SOĞUK SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE’DEKİ ABD ÜS VETESİSLERİ
Yıl: 2020 Cilt: 36 Sayı: 101 Sayfa Aralığı: 203 - 252 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.33419/aamd.732778 İndeks Tarihi: 14-05-2021
SOĞUK SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE’DEKİ ABD ÜS VETESİSLERİ
Öz: Türkiye, İkinci Dünya Savaşı sonrasında SSCB tehditleri karşısında ABD yanlısı bir dış politika benimsemiştir. Soğuk Savaş sürecinde krizler yaşansa da Türkiye politikasına devam etmiştir. Balkanlar, Kafkaslar ve Ortadoğu üçgeninin ortasında yer alması, İstanbul ve Çanakkale Boğazlarına sahip olması, SSCB’ye komşu olması Türkiye’yi stratejik açıdan son derece önemli kılmıştı. ABD, SSCB karşısında Türkiye’nin stratejik konumundan faydalanmaya çalışmıştır. Bu nedenle Soğuk Savaş sürecinde ABD, Türkiye toprakları üzerinde dinleme, izleme gibi amaçlarla üs ve tesisler kurmuştur. Sayıları ve kapasiteleri değişkenlik gösteren bu üs ve tesisler ülke kamuoyunda tartışmaları da beraberinde getirmiştir. ABD’nin silah ambargosuna karşılık 26 Temmuz 1975 tarihinde Türkiye, bu üs ve tesislere el koymuştu. ABD silah ambargosunu kaldırmasıyla üs ve tesislerdeki faaliyetlerine devam etmiştir. ABD, Türkiye’deki üs ve tesislerden SSCB ve Ortadoğu’nun yanı sıra ülkede istihbarat ve propaganda faaliyetleri yürütmüştür. Bu nedenle üs ve tesisler Türkiye ile SSCB ilişkilerinin iyileşmesinde engellerden birisi olmuştur.
Anahtar Kelime: USA BASES AND FACILITIES IN TURKEY IN COLD WAR YEARS
Öz: Turkey, in the face of threats from the USSR after the SecondWorld War, adopted a pro-USA foreign policy. Although there werecrises in the Cold War process, she continued her policy. Being locatedin the middle of the triangle of the Balkan, Caucasus, Middle East andhaving the Straits of the a Bosporus and Dardanelles and neighboringthe USSR made Turkey a strategically important country in the world.The USA has always tried to benefit from Turkey and has always triedto take advantage of Turkey’s strategic location across and the USSR.Therefore, the USA during the Cold War period established bases andfacilities for purposes of monitoring and listening on the territory ofTurkey. These bases and facilities, whose numbers and capacities vary,led to discussions in the public opinion of the country. On July 26,1975, as a response to USA arms embargo Turkey had confiscated USAbases and facilities. Upon the lifting of the USA embargo on arms, theUS continued her activities in bases and facilities. The USA carried outher intelligence and propaganda activities towards the USSR and theMiddle East from the facilities in Turkey. Therefore, bases and facili ties acted as the key barriers to the improvement of relations betweenTurkey and the USSR.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- FRUS, Action Memorandum From the Assistant Secretary of State for European Affairs (Vest) to the Under Secretary of State For Political Affairs (Newsom), Circular 175 Procedure—Request for Authorization to Negotiate with the Government of Turkey a New Agreement to Govern the Operations of United States Defence Installations in Turkey, 3 Kasım 1978, Foreign Relations of the United States, 1977-1980, Volume XXI, Cyprus; Turkey; Greece, Document 124.
- FRUS, Action Memorandum From the Assistant Secretary of State for European Affairs (West) to the Under Secretary of State for Political Affairs (Newsom), Request for Authorization to Negotiate with Government of Turkey a New Agreement to Govern the Operations of United States Defence Installations Turkey, 3 Kasım, 1978, Foreign Relations of the United States, 1977-1980, Volume XXI, Cyprus; Turkey; Greece, Document 124.
- FRUS, Cyprus Negotiations, 31 Temmuz 1975, Foreign Relations of the United States, 1969-1976, Volume XXX, Greece; Cyprus; Turkey, 1973-1976, Document 183.
