozyumu VI. Anadolu Üniversitesi 13-14 Kasım 2014 Bildiri Kitabı, Petrol İş Yayını, 2014.
  • Tahmazoğlu Üzeltürk, Sultan, Anayasa Hukuku Açısından Sağlık Hakkı (Ulusal ve Uluslararası Boyutuyla), Legal Yayınları, İstanbul 2012.
  • Talas, Cahit, Türkiye’nin Açıklamalı Sosyal Politika Tarihi, Ankara 1992.
  • Tanör, Bülent, Anayasa Hukukunda Sosyal Haklar, May Yayınları, İstanbul 1978.
  • Tanör, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (1789- 1980), Yapı Kredi Yayınları, 25. Baskı, İstanbul 2015.
  • Tanör, Bülent - Yüzbaşıoğlu, Necmi, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, 10. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul 2011.
  • Temiz, Özgür, “Türk Hukukunda Bir Temel Hak Olarak Sağlık Hakkı”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 69, No. 1, 2014, ss. 165-188.
  • Tobin, John, The Right to Health in International Law, Oxford University Press, Reprinted 2013.
  • Uyar, Lema (Derleyen ve Çeviren), Birleşmiş Milletler’de İnsan Hakları Yorumları: İnsan Hakları Komitesi ve Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi, 1981-2006, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2006.
  • Uygun, Oktay, 1982 Anayasasında Temel Hak ve Özgürlüklerin Genel Rejimi, Kazancı Hukuk Yayınları, İstanbul 1992.
  • Yamin, Alicia Ely, “The Future in the Mirror: Incorporating Strategies for the Defense and Promotion of Economic, Social and Cultural Rights into the Mainstream Human Rights Agenda”, Human Rights Quarterly 27, No. 4, 2005, ss. 1200-1244.
  • Yolcu, Serkan, Anayasa Yargısında Sosyal Hakların Korunması, Seçkin Yayınları, Ankara 2018.
  • Yücel Dericiler, Özge, Sosyal Haklar ve İnsan Hakları Hukuku Çerçevesinde Devletin Yükümlülükleri: Refah Devletinin Krizi Ekseninde Bir İnceleme, On İki Levha Yayınları, İstanbul 2014.
  • AYM, 23.05.1972 - E. 1972/2, K. 1972/28 (RG: 21.11.1972 - 14368).
  • AYM, 18.03.1976 - E. 1975/198, K. 1976/18 (RG: 17.07.1976 - 15647).
  • AYM, 19.04.1988 - E. 1987/16, K. 1988/8 (RG: 23.08.1988 - 19908).
  • AYM, 17.01.1991 - E. 1990/27, K. 1991/2 (RG: 19.08.1991 - 20965).
  • AYM, 11.07.1995 - E. 1995/37, K. 1995/33 (RG: 23.03.1996 - 22589).
  • AYM, 16.10.1996 - E. 1996/17, K. 1996/38 (RG: 09.08.1997 - 23075).
  • AYM, 17.11.1998 - E. 1998/35, K. 1998/70 (RG: 15.01.2003 - 24994).
  • AYM, 27.02.2001 - E. 1999/43, K. 2001/46 (RG: 20.03.2002 - 24701).
  • AYM, 03.04.2007 - E. 2005/52, K. 2007/35 (RG: 18.03.2008 - 26820).
  • AYM, 21.02.2008 - E. 2005/10, K. 2008/63 (RG: 07.11.2008 - 27047).
  • AYM, 15.12.2006 - E. 2006/111, K. 2006/112 (RG: 30.12.2006 - 26392).
  • AYM, 30.12.2010 - E. 2007/78, K. 2010/120 (RG: 05.02.2011 - 27837).
  • AYM, 16.07.2010 - E. 2010/29, K. 2010/90 (RG: 04.12.2010 - 27775).
  • AYM, 06.01.2011 - E. 2010/58, K. 2011/8 (RG: 26.02.2011 - 27858).
  • AYM, 03.07.2014 - E. 2013/89, K. 2014/116 (RG: 04.07.2015 - 29406).
  • AYM, 14.05.2015 - E. 2014/177, K. 2015/49 (RG: 11.06.2015 - 29383).
  • AYM, 05.03.2015 - E. 2015/17, K. 2015/20 (RG: 19.06.2015 - 29391).
  • Serpil Kerimoğlu ve Diğerleri Başvurusu, 17.09.2013 - Başvuru No: 2012/752.
  • Nail Artuç Başvurusu, 03.04.2014 - Başvuru No: 2013/2839.
  • İlker Başer ve Diğerleri Başvurusu, 09.09.2015 - Başvuru No: 2013/1943.
  • Mehmet Hadi Tunç Başvurusu, 07.07.2015 - Başvuru No: 2013/1958.
  • Salim Sayın Başvurusu, 04.11.2015 - Başvuru No: 2013/3382.
  • Mehmet Kurt Başvurusu, 25.02.2016 - Başvuru No: 2013/2552.
  • Mansure Baydemir-Mehmet Ali Baydemir Başvurusu, 11.10.2018 - Başvuru No: 2015/3919.
  • Nitecki v. Poland, Application No. 65653/01 - ECHR, 21.03.2002.
  • Pentiacova ve others v. Moldova, Application No: 14462/03 - ECHR, 04.01.2005.
  • Scialacqua v. Italy, Application No. 34151/96 - ECHR, 01.07.1998.
