Muş Mutasarrıfının 1880 Tarihli Layihasına Göre Muş Livası ve Kazaları
Yıl: 2020 Cilt: 15 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 301 - 315 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.29228/TurkishStudies.40517 İndeks Tarihi: 20-05-2021
Muş Mutasarrıfının 1880 Tarihli Layihasına Göre Muş Livası ve Kazaları
Öz: Osmanlı bürokrasinde kullanılan layiha kelimesinin sözlük anlamı düşünülen bir şeyin yazı haline getirilmesidir. Bir başka ifadeyle, zaman zaman devlet görevlilerinin ülke meseleleri ile ilgili olarak hazırlayıp tespit ve çözümleri ifade ettikleri belgelerdir. Böylece devlet bu layihalar sayesinde halkın durumu ve ihtiyaçları hakkında bilgi edinirken hem de kaynaklarını nasıl kullanacağını ve bölgelerdeki sorunlara nasıl çözümler üreteceğine ilişkin arayışlara girebilmiştir. Muş, Osmanlı Devleti döneminde Türkler çoğunlukta olmak üzere Ermeni ve Kürtlerin de yaşadığı bir bölge niteliğini almıştır. 1880’lere gelindiğinde Doğu Anadolu Bölgesinde ve özellikle de Muş’ta Ermeniler üzerinde Rus etkisi yeni yeni görülürken, Ermenilerin de çeteleşmeye giden bir sürece girdikleri görülmektedir. Layihanın buradaki önemi ise hemen bu gelişmelerin öncesindeki Muş ile ilgili bize bilgi vermesidir. Adı geçen bu layiha Muş Mutasarrıfı tarafından 1 Kasım 1880 (20 Teşrini evvel 296) tarihinde İstanbul’a gönderilmiştir. Layıhada; Muş'un nüfusu, coğrafi, ekonomik ve sosyal durumu, yolları, ulaşımı, iletişimi gibi konularda bilgiler ve bölgenin ihtiyaçları hakkında tespitler yapılmıştır. Sadece Muş değil aynı zamanda Muş’un kazalarındaki nüfus durumu, memleketin ve insanların ihtiyaçları tespit edilerek ilgili makama sunulmuştur. Ayrıca Muş’un ve çevresinin güvenliği, huzuru, ekonomik gelişmesi, eğitimi, insanlara daha iyi bir gelecek hazırlanması, insanların ihtiyacı olan iş ve iaşelerinin temini, askeriye, adliye, maarif, medreseler, vakıf, asayiş ve vilayet idaresinin ıslahı, vilayet gelirlerinin artırılması ve güçlendirilmesi konuları, layihasının içeriğinde mevcuttur. Muş ile ilgili layihalar incelendiğinde tarih içeresinde Muş çoğu zaman Bitlis ile birlikte anılmıştır. Bu nedenle hazırlanan layihalar da Bitlis/Muş üzerine olmuştur. Her ne kadar Bitlis ile ilgili bilgilere de bu layiha içerisinde yer almaktaysa da konu sınırlandırmasına gidilerek Muş ile ilgili kısım yani Muş üzerine yapılan bilgi ve değerlendirmelerin tahlili makalenin konusunu oluşturmaktadır.