- FRUS, Letter From President Carter to Turkish Prime Minister Demirel, 21 Şubat 1980, Foreign Relations of United States, 1977-1980, Volume XXI, Cyprus; Turkey; Greece, Document 148. FRUS, Letter From Turkish Prime Minister Ecevit to President Carter, 21 Nisan 1979, Foreign Relations of the United States, 1977-1980, Volume XXI, Cyprus; Turkey; Greece, Document 135.
- FRUS, Memorandum From The President’s Assistant for National Security Affairs (Kissinger) to President Nixon, 09 Eylül 1970, Foreign Relations of the United States, 1969-1976, Volume XXIV, Middle East Region and Arabian Peninsula, 1969-1972; Jordon, September 1970, Document 213.
- FRUS, Memorandum From the President’s Assistant for National Security Affairs (Kissinger) to President Nixon, Foreign Relations of the United States, 1969-1976, Volume XXIV, Middle East Region and Arabian Peninsula, 1969- 1972; Jordon, September 1970, Document 315.
- FRUS, Memorandum of Conversation, 19 Haziran 1975, Foreign Relations of the United States, 1969-1976, Volume XXX, Greece; Cyprus; Turkey, 1973-1976, Document 228.
- FRUS, Memorandum of Conversation, 24 Mart 1976, Foreign Relations of the United States, 1969-1976, Volume XXX, Greece; Cyprus; Turkey, 1973-1976, Document 241.
- FRUS, Memorandum of Conversation, 29 Mayıs 1975, Foreign Relations of the United States, 1969-1976, Volume XXX, Greece; Cyprus; Turkey, 1973-1976, Document 227.
- FRUS, Memorandum of Discussion at the 309th Meeting of The National Security Council, Washington, 11 Ocak 1957, Foreign Relations of the United States, 1955-1957, National Security Policy, Volume XIX, Document 105.
- FRUS, Minutes of a Washington Special Actions Group Meeting, 19 Eylül 1970, Foreign Relations of the United States, 1969-1976, Volume XXIV, Middle East Region and Arabian Peninsula, 1969-1972; Jordon, September 1970, Document 267.
- FRUS, Paper Prepared in Response to National Security Study Memorandum 227, U.S. Security Policy Toward Turkey, 20 Ağustos 1975, Foreign Relations of the United States, 1969-1976, Volume XXX, Greece; Cyprus; Turkey, 1973-1976, Document 234.
- FRUS, Proposal By The Soviet Delegation No. 1369 (767.68119/7-545), The Black Sea Straits, Foreign Relations of The United States: Diplomatic Papers, The Conference of Berlin (The Potsdam Conference), 1945, Volume II, Document 1369.
- FRUS, Restoration of Aid to Turkey, 23 Haziran 1975, Foreign Relations of the United States, 1969-1976, Volume XXX, Greece; Cyprus; Turkey, 1973-1976, Document 229.
- FRUS, Soviet Perspectives on Turkey and Greece: Status and Outlook, 2 Mart 1980, Foreign Relations of the United States, 1977-1980, Volume XXI, Cyprus; Turkey; Greece, Document 28.
- FRUS, Telegram From the Department of State to the Embassy in Turkey, 29 Eylül 1978, Foreign Relations of the United States, 1977-1980, Volume XXI, Cyprus; Turkey; Greece, Document 123.
- FRUS, Telegram From the Department of State to the Embassy in Turkey, Presidential Letter to Prime Minister Ecevit and Talking Points, 14 Nisan 1979, Foreign Relations of the United States, 1977-1980, Volume XXI, Cyprus; Turkey; Greece, Document 134.
- FRUS, Telegram From the Embassy in Turkey to the Department of State, US-GOT (Government of Turkey) Relations; Defence Negotiations, 13 Nisan 1979, Foreign Relations of the United States, 1977-1980, Volume XXI, Cyprus; Turkey; Greece, Document, 133.
- FRUS, The Secretary’s Meeting With Turkish Foreign Minister Caglayangil, 26 Mart 1976, Foreign Relations of The United States, 1969- 1976, Volume XXX, Greece; Cyprus; Turkey, 1973-1976, Document 242.
- FRUS, Turkish Aid, 26 Haziran 1975, Foreign Relations of the United States, 1969-1976, Volume XXX, Greece; Cyprus; Turkey, 1973-1976, Document 230.
- FRUS, U.S. Emissary to Break Greek/Turkish/Cyprus Impasse, 16 Şubat 1976, Foreign Relations of the United States, 1969-1976, Volume XXX, Greece; Cyprus; Turkey, 1973-1976, Document 189.
