TÜRK SİYASET DÜŞÜNCESİNDE DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİK: TANZİMAT DÖNEMİ AYDINLARININ ADALET VE ZULÜM ANLAYIŞI

AYDOGDU, NERGIZ

TÜRK SİYASET DÜŞÜNCESİNDE DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİK: TANZİMAT DÖNEMİ AYDINLARININ ADALET VE ZULÜM ANLAYIŞI

Nergiz AYDOĞDU (Kırklareli Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Kırklareli, Türkiye)

Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi

24 4

Yıl: 2020 Cilt: 0 Sayı: 50 Sayfa Aralığı: 357 - 373 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 20-05-2021

TÜRK SİYASET DÜŞÜNCESİNDE DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİK: TANZİMAT DÖNEMİ AYDINLARININ ADALET VE ZULÜM ANLAYIŞI

Öz:

Tanzimat döneminde Yeni Osmanlılar olarak adlandırılan muhalif aydınların söylemleri“Osmanlı idaresinin zulmüne son vermek ve adaleti tesis etmek” ilkelerine dayanmaktadır. Ali Suavi,Ziya Paşa ve Namık Kemal’in liderliğini yaptığı grubun Osmanlı hükümetine dair ileri sürdüklerieleştiriler, hükümetin istibdadı, vatandaşların hürriyetlerinin kısıtlanması ve halkın kötü idaredendolayı sosyal ve ekonomik olarak düşkün bir hale mahkûm edilmiş olmasına yöneliktir. YeniOsmanlıların idareyi işgal eden ehliyetsiz memurlara ve onların zulmüne karşı başlattıklarımuhalefet, Türk düşünce tarihinde demokratik düşünce hareketinin başlangıcı olarak kabul edilir.Yeni Osmanlılar, İslam inancının sosyal ve kültürel özellikleri ile şekillenmiş bir toplumda,benimsemiş oldukları görüşleri, batı düşüncesinin kavramları ile ifade etmek yerine İslam düşünce vekültüründen aldıkları kavramlarla açıklamaya ve anlaşılır kılmaya çalışmışlardır. Bu süreçte sözüedilen genç aydınlar, klasik İslam siyaset teorisinin kavramları çerçevesinde görüşlerinitemellendirmeyi tercih etmişlerdir. Bu bakımdan söz konusu muhalif aydınlar, klasik İslam siyasetanlayışında iktidarın meşruiyeti için zorunlu görülen adalet ilkesini söylemlerine taşımışlardır. YeniOsmanlıların muhalefetinde “adaletin tesisi ve zulme karşı mücadele” merkezi bir rol oynamaktadır.Türk siyasal düşüncesi ve kavramlarının modernleşme tarihi süresince süreklilik ve değişiminedikkat çekmeyi amaçlayan bu çalışma, Tanzimat döneminde muhalif aydınların metinleri üzerindenbir okuma yapmayı ve “adalet” ve “zulüm” kavramlarının dönüşen muhteva ve kullanım özellikleriniortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelime:

CHANGE AND CONTINUITY IN TURKISH POLITICAL THOUGHT: JUSTICE AND OPPRESSION PERCEPTIONS OF TANZIMAT ERA INTELLIGENTSIA

Öz:

During the Tanzimat Era, the rhetoric of the dissident intelligentsia called the Young Ottomans was grounded on the principles of “ending oppression of the Ottoman administration and establishing justice.” Led by Ali Suavi, Ziya Pasha and Namik Kemal, the group expressed criticism towards the Ottoman government regarding its repression, restrictions on the freedom of citizens, and the deterioration of people’s socio-economic conditions led by poor governance. The movement that the Young Ottomans initiated against the incompetent and oