Retinal Sinir Lifi Tabakası Kalınlığı Multipl Sklerozlu Hastalarda Dizabilite Düzeyi, Serum ve Beyin Omurilik Sıvısı Nörofilament Düzeyi ile İlişkilidir

Guven Yılmaz, Suzan; YUCEYAR, NUR; AFRASHI, FILIZ; ekmekci, ozgul; Uzunköprü, Cihat; Taskiran, Dilek

doi:10.29399/npa.27355

Retinal Sinir Lifi Tabakası Kalınlığı Multipl Sklerozlu Hastalarda Dizabilite Düzeyi, Serum ve Beyin Omurilik Sıvısı Nörofilament Düzeyi ile İlişkilidir

Cihat UZUNKÖPRÜ, (İzmir Katip Çelebi Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Nöroloji Anabilim Dalı, İzmir, Türkiye)

Nur YÜCEYAR, (Ege Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Nöroloji Anabilim Dalı, İzmir, Türkiye)

Suzan GÜVEN YILMAZ, (Ege Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Göz Hastalıkları Anabilim Dalı, İzmir, Türkiye)

FİLİZ AFRASHİ, (Ege Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Göz Hastalıkları Anabilim Dalı, İzmir, Türkiye)

Özgül EKMEKCİ, (Ege Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Nöroloji Anabilim Dalı, İzmir, Türkiye)

Dilek TAŞKIRAN (Ege Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Fizyoloji Anabilim Dalı, İzmir, Türkiye)

Nöropsikiyatri Arşivi

6 1

Yıl: 2021 Cilt: 58 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 34 - 40 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.29399/npa.27355 İndeks Tarihi: 12-05-2021

Retinal Sinir Lifi Tabakası Kalınlığı Multipl Sklerozlu Hastalarda Dizabilite Düzeyi, Serum ve Beyin Omurilik Sıvısı Nörofilament Düzeyi ile İlişkilidir

Öz:

Amaç:Bu çalışmanın temel amacı Peripapiller Retina Sinir Lifi Tabakası (pRNFL)kalınlığınınMultiplSkleroz’lu(MS)hastalardaaksonaldejenerasyonun bir biyobelirteci olduğunu doğrulamak ve Nörofilament ağır zincir (NfH) ve nitrotirozin (NT) ile ilişkisini değerlendirmektir.Yöntem:Çalışmaya 30 adet Relapsing-Remitting MS hastası (RRMS), 16 adet sekonder progresif MS (SPMS) hastası ile yaş ve cinsiyet açısından benzer özellik gösteren 29 kişiden oluşan kontrol grubu (21 sağlıklı kontrol, 8 hasta kontrol) alınmıştır. Katılımcıların serum ve/veya beyin omurilik sıvısında (BOS) NfH ve NT düzeyleri ve Optik koherans Tomografi (OCT) ile pRNFL kalınlıkları ölçülmüştür. Klinik sonuçların Multipl Skleroz Fonksiyonel Kompozit (MSFC) skoru ve Genişletilmiş Özürlülük Durum Ölçeği (EDSS) ile ilişkisi incelenmiştir.Bulgular: RRMS hastalarının BOS NfH/NT düzeyleri (99 pg/mL, 107,52 nM sırayla) kontrollere (74 pg/mL, 48,72 nM) göre anlamlı derecede yüksek saptandı (p<0,0001) ancak bu ilişki serum örneklerinde görülmedi. SPMS hastalarında serum NfH/NT düzeyleri (111,25 pg/mL, 1251,77 nM sırayla) RRMS ve kontrol grubuna göre anlamlı şekilde yüksek saptanırken pRNFL kalınlıkları da (79 μm) RRMS (98,50 μm) ve kontrol grubuna (108 μm) göre anlamlı derecede düşüktü (p<0,0001). pRNFL kalınlığı hem RRMS hem de SPMS hastalarında tüm özürlülük parametreleri (EDSS, İz Sürme Testi, 9 Delikli Çivi Testi ve PASAT) ile korele saptandı (p<0,001, p=0,02, p=0,03, p=0,02 sırayla). RRMS ve SPMS hastalarında serum ve/veya BOS NfH düzeyi ile EDSS arasında pozitif korelasyon gözlendi (p<0,001, p=0,02 sırayla). Bunlara ek olarak MS’in her 2 klinik formunda da pRNFL kalınlığı ile serum ve/veya BOS NfH düzeyi arasında anlamlı ilişki saptanırken (p<0,01, p<0,001 sırayla) benzer ilişki NT düzeyleri ile gözlenmedi.Sonuç:Bu çalışma, MS hastalarında pRNFL kalınlığı ve serum/BOS NfH’nin, mevcut hastalık seyri ve kesitsel özürlülük ölçümü ile ilişkili olan güvenilir ve kantitatif biyobelirteçler olduğunu göstermiştir.