- JFKL (John F. Kennedy Presidential Library and Museum), Capabilities of the Soviet Threater Forces, 5 Aralık 1962, NIE 11-14-62; RFK, Başlıksız, National Security Action Memorandum, 30 Ekim 1962, NSF.
- JFKL, McGeorge Bundy, Depoyment of IRBM’s to Turkey, National Security Action Memorandum, 6 April 1961, NSF, RSF: NATO-Weapons (Cables-Turkey), Box 226.
- CIA, Turkey’s Position in The East-West Struggle, 03 Mayıs 1951,
- CIARDP79R01012A000300020009-6.
- CIA, RDP82-00038R001000160021-2.
- CIA, 06 Haziran 1969, CIA-RDP79T00827A001800080003-8.
- CIA, Mayıs 1975, CIA-RDP86T00608R000500180009-0.
- CIA, 17 Haziran 1975, CIA-RDP79T00975A027800010028-3.
- CIA, 18 Haziran 1975, CIA-RDP79T00975A027800010030-0.
- CIA, 23 Haziran 1975, CIA-RDP79T00975A027800010038-2.
- CIA, The President’s Daily Brief, 17 Haziran 1975,
- CIARDP79T00936A012700010006-0.
- CIA, The President’s Daily Brief, 18 Haziran 1975,CIARDP79T00936A012700010007-9.
- CIA, The Economist 19-25 Mayıs 1979, Turkey and America Dimming Eyes, CIA-RDP88-01315R000400380046-0.
- CIA, Sam Cohen, U-2 Flights Disquieting For Turkey, The Christian Science Monitor, 16 Mayıs 1979, CIA-RDP88-010315R000400380061-3.
- CIA, John Lawton, Turkey Demands More U.S. Aid For Use of Bases, The Washington Post, 9 Mayıs 1979, CIA-RDP88-01315R000400380094-7.
- CIA, CIA-RDP88B00679R000600350001-9.
- CIA, CIA-RDP33-02415A000800300001-8.
- CIA, CIA-RDP33-02415A000800300018-0.
- CIA, CIA, This Report Includes The Following Countries: Iran, Iraq, Jordan, Syria, Turkey, 25 Temmuz 1958, CIA-RDP78T05447A000300010016-5.
- CIA, CIA-RDP64B0034R000200140014-4.
- CIA, CIA-RDP64B00346R000200170028-6.
- CIA, CIA-RDP80B01676R001800010017-6.
- CIA, Turkey, 22 Aralık 1948, CIA-RDP78-01617A001400020001-3.
- CIA, Contribution To NIE-9: Turkey, 8 Ocak 1951,
- CIARDP79R01012A000300020004.
- CIA, Turkey’s Position in The East-West Struggle, 12 Şubat 1951,
- CIARDP79R01012A000300020014-0.
- CIA, 07 Mart 1956, CIA-RDP62B00844R000200010278-5.
- CIA, 12 Aralık 1956, CIA-RDP33-02415A000200180033-3.
- CIA, 22 Haziran 1958, CIA-RDP75B00514R000200050018-1.
- CIA, 05 Ekim 1960, CIA-RDP92B01090R002600040004-2.
- CIA, 14 Eylül 1970, CIA-RDP88-01215R00040020017-9.
- CIA, The President’s Daily Brief, 19 Mart 1971,
- CIARDP79T00936A0093AA170001-6.
- CIA, Central Intelligence Bulletin, CIA, 19 Mart 1971,
- CIARDP79T00975A018500100001-5.
- CIA, 02 Temmuz 1975, CIA-RDP79T00975A027900010004-8.
- CIA, 09 Temmuz 1975, CIA-RDP79T000865A001300220001-4.
- CIA, 22 Temmuz 1975, CIA-RDP79T00865A001400120001-4.
- CIA, 23 Temmuz 1975, CIA-RDP79T00975A027900010038-1.
- CIA, 28 Temmuz 1975, CIA-RDP79T00975A027900010046-2.
- CIA, 28 Temmuz 1975, CIA-RDP79T00865A001400260001-9.
- CIA, 08 Nisan 1976, CIA-RDP79T00975A028800010014-7.
- CIA, West Europe Report, 19 Kasım 1980, CIA, RDP82- 00850R000300050022-9.