Anahtar Kelime: Mus Province and Its Counties According to the Muş Executives’ Layiha Dated 1880
Öz: The dictionary meaning of the word layiha used in the Ottoman bureaucracy is to translate somethingthought into writing. In other words, from time to time state officials prepare documents related to the issuesof the country and express the solutions. In the Ottoman Empire layiha was used as two different types ofdocuments: report and draft. Layihas written by bureaucrats who have knowledge about their regions areimportant in terms of the economic, social and cultural status of the region with which they are dealing. Thus,the state was not only able to obtain information about the situation and needs of the people but also search forhow to use its resources and find solutions to the problems in the region. Muş became a region where themajority of Turks, Armenians and Kurds lived during the Ottoman Empire. In the 1880s, while the Russianinfluence on Armenians in the Eastern Anatolia Region and especially in Muş was felt, it was seen thatArmenians entered a process leading to the gangs. The importance of Layiha here is to give us informationabout Muş immediately before these developments. This layiha was sent to Istanbul on November 1, 1880 byMuş Executive (20 teşrini Evvel 296). Information about the population, geographical, economic and socialconditions of Muş, roads, transportation, communication and the needs of the region were determined. Notonly Muş itself but also the population, accidents, needs of the country and people in Muş were also determinedand presented to the relevant authority. In addition, the security, peace, economic development, education,preparing a better future for people, the provision of people's jobs and supplies, military, judiciary, education,madrasas, foundation, public order and provincial administration to increase the income and strengtheningissues in Muş and its environment are available in the content of this layiha. When the layihas about Muş wereexamined, it could be seen that Muş was often mentioned with Bitlis. Therefore, the layihas prepared were alsoon Bitlis/ Muş. Although there is also some information about Bitlis in this layiha, the subject of the article,the limitation of the subject, the analysis of the information and evaluations were carried out on Muş.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi). BOA. YPRK. UM. Dosya: 4/10.
- BOA. Y. PRK. UM. Dosya: 3/48, Defter 1. Turkey. No.6 (1881)Further Correspoındence Respecting The Condition Of The Populattıons In Asia Minör And Syria (In Continnation Of “Turkey No.23 (1880”) . (1881).
- Turkey. No.6 (1881)Further Correspoındence Respecting The Condition Of The Populattıons In Asia London
- Bayraktar, B. (2007). 20. Yüzyıl Dönemecinde Rus General Mayevsky’nin Türkiye Gözlemleri, Van-Bitlis Vilayetleri Askeri İstatistiği. İstanbul: İnkılap Yayınevi.
- Creagh, J. (1980 ). Armenians, Turks and Kurds, C.II. London .
- Çadırcı, M. (1992,S.3). II. Abdülhamit’e Sunulan Bir Layıha:Heyeti Teftişiye’nin Gest-ü Güzar Eylemiş Olduğu Mahllerin Ahvaliyle Heyet-i Mezkur’un Harekatı. Osmanlı Tarihi Araştırmaları ve Uygulamaları Merkezi Dergisi, 413-485. https://doi.org/10.1501/otam_0000000112
- Çırık, B. (2016). Doğu Anadolu’da Türk Kürt Ermeni İlişkileri. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
- Devellioğlu, F. (2001). Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitapevi.
- Engelhart, E. P. (2010). Türkiye'de Çağdaşlaşma Hareketleri, Tanzimat. İstanbul: Örgün Yayınları.
- Hovannisian, R. (. (2016). Tarihi Kentler ve Ermeniler, Bitlis ve Muş. İstanbul: Aras Yayınları.
- Kurat, Y. T. (1968). Henry Layard’ın İstanbul Elçiliği, 1877-1880. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Kütükoğlu, M. S. (Ankara 2003,C.27). Layıha. İslam Ansiklopedisi, 116-117.
- Oğuz, M. (2001). II. Abdulhamnid’e Sunulan Layihalar (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Pamuk, Ş. (2015). Osmanlı Türkiye İktisadi Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Pamuk, Ş. (2016). Türkiye'nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
- Sonyel, S. R. (2009). Osmanlı Ermenileri, Büyük Güçler Diplomasinin Kurbanları. İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Pehlivanlı, H. (1997). Rus General Mayevski’nin Doğu Anadolu Raporu. Van.
- Selvi, H. (2011). Millet-i Sadıkada İsyan Ermeni Komitacıların Gizli Mektupları, 1878-1923. İstanbul: Timaş Yayınları.
- Sonyel, S. R. (2009). Osmanlı Ermenileri, Büyük Güçler Diplomasinin Kurbanları. İstanbul: Remzi Kitabevi Şemsettin Sami (2017). Kamsû-ı Türki. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
- Takvim-i Vekayi 26 Şaban 1271. (tarih yok).
- Turkey. No.6 (1881)Further Correspoındence Respecting The Condition Of The Populattıons In Asia Minör And Syria (In Continnation Of “Turkey No.23 (1880”) . (1881). Turkey. No.6 (1881)Further Correspoındence Respecting The Condition Of The Populattıons In Asia London.
| APA | Göl H (2020). Muş Mutasarrıfının 1880 Tarihli Layihasına Göre Muş Livası ve Kazaları. , 301 - 315. 10.29228/TurkishStudies.40517 |
| Chicago | Göl Hacer Muş Mutasarrıfının 1880 Tarihli Layihasına Göre Muş Livası ve Kazaları. (2020): 301 - 315. 10.29228/TurkishStudies.40517 |
| MLA | Göl Hacer Muş Mutasarrıfının 1880 Tarihli Layihasına Göre Muş Livası ve Kazaları. , 2020, ss.301 - 315. 10.29228/TurkishStudies.40517 |
| AMA | Göl H Muş Mutasarrıfının 1880 Tarihli Layihasına Göre Muş Livası ve Kazaları. . 2020; 301 - 315. 10.29228/TurkishStudies.40517 |
| Vancouver | Göl H Muş Mutasarrıfının 1880 Tarihli Layihasına Göre Muş Livası ve Kazaları. . 2020; 301 - 315. 10.29228/TurkishStudies.40517 |
| IEEE | Göl H "Muş Mutasarrıfının 1880 Tarihli Layihasına Göre Muş Livası ve Kazaları." , ss.301 - 315, 2020. 10.29228/TurkishStudies.40517 |
| ISNAD | Göl, Hacer. "Muş Mutasarrıfının 1880 Tarihli Layihasına Göre Muş Livası ve Kazaları". (2020), 301-315. https://doi.org/10.29228/TurkishStudies.40517 |
| APA | Göl H (2020). Muş Mutasarrıfının 1880 Tarihli Layihasına Göre Muş Livası ve Kazaları. Turkish Studies - Historical Analysis, 15(1), 301 - 315. 10.29228/TurkishStudies.40517 |
| Chicago | Göl Hacer Muş Mutasarrıfının 1880 Tarihli Layihasına Göre Muş Livası ve Kazaları. Turkish Studies - Historical Analysis 15, no.1 (2020): 301 - 315. 10.29228/TurkishStudies.40517 |
| MLA | Göl Hacer Muş Mutasarrıfının 1880 Tarihli Layihasına Göre Muş Livası ve Kazaları. Turkish Studies - Historical Analysis, vol.15, no.1, 2020, ss.301 - 315. 10.29228/TurkishStudies.40517 |
| AMA | Göl H Muş Mutasarrıfının 1880 Tarihli Layihasına Göre Muş Livası ve Kazaları. Turkish Studies - Historical Analysis. 2020; 15(1): 301 - 315. 10.29228/TurkishStudies.40517 |
| Vancouver | Göl H Muş Mutasarrıfının 1880 Tarihli Layihasına Göre Muş Livası ve Kazaları. Turkish Studies - Historical Analysis. 2020; 15(1): 301 - 315. 10.29228/TurkishStudies.40517 |
| IEEE | Göl H "Muş Mutasarrıfının 1880 Tarihli Layihasına Göre Muş Livası ve Kazaları." Turkish Studies - Historical Analysis, 15, ss.301 - 315, 2020. 10.29228/TurkishStudies.40517 |
| ISNAD | Göl, Hacer. "Muş Mutasarrıfının 1880 Tarihli Layihasına Göre Muş Livası ve Kazaları". Turkish Studies - Historical Analysis 15/1 (2020), 301-315. https://doi.org/10.29228/TurkishStudies.40517 |