Anahtar Kelime:

Retinal Nerve Fiber Layer Thickness Correlates with Serum and Cerebrospinal Fluid Neurofilament Levels and is Associated with Current Disability in Multiple Sclerosis

Öz:

Introduction: The main purpose of the present study is to confirm Peripapillary Retinal Nerve Fiber Layer (pRNFL) thickness is a biomarker of axonal degeneration in patients with Multiple Sclerosis (MS) and to evaluate its relationship with Neurofilament heavy chain (NfH) and Nitrotyrosine (NT).Method: We quantified serum (s) and/or cerebrospinal fluid (CSF) NfH and NT levels in 30 relapsing-remitting MS patients (RRMS), 16 secondary progressive MS (SPMS) patients and in 29 control subjects matched for age and gender. Optical coherence tomography (OCT) measurements of pRNFL were performed in all subjects. Clinical outcomes were tested by Multiple Sclerosis Functional Composite (MSFC) and Expanded Disability Status Scale (EDSS).Results: RRMS patients exhibited significantly higher NfH/NT levels (99 pg/mL, 107.52 nM respectively) than controls (74 pg/mL, 48.72 nM) in CSF (p<0.0001), but not in sera. SPMS patients had significantly higher s NfH/NT values (111.25 pg/mL, 1251.77 nM respectively) and lower mean pRNFL thickness (79 μm) than patients with RRMS (98.50 μm) and controls (108 μm) (p<0.0001). pRNFL thickness was significantly correlated with all clinical disability measurements (EDSS, Trail Making test, 9-Hole Peg Test, and PASAT) in both RRMS and SPMS (p<0.001, p=0.02, p=0.03, p=0.02 respectively). A positive correlation was also found between serum and/or CSF NfH levels and EDSS scores in RRMS and SPMS (p<0.001, p=0.02 respectively). The pRNFL thickness was also correlated significantly with serum and/or CSF NfH levels but not with s/CSF NT levels in both clinical forms of MS (p<0.01, p<0.001 respectively).Conclusion: The current study demonstrated that both pRNFL and s/CSF NfH are reliable and quantitative biomarkers that correlate with current disease course and cross-sectional measure of disability in patients with MS.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