- TBMM, Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi
- Ant Dergisi
- Coventry Evening Telegraph
- Günaydın
- Hürriyet
- Liverpool Echo
- Milliyet
- Resmî Gazete
- Sabah
- Açıkgöz, Anjel, Bizim Radyo’da Nazım Hikmet, Tüstav Yayınları, İstanbul 2004.
- Akalın, Cüneyt, Soğuk Savaş ABD ve Türkiye’de Olaylar-Belgeler (1945-1952), Kaynak Yayınları, İstanbul 2003.
- Akalın, Cüneyt, “Soğuk Savaşta ABD’li Liderlerin Türkiye’nin Stratejik Planlarına Müdahaleleri”, Prof. Dr. İlhan Unat’a Armağan, yay. haz. Sertaç Başeren, Esra G. Dardağan Kibar, Funda Keskin Ata, Nimet Özbek Hadimoğlu, Barış Teksoy, Mülkiyeliler Birliği Yayınları, Ankara 2012.
- Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1995, Alkım Yayınevi, İstanbul 1990.
- Armaoğlu, Fahir, Belgelerle Türk Amerikan Münasebetleri (Açıklamalı), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991. Bölme, Selin M., İncirlik Üssü ABD’nin Üs Politikası ve Türkiye, İletişim Yayınları, İstanbul 2012.
- Çankaya, Özden, Bir Kitle İletişim Kurumu Tarihi TRT 1927-2000, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2003.
- Dışişleri Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı Belleteni, Temmuz 1969, 58, Ankara 1969.
- Erhan, Çağrı, “1960-1980: Göreli Özerklik-3, ABD ve NATO’yla İlişkiler (681-715)”, Baskın Oran (Edt.), Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, 1. Cilt, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
- Erkin, Feridun Cemal, Dışişlerinde 34 Yıl Vaşington Büyükelçiliği, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
- Evren, Kenan, Kenan Evren Anıları, 1. Cilt, Milliyet Yayınları, İstanbul 1990.
- Gönlübol, Mehmet, Kürkçüoğlu, Ömer, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1990), Siyasal Kitapevi, Ankara 1993.
- Hale, William, Türk Dış Politikası 1774-2000, Mozaik Yayınları, İstanbul 2003.
- İpekçi, Abdi, Coşar, Ö. Sami, İhtilalin İçyüzü, 1. Cilt, Uygun Yayınevi, İstanbul 1965.
- Holmes, Amy Austin, Social Unrest and American Military Bases in Turkey and Germany since 1945, Cambridge University Press, New York 2014.
- Kennedy, Robert F., Thirteen Days: A Memoir of the Cuban Missile Crisis, W.W. Norton & Company, 1999.
- Küçük, Sami, Rumeli’den 27 Mayıs’a İhtilalin Kaderini Belirleyen Köşk Harekâtı, Mikato Yayınları, İstanbul 2008.
- Lachowaki, Zdzislaw, Foreign Military Bases in Eurasia, Stockholm International Peace Research Institute (sirpi), CM Gruppen, Bromma 2007.
- Pedlow, Gregory W., ve Welzenbach, Donald E., The Central Intelligence Agency and Overhead Reconnaissance The U-2 and OXCART Programs, 1954-1974, History Staff Center for the Study of Intelligence, Central Intelligence Agency, 1998.
- Sönmezoğlu, Faruk, Türk Dış Politikası 1945-1991, Der Yayınları, İstanbul 2016.
- Şahin, Haluk, Johnson Mektubu: Türk-ABD İlişkilerini Değiştiren Olayın Perde Arkası, Gendaş Kültür Yayınları, İstanbul 2002.
- Tellal, Eren, “1945-1960: Batı Bloku Ekseninde Türkiye-1, SSCB’yle İlişkiler”, ed. Baskın Oran, Türk Dış Politikası (1919-1980) Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, 1. Cilt, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
- Tunçkanat, Haydar, Amerika Emperyalizm ve CIA (Merkez Haberalma Teşkilatı), Tekin Yayınevi, Ankara 1987.
- Tunçkanat, Haydar, İkili Anlaşmaların İçyüzü, Kaynak Yayınları, İstanbul 2001.
- Ünlü, Barış, Bir Siyasal Düşünür Olarak Mehmet Ali Aybar, İletişim Yayınları, İstanbul 2002.