  • Sentges v. the Netherlands, Application No. 27677/02 - ECHR, 08.07.2003.
  • Danıştay 2. Daire, 23.10.2007 - E. 2007/1200 (Y.D.).
  • Danıştay 15. Daire, 07.10.2015 - E. 2013/2586, K. 2015/5724.
  • Danıştay 15. Daire, 12.02.2016 - E. 2013/12, K. 2016/846.
  • Danıştay 15. Daire, 26.02.2016 - E. 2013/9269, K. 2016/1222.
  • Danıştay 15. Daire, 24.04.2017 - E. 2013/2625, K. 2017/1912.
  • Danıştay 15. Daire, 08.03.2017 - E. 2013/3792, K. 2017/1093.
  • Danıştay 15. Daire, 28.12.2017 - E. 2017/1122 (Y.D.).
  • Danıştay 15. Daire, 20.02.2018 - E. 2016/1520, K. 2018/1805.
  • Danıştay 15. Daire, 07.02.2018 - E. 2017/323, K. 2018/1282.
  • Danıştay 15. Daire, 13.12.2018 - E. 2016/1430, K. 2018/8278.
  • Yargıtay 10. Hukuk Dairesi, 27.09.2011 - E. 2010/3219, K. 2011/12530.
  • Başvuru No: 2018/15743 - K.T. 07.05.2019.
  • Başvuru No: 2019/5440 - K.T. 29.04.2019.
  • Başvuru No: 2019/10018 - K.T. 28.06.2019.
  • Başvuru No: 2019/9192 - K.T. 28.06.2019.
  • Başvuru No: 2019/11164 - K.T. 09.09.2019.
  • Başvuru No: 2019/12309 - K.T. 20.09.2019.
  • Başvuru No: 2019/10259 - K.T. 25.09.2019.
  • Başvuru No: 2019/15282 - K.T. 27.02.2020.
  • Başvuru No: 2019/11671 - K.T. 02.03.2020.
  • Başvuru No: 2020/3944 - K.T. 04.08.2020.
  • https://www.anayasa.gov.tr/
  • https://www.danistay.gov.tr/
  • https://www.ombudsman.gov.tr/
  • https://hudoc.echr.coe.int/
  • https://tbinternet.ohchr.org/
APA YAYLACI N (2020). Teoriden Pratiğe Türk Hukukunda Sağlık Hakkının Dava Edilebilirliği Üzerine Bir İnceleme. , 2314 - 2334.
Chicago YAYLACI NURTEN Teoriden Pratiğe Türk Hukukunda Sağlık Hakkının Dava Edilebilirliği Üzerine Bir İnceleme. (2020): 2314 - 2334.
MLA YAYLACI NURTEN Teoriden Pratiğe Türk Hukukunda Sağlık Hakkının Dava Edilebilirliği Üzerine Bir İnceleme. , 2020, ss.2314 - 2334.
AMA YAYLACI N Teoriden Pratiğe Türk Hukukunda Sağlık Hakkının Dava Edilebilirliği Üzerine Bir İnceleme. . 2020; 2314 - 2334.
Vancouver YAYLACI N Teoriden Pratiğe Türk Hukukunda Sağlık Hakkının Dava Edilebilirliği Üzerine Bir İnceleme. . 2020; 2314 - 2334.
IEEE YAYLACI N "Teoriden Pratiğe Türk Hukukunda Sağlık Hakkının Dava Edilebilirliği Üzerine Bir İnceleme." , ss.2314 - 2334, 2020.
ISNAD YAYLACI, NURTEN. "Teoriden Pratiğe Türk Hukukunda Sağlık Hakkının Dava Edilebilirliği Üzerine Bir İnceleme". (2020), 2314-2334.
APA YAYLACI N (2020). Teoriden Pratiğe Türk Hukukunda Sağlık Hakkının Dava Edilebilirliği Üzerine Bir İnceleme. Terazi Hukuk Dergisi, 15(171), 2314 - 2334.
Chicago YAYLACI NURTEN Teoriden Pratiğe Türk Hukukunda Sağlık Hakkının Dava Edilebilirliği Üzerine Bir İnceleme. Terazi Hukuk Dergisi 15, no.171 (2020): 2314 - 2334.
MLA YAYLACI NURTEN Teoriden Pratiğe Türk Hukukunda Sağlık Hakkının Dava Edilebilirliği Üzerine Bir İnceleme. Terazi Hukuk Dergisi, vol.15, no.171, 2020, ss.2314 - 2334.
AMA YAYLACI N Teoriden Pratiğe Türk Hukukunda Sağlık Hakkının Dava Edilebilirliği Üzerine Bir İnceleme. Terazi Hukuk Dergisi. 2020; 15(171): 2314 - 2334.
Vancouver YAYLACI N Teoriden Pratiğe Türk Hukukunda Sağlık Hakkının Dava Edilebilirliği Üzerine Bir İnceleme. Terazi Hukuk Dergisi. 2020; 15(171): 2314 - 2334.
IEEE YAYLACI N "Teoriden Pratiğe Türk Hukukunda Sağlık Hakkının Dava Edilebilirliği Üzerine Bir İnceleme." Terazi Hukuk Dergisi, 15, ss.2314 - 2334, 2020.
ISNAD YAYLACI, NURTEN. "Teoriden Pratiğe Türk Hukukunda Sağlık Hakkının Dava Edilebilirliği Üzerine Bir İnceleme". Terazi Hukuk Dergisi 15/171 (2020), 2314-2334.