1. Reich DS, Luchinetti CF, Calabresi PA. Multiple Sclerosis. N Engl J Med 2018;378:169–180. (Crossref)
2. Ziemssen T, Akgün K, Brück W. Molecular biomarkers in multiple sclerosis. J Neuroinflammation 2019;16:272. (Crossref)
3. Barro C, Benkert P, Disanto G, Tsagkas C, Amann M, Naegelin Y, Leppert D, Gobbi C, Granziera C, Yaldizli Ö, Michalak Z, Wuerfel J, Kappos L, Parmar K, Kuhle J. Serum neurofilament as a predictor of disease worsening and brain and spinal cord atrophy in multiple sclerosis. Brain 2018;141:2382–2391. (Crossref)
4. Ibitoye R, Kemp K, Rice C, Hares K, Scolding N, Wilkins A. Oxidative stressrelated biomarkers in multiple sclerosis: a review. Biomark Med 2016;10:889– 902. (Crossref)
5. Petzold A, de Boer JF, Schippling S, Vermersch P, Kardon R, Green A, Calabresi PA, Polman C. Optical coherence tomography in multiple sclerosis: a systematic review and meta-analysis. Lancet Neurol 2010;9:921–932. (Crossref)
6. Britze J, Frederiksen JL. Optical coherence tomography in multiple sclerosis. Eye 2018;32:884–888. (Crossref)
7. Polman CH, Reingold SC, Banwell B, Clanet M, Cohen JA, Filippi M, Fujihara K, Havrdova E, Hutchinson M, Kappos L, Lublin FD, Montalban X, O’Connor P, Sandberg-Wollheim M, Thompson AJ, Waubant E, Weinshenker B, Wolinsky JS. Diagnostic criteria for multiple sclerosis. Ann Neurol 2011;69:292–302. (Crossref)
8. Fischer JS, Rudick RA, Cutter GR, Reingold SC; National MS Society Clinical Outcomes Assessment Task Force. The Multiple Sclerosis Functional Composite Measure (MSFC): an integrated approach to MS clinical outcome assessment. Mult Scler 1999;5:244–250. (Crossref)
9. Kurtzke JF. Rating neurologic impairment in multiple sclerosis: an expanded disability status scale (EDSS). Neurology 1983;33:1444–1452. (Crossref)
10. Tombaugh TN. Trail Making Test A and B: normative data stratified by age and education. Arch Clin Neuropsychol 2004;19:203–214. (Crossref)
11. Williams T, Zetterberg H, Chataway J. Neurofilaments in progressive multiple sclerosis: a systematic review. J Neurol 2020. (Crossref)
12. Martinez MA, Olsson B, Bau L, Matas E, Calvo AC, Andreasson U, Blennow K, Romero-Pinel L, Martinez-Yelamos, Zetterberg H. Glial and neuronal markers in cerebrospinal fluid predict progression in multiple sclerosis. Mult Scler 2015;21:550–561. (Crossref)
13. Kuhle J, Disanto G, Lorscheider J, Stites T, Chen Y, Dahlke F, Francis G, Shrinivasan A, Radue EW, Giovannoni G, Kappos L. Fingolimod and CSF neurofilament light chain levels in relapsing-remitting multiple sclerosis. Neurology 2015;84:1639–1643. (Crossref)
14. Flauzino T, Simao ANC, Pereira WLCJ, Alfieri DF, Oliveira SR, Kallaur AP, Lozoyov MAB, Kaimen-Maciel DR, Maes M, Reiche EMV. Disability in multiple sclerosis is associated with age and inflammatory, metabolic and oxidative/nitrosative stress biomarkers: results of multivariate and machine learning procedures. Metab Brain Dis 2019;34:1401–1413. (Crossref)
15. Yüceyar N, Taşkıran D, Sağduyu A. Serum and cerebrospinal fluid nitrite and nitrate levels in relapsing-remitting and secondary progressive multiple sclerosis patients. Clin Neurol Neurosurg 2001;13:206–211. (Crossref)
16. Khanifar AA, Parlitsis GJ, Ehrlich JR, Aaker GD, D’Amico DJ, Gauthier SA, Kiss S. Retinal nerve fiber layer evaluation in multiple sclerosis with spectral domain optical coherence tomography. Clin Ophthalmol 2010;4:1007–1013. (Crossref)
17. Gelfand JM, Goodin DS, Boscardin WJ, Nolan R, Cuneo A, Green AJ. Retinal axonal loss begins early in the course of multiple sclerosis and is similar between progressive phenotypes. PLoS One 2012;7:e36847. (Crossref)
18. Abalo-Lojo JM, Limeres CC, Gomez MA, Baleato-Gonzalez S, Cadarso-Suarez C, Capeans-Tome C, Gonzalez F. Retinal nerve fiber layer thickness, brain atrophy, and disability in multiple sclerosis patients. J Neuroophthalmol 2014;34:23–28. (Crossref)
19. Pisa M, Guerrieri S, Di Maggio G, Medaglini S, Moiola L, Martinelli V, Comi G, Leocani L. No evidence of disease activity is associated with reduced rate of axonal retinal atrophy in MS. Neurology 2017;89:2469–2475. (Crossref)
20. Pihl-Jensen G, Wanscher B, Frederiksen JL. Predictive value of optical coherence tomography, multifocal visual evoked potentials, and full-field visual evoked potentials of the fellow, non-symptomatic eye for subsequent multiple sclerosis development in patients with acute optic neuritis. Mult Scler 2020;2020:1352458520917924. (Crossref)
21. Bsteh G, Berek K, Hegen H, Buchmann A, Voortman MM, Auer M, Wurth S, Zinganell A, Di Pauli F, Deisenhammer F, Khalil M, Berger T. Serum neurofilament light levels correlate with change of olfactory function in multiple sclerosis. Mult Scler J Exp Transl Clin 2019;5:2055217319885987. (Crossref)
22. Tavazzi E, Jakimovski D, Kuhle J, Hagemeier J, Ozel O, Ramanathan M, Barro C, Bergsland N, Tomic D, Kropshofer H, Leppert D, Michalak Z, Lincoff N, Dwyer MG, Benedict RHB, Weinstock-Guttman B, Zivadinov R. Serum neurofilament light chain and optical coherence tomography measures in MS: A longitudinally study. Neurol Neuroimmunol Neuroinflamm 2020;7:e737. (Crossref)
23. Baysal Kıraç L, Ekmekçi Ö, Yüceyar N, Sağduyu Kocaman A. Assessment of early cognitive impairment in patients with clinically isolated syndromes and multiple sclerosis. Behav Neurol 2014:637694. (Crossref)
24. Modvig S, Degn M, Roed H, Sorensen TL, Larsson HBW, Langkilde AR, Frederiksen JL, Sellebjerg F. Cerebrospinal fluid levels of chitinase 3-like 1 and neurofilament light chain predict multiple sclerosis development and disability after optic neuritis. Mult Scler 2015;14:1761–1770. (Crossref)
25. Ammoscato F, Angelis FD, Plantone D, Parker RA, Gandini Wheeler-Kingshott CAM, Pavitt S, Stallard N, Chandran S, Cranswick G, Hawkins C, Sharrack B, Bastow R, Weir CJ, Chataway J, Giovannoni G, Gnanapavan S; MS-SMART Investigators. P958: CSF neurofilament heavy chain release (NfH) is important in secondary progressive MS (SPMS)-results from the MS-SMART trial. Mult Scler 2019;25:502–503. (Crossref)
26. Gnanapavan S, Grant D, Morant S, Furby J, Hayton T, Teunissedn CE, Leoni V, Marta M, Brenner R, Palace J, Miller DH, Kapoor R, Giovannoni G. Biomarker report from the phase II lamotrigine trial in secondary progressive MS –neurofilament as a surrogate of disease progression. PLoS One 2013;8:e70019. (Crossref)
27. Kalatha T, Arnaoutoglou M, Koukoulidis, Hatzifilippou E, Bouras E, Baloyannis S, Koutsouraki E. Does cognitive dysfunction correlate with neurofilament light polypeptide levels in the CSF of patients with multiple sclerosis? J Int Med Res 2019;47:2187–2198. (Crossref)
28. Kuhle J, Barro C, Disanto G, Mathias A, Soneson C, Bonnier G, Yaldizli Ö, Regeniter A, Derfuss T, Canales M, Schluep M, Du Pasquier R, Krueger G, Granziera C. Serum neurofilament light chain in early relapsing remitting MS is increased and correlates with CSF levels and with MRI measures of disease severity. Mult Scler 2016;22:1550–1559. (Crossref)
29. Esmael A, Elsherif M, Abdelselam M, Sabry D, Mamdouh M, Belal T. Retinal thickness as a potential biomarker of neurodegeneration and a predictor of early cognitive impairment in patients with multiple sclerosis. Neurol Res 2020;42:564–574. (Crossref)
30. Sanchez-Dalmau B, Martinez-Lapiscina EH, Pulido-Valdeolivas I, Zubizarreta I, Llufriu S, Blanco Y, Sola-Valls N, Sepulveda M, Guerrero A, Alba S, Andorra M, Camos A, Sanchez-Vela L, Alfonso V, Saiz A, Villoslada P. Predictors of vision impairment in Multiple Sclerosis. PLoS One 2018;13:e0195856. (Crossref)

