KÜTAHYA VE YÖRESİ AĞIZLARI SÖZ VARLIĞINDA BİTKİ ADLARI

SIR DÜNDAR, AYŞE NUR

KÜTAHYA VE YÖRESİ AĞIZLARI SÖZ VARLIĞINDA BİTKİ ADLARI

A. Nur SIR DÜNDAR (Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Kütahya, Türkiye)

Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi

11 0

Yıl: 2020 Cilt: 0 Sayı: 50 Sayfa Aralığı: 1 - 25 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 20-05-2021

KÜTAHYA VE YÖRESİ AĞIZLARI SÖZ VARLIĞINDA BİTKİ ADLARI

Öz:

Türkiye Türkçesinin söz varlığında çok sayıda bitki adı mevcuttur. Bunlara Türkiye Türkçesi ağızlarında farklıadlandırmalarla anılan bitki adlarını da ilave edersek bu sayı önemli oranda artacaktır. Zira Türk coğrafyasında herbitkinin değişik sayıda farklı adı hatta her adın da farklı değişkeleri bulunmaktadır. Örneğin, yerel ağızlarda hindibaiçin ak günek, çatlankoz, gügeyik, hindibağ; yavşan otu için acı ot, kara pelin, sancı otu gibi adlar kullanılmaktadır.Bu adların birçoğu, sözlüklere ya da botanikle ilgili kitaplara henüz girmemiştir. Oysa Türkiye’nin genelinde farklısöyleyiş biçimleriyle kullanılan on bin civarında yabani bitki adının olduğu bilinmektedir. Bu sayı, Bozkır kültürününkurucusu kabul edilen Türklerin doğayla olan etkileşimini yansıtan önemli bir rakam, Türk coğrafyasındaki bitkiçeşitliliğini gösteren kayda değer bir veridir. Bitki adlarının Türkçenin söz varlığında kapladığı alanı belirlemede buverilere ihtiyaç vardır. Çünkü milletlerin kavramlar dünyasını, onların yaşam tarzı, hayat felsefesi, kültürel yapısı,beslenme alışkanlığı, barınma şekli ve ekonomik hayatı belirler. Sözcüklerin her biri, bir kimliğin ifadesidir; bünyesindeTürk kültüründen derin izler gizler. Türklerin bitkilere verdiği adlar da bu tür sözcüklerdendir. Dolayısıyla Türk dilive kültürü, bitki adlarından bağımsız düşünülemez.Bu çalışmada, Kütahya ve yöresi ağızlarındaki bitki adları ve bunların kavram alanlarına giren 170 sözcük elealınmıştır. Bunun için Derleme Sözlüğü, Tuncer Gülensoy’un “Kütahya ve Yöresi Ağızları” adlı eseri ile Kütahya veyöresi ağızları üzerine yapılan yüksek lisans tezlerinden yararlanılmıştır. İlk önce tarama yöntemiyle yazılıkaynaklarda geçen Kütahya ve yöresine ait bitki adları belirlenmiş, fişlenmiş sonra derleme yöntemiyle Kütahya veyöresi ağızlarıyla ilgili çalışmalarda henüz kayıt altına alınmayan bitki adları tespit edilmiştir. Mevcut adlar, alfabetikolarak sıralanmış ve tematik olarak sınıflandırılmıştır. Bunların günümüzdeki karşılıkları, Baytop’un “Türkçe BitkiAdları Sözlüğü” adlı sözlüğünden de faydalanılarak verilmiştir. Elde edilen veriler, sayısal olarak değerlendirilmiş;çalışmanın sonunda da tablolar şeklinde sunulmuş; grafiklerle gösterilmiştir.