- Veiner, Tim, Küllerin Mirası Bir CIA Tarihi, Koridor Yayıncılık, İstanbul 2009.
- Akipek, Ömer İlhan, “NATO Kuvvetleri Sözleşmesine Göre Vazife Kavramı ve Türkiye’deki Tatbikatı”, Ankara Üniversitesi Hukuk Dergisi, C 24, S 1, Ankara 1967, ss.9-25.
- Bernstein, Barton J., “The Cuban Missile Crisis: Trading the Jupiters in Turkey”, Political Science Quarterly, S 95, Bahar 1980, ss.97-125.
- Bölme, Selin M., “Soğuk Savaş’ta NATO-ABD-Türkiye Üçgeninde Askerî Üsler: Süreklilik ve Değişim”, Uluslararası İlişkileri, S 34, İstanbul 2012, ss.51-71.
- Ege, Kondrad, “U.S. And NATO Bases Turkey”, CounterSpy, S 3, 1980, ss.22-25.
- Ülman, A.Haluk, “NATO ve Türkiye”, AÜSBF Dergisi, S 4, Ankara 1967, ss.143-167.
- Aydın, Songül, 12 Mart 1971 Öncesinde Ant Dergisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2008.
- Kıyanç, Sinan, ABD Arşiv Belgelerinde Türkiye’de Askerî Darbeler (1960-1980), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Muğla 2018.
- Türkiye İşçi Partisi Genel Merkezi, Çalışma Raporu Üçüncü Büyük Kongre 9-12 Kasım 1968, Ankara 1968.
| APA | KIYANÇ S (2020). SOĞUK SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE’DEKİ ABD ÜS VETESİSLERİ. , 203 - 252. 10.33419/aamd.732778 |
| Chicago | KIYANÇ Sinan SOĞUK SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE’DEKİ ABD ÜS VETESİSLERİ. (2020): 203 - 252. 10.33419/aamd.732778 |
| MLA | KIYANÇ Sinan SOĞUK SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE’DEKİ ABD ÜS VETESİSLERİ. , 2020, ss.203 - 252. 10.33419/aamd.732778 |
| AMA | KIYANÇ S SOĞUK SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE’DEKİ ABD ÜS VETESİSLERİ. . 2020; 203 - 252. 10.33419/aamd.732778 |
| Vancouver | KIYANÇ S SOĞUK SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE’DEKİ ABD ÜS VETESİSLERİ. . 2020; 203 - 252. 10.33419/aamd.732778 |
| IEEE | KIYANÇ S "SOĞUK SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE’DEKİ ABD ÜS VETESİSLERİ." , ss.203 - 252, 2020. 10.33419/aamd.732778 |
| ISNAD | KIYANÇ, Sinan. "SOĞUK SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE’DEKİ ABD ÜS VETESİSLERİ". (2020), 203-252. https://doi.org/10.33419/aamd.732778 |
| APA | KIYANÇ S (2020). SOĞUK SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE’DEKİ ABD ÜS VETESİSLERİ. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 36(101), 203 - 252. 10.33419/aamd.732778 |
| Chicago | KIYANÇ Sinan SOĞUK SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE’DEKİ ABD ÜS VETESİSLERİ. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 36, no.101 (2020): 203 - 252. 10.33419/aamd.732778 |
| MLA | KIYANÇ Sinan SOĞUK SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE’DEKİ ABD ÜS VETESİSLERİ. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, vol.36, no.101, 2020, ss.203 - 252. 10.33419/aamd.732778 |
| AMA | KIYANÇ S SOĞUK SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE’DEKİ ABD ÜS VETESİSLERİ. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 2020; 36(101): 203 - 252. 10.33419/aamd.732778 |
| Vancouver | KIYANÇ S SOĞUK SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE’DEKİ ABD ÜS VETESİSLERİ. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 2020; 36(101): 203 - 252. 10.33419/aamd.732778 |
| IEEE | KIYANÇ S "SOĞUK SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE’DEKİ ABD ÜS VETESİSLERİ." Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 36, ss.203 - 252, 2020. 10.33419/aamd.732778 |
| ISNAD | KIYANÇ, Sinan. "SOĞUK SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE’DEKİ ABD ÜS VETESİSLERİ". Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 36/101 (2020), 203-252. https://doi.org/10.33419/aamd.732778 |