APA	Uzunköprü C, YUCEYAR N, Guven Yılmaz S, AFRASHI F, ekmekci o, Taskiran D (2021). Retinal Sinir Lifi Tabakası Kalınlığı Multipl Sklerozlu Hastalarda Dizabilite Düzeyi, Serum ve Beyin Omurilik Sıvısı Nörofilament Düzeyi ile İlişkilidir. , 34 - 40. 10.29399/npa.27355
Chicago	Uzunköprü Cihat,YUCEYAR NUR,Guven Yılmaz Suzan,AFRASHI FILIZ,ekmekci ozgul,Taskiran Dilek Retinal Sinir Lifi Tabakası Kalınlığı Multipl Sklerozlu Hastalarda Dizabilite Düzeyi, Serum ve Beyin Omurilik Sıvısı Nörofilament Düzeyi ile İlişkilidir. (2021): 34 - 40. 10.29399/npa.27355
MLA	Uzunköprü Cihat,YUCEYAR NUR,Guven Yılmaz Suzan,AFRASHI FILIZ,ekmekci ozgul,Taskiran Dilek Retinal Sinir Lifi Tabakası Kalınlığı Multipl Sklerozlu Hastalarda Dizabilite Düzeyi, Serum ve Beyin Omurilik Sıvısı Nörofilament Düzeyi ile İlişkilidir. , 2021, ss.34 - 40. 10.29399/npa.27355
AMA	Uzunköprü C,YUCEYAR N,Guven Yılmaz S,AFRASHI F,ekmekci o,Taskiran D Retinal Sinir Lifi Tabakası Kalınlığı Multipl Sklerozlu Hastalarda Dizabilite Düzeyi, Serum ve Beyin Omurilik Sıvısı Nörofilament Düzeyi ile İlişkilidir. . 2021; 34 - 40. 10.29399/npa.27355
Vancouver	Uzunköprü C,YUCEYAR N,Guven Yılmaz S,AFRASHI F,ekmekci o,Taskiran D Retinal Sinir Lifi Tabakası Kalınlığı Multipl Sklerozlu Hastalarda Dizabilite Düzeyi, Serum ve Beyin Omurilik Sıvısı Nörofilament Düzeyi ile İlişkilidir. . 2021; 34 - 40. 10.29399/npa.27355
IEEE	Uzunköprü C,YUCEYAR N,Guven Yılmaz S,AFRASHI F,ekmekci o,Taskiran D "Retinal Sinir Lifi Tabakası Kalınlığı Multipl Sklerozlu Hastalarda Dizabilite Düzeyi, Serum ve Beyin Omurilik Sıvısı Nörofilament Düzeyi ile İlişkilidir." , ss.34 - 40, 2021. 10.29399/npa.27355
ISNAD	Uzunköprü, Cihat vd. "Retinal Sinir Lifi Tabakası Kalınlığı Multipl Sklerozlu Hastalarda Dizabilite Düzeyi, Serum ve Beyin Omurilik Sıvısı Nörofilament Düzeyi ile İlişkilidir". (2021), 34-40. https://doi.org/10.29399/npa.27355

APA	Uzunköprü C, YUCEYAR N, Guven Yılmaz S, AFRASHI F, ekmekci o, Taskiran D (2021). Retinal Sinir Lifi Tabakası Kalınlığı Multipl Sklerozlu Hastalarda Dizabilite Düzeyi, Serum ve Beyin Omurilik Sıvısı Nörofilament Düzeyi ile İlişkilidir. Nöropsikiyatri Arşivi, 58(1), 34 - 40. 10.29399/npa.27355
Chicago	Uzunköprü Cihat,YUCEYAR NUR,Guven Yılmaz Suzan,AFRASHI FILIZ,ekmekci ozgul,Taskiran Dilek Retinal Sinir Lifi Tabakası Kalınlığı Multipl Sklerozlu Hastalarda Dizabilite Düzeyi, Serum ve Beyin Omurilik Sıvısı Nörofilament Düzeyi ile İlişkilidir. Nöropsikiyatri Arşivi 58, no.1 (2021): 34 - 40. 10.29399/npa.27355
MLA	Uzunköprü Cihat,YUCEYAR NUR,Guven Yılmaz Suzan,AFRASHI FILIZ,ekmekci ozgul,Taskiran Dilek Retinal Sinir Lifi Tabakası Kalınlığı Multipl Sklerozlu Hastalarda Dizabilite Düzeyi, Serum ve Beyin Omurilik Sıvısı Nörofilament Düzeyi ile İlişkilidir. Nöropsikiyatri Arşivi, vol.58, no.1, 2021, ss.34 - 40. 10.29399/npa.27355
AMA	Uzunköprü C,YUCEYAR N,Guven Yılmaz S,AFRASHI F,ekmekci o,Taskiran D Retinal Sinir Lifi Tabakası Kalınlığı Multipl Sklerozlu Hastalarda Dizabilite Düzeyi, Serum ve Beyin Omurilik Sıvısı Nörofilament Düzeyi ile İlişkilidir. Nöropsikiyatri Arşivi. 2021; 58(1): 34 - 40. 10.29399/npa.27355
Vancouver	Uzunköprü C,YUCEYAR N,Guven Yılmaz S,AFRASHI F,ekmekci o,Taskiran D Retinal Sinir Lifi Tabakası Kalınlığı Multipl Sklerozlu Hastalarda Dizabilite Düzeyi, Serum ve Beyin Omurilik Sıvısı Nörofilament Düzeyi ile İlişkilidir. Nöropsikiyatri Arşivi. 2021; 58(1): 34 - 40. 10.29399/npa.27355
IEEE	Uzunköprü C,YUCEYAR N,Guven Yılmaz S,AFRASHI F,ekmekci o,Taskiran D "Retinal Sinir Lifi Tabakası Kalınlığı Multipl Sklerozlu Hastalarda Dizabilite Düzeyi, Serum ve Beyin Omurilik Sıvısı Nörofilament Düzeyi ile İlişkilidir." Nöropsikiyatri Arşivi, 58, ss.34 - 40, 2021. 10.29399/npa.27355
ISNAD	Uzunköprü, Cihat vd. "Retinal Sinir Lifi Tabakası Kalınlığı Multipl Sklerozlu Hastalarda Dizabilite Düzeyi, Serum ve Beyin Omurilik Sıvısı Nörofilament Düzeyi ile İlişkilidir". Nöropsikiyatri Arşivi 58/1 (2021), 34-40. https://doi.org/10.29399/npa.27355