Anahtar Kelime:

THE PLANT NAMES IN THE VOCABULARY OF KÜTAHYA AND ITS REGION'S DIALECT

Öz:

There are many numbers of plants' name in Turkey's Turkish vocabulary. If we add the names of plants named differently in the Turkish dialetics of Turkey, this number will increase significantly. Because in Turkish geography, every plant has many different names and even each name has different variables. For example hindiba is named as ak güneyik, çatlankoz, gügeyik, hindibağ, and yavşan otu is named as acı ot, kara pelin, sancı otu. Many of these names have not yet entered dictionaries or the books about botanic. However, in all Turkey it is known to about ten thousand wild plant names be used with the different pronunciation styles. This number is an important figure that reflects the interaction of Turks, who are accepted as the founders of the steppe culture, with nature, and a remarkable data showing the plant diversity in the Turkish geography. These data are needed to determine the area occupied by plant names in Turkish vocabulary. Because nations' lifestyle, life philosophy, cultural structure, eating habits, shelter and economic life determine the world of concepts are determines the world of concepts. Each of the words is an expression of an identity feature, and hides deep traces of Turkish culture in its structure. The names given by Turks to plants are also these types of words. Therefore, Turkish language and culture cannot be considered as independent of the plant names. In this study, 170 words the plant names, and in their concept fields are handled in the dialects of Kütahya's region . For this, the Compilation Dictionary, Gülensoy's “Kütahya and Local Dialects” and master theses on the dialects of Kütahya and localities were utilized. First, the names of the plants belonging to Kütahya and its region, which are mentioned in the written sources were determined by scanning method, and the names of the plants that were not registered yet in studies related to the dialects of Kütahya and its region were determined by the compilation method. Findings are listed alphabetically. By utilizing Baytop's dictionary called “Turkish Plant Names Dictionary”, their today's equivalents are given and their thematic classification is made. The obtained numeral data are presented as tables at the end of the study; shown in graphics.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Aksan, D. (1996). Türkçenin sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınevi.
Aksan, D. (1988). Her yönüyle dil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Aydın, M. (2008). Ordu ve yöresi ağızlarında armut adları. Turkish Studies, 3(3), 129-138. doi: 10.7827/TurkishStudies.333
Aydın, N. (2008). Kütahya Altıntaş yöresi ağzı (İnceleme, metinler, sözlük) (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
Ayverdi, İ. (2006). Misalli büyük Türkçe sözlük (C. 1-3). A. Topaloğlu (Ed.). İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
Baytop, T. (1994). Türkçe bitki adları sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Bekar, B. (2011). Kütahya Domaniç ağzı (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
Biber, S. (2010). Kütahya Gediz ve yöresi ağzı (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
Dinçay, M. A. (2009). Kütahya Simav ağzı (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Gülensoy, T. (1988). Kütahya ve yöresi ağızları (İnceleme, metinler, sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü -etimolojik sözlük denemesi (C. I-II). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Gülensoy, T. & Alkaya, E. (2011). Türkiye Türkçesi ağızları bibliyografyası. Ankara: Akçağ Yayınları.
Ekici, F. (2019). Kütahya Dumlupınar ve yöresi ağzı (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
Maral, Demirci, E. (2019). Kütahya Şaphane ağzı (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
Özaltay, B. & Köşe, A. (2006). Terceme-i cedîde fî’l-havassi’l-müfrede (1102/1690) Metin-bitkiler-sözlüksadeleştirilmiş metin-tıpkıbasım, İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği.
Öztürk, D. (2008). Kütahya Emet yöresi ağzı (İnceleme, metinler, sözlük) (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
Sami Şemseddin (2010). Kamus-ı Türkî, P. Yavuzarslan (Haz.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Şahin, İ. (2016). Filoloji ve botanik alanlarının kavşağında yerel fitonimler (Bitki adları) meselesi. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [Taed] 56, 775-791. doi: 10.14222/Turkiyat1557.
Tayşi, M. (2007). Tavşanlı ve yöresi ağız incelemeleri (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
Tietze, A. (2016). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati (C. 4). Ankara: TÜBA.
DS: TDK (2009). Türkiye’de halk ağzından derleme sözlüğü (C. I-VI). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TS: TDK (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Yavaş, Ö. (2009). Kütahya Aslanapa ve Yöresi Ağzı (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
Yumurtacı, A. (2012). Kütahya Pazarlar Ağzı (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
Web Adresi
Güncel Türkçe sözlük (11.07.2002), Erişim adresi: http://tdk.gov.tr/icerik/digericerikler/tumsozlukler/Erişim tarihi: 11.07.2020
Ayverdi, İ. & Topaloğlu, A. (2011.10.24), Erişim adresi: http//kubbealti.org.tr, Erişim tarihi: 16.02.2020.
“Mor çiğden ne zaman açar?” (2016.01.20), Erişim adresi: http// elmaelma.com, Erişim tarihi: 16.02.2020.

APA	SIR DÜNDAR A (2020). KÜTAHYA VE YÖRESİ AĞIZLARI SÖZ VARLIĞINDA BİTKİ ADLARI. , 1 - 25.
Chicago	SIR DÜNDAR AYŞE NUR KÜTAHYA VE YÖRESİ AĞIZLARI SÖZ VARLIĞINDA BİTKİ ADLARI. (2020): 1 - 25.
MLA	SIR DÜNDAR AYŞE NUR KÜTAHYA VE YÖRESİ AĞIZLARI SÖZ VARLIĞINDA BİTKİ ADLARI. , 2020, ss.1 - 25.
AMA	SIR DÜNDAR A KÜTAHYA VE YÖRESİ AĞIZLARI SÖZ VARLIĞINDA BİTKİ ADLARI. . 2020; 1 - 25.
Vancouver	SIR DÜNDAR A KÜTAHYA VE YÖRESİ AĞIZLARI SÖZ VARLIĞINDA BİTKİ ADLARI. . 2020; 1 - 25.
IEEE	SIR DÜNDAR A "KÜTAHYA VE YÖRESİ AĞIZLARI SÖZ VARLIĞINDA BİTKİ ADLARI." , ss.1 - 25, 2020.
ISNAD	SIR DÜNDAR, AYŞE NUR. "KÜTAHYA VE YÖRESİ AĞIZLARI SÖZ VARLIĞINDA BİTKİ ADLARI". (2020), 1-25.

APA	SIR DÜNDAR A (2020). KÜTAHYA VE YÖRESİ AĞIZLARI SÖZ VARLIĞINDA BİTKİ ADLARI. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0(50), 1 - 25.
Chicago	SIR DÜNDAR AYŞE NUR KÜTAHYA VE YÖRESİ AĞIZLARI SÖZ VARLIĞINDA BİTKİ ADLARI. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 0, no.50 (2020): 1 - 25.
MLA	SIR DÜNDAR AYŞE NUR KÜTAHYA VE YÖRESİ AĞIZLARI SÖZ VARLIĞINDA BİTKİ ADLARI. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, vol.0, no.50, 2020, ss.1 - 25.
AMA	SIR DÜNDAR A KÜTAHYA VE YÖRESİ AĞIZLARI SÖZ VARLIĞINDA BİTKİ ADLARI. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2020; 0(50): 1 - 25.
Vancouver	SIR DÜNDAR A KÜTAHYA VE YÖRESİ AĞIZLARI SÖZ VARLIĞINDA BİTKİ ADLARI. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2020; 0(50): 1 - 25.
IEEE	SIR DÜNDAR A "KÜTAHYA VE YÖRESİ AĞIZLARI SÖZ VARLIĞINDA BİTKİ ADLARI." Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0, ss.1 - 25, 2020.
ISNAD	SIR DÜNDAR, AYŞE NUR. "KÜTAHYA VE YÖRESİ AĞIZLARI SÖZ VARLIĞINDA BİTKİ ADLARI". Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 50 (2020), 1-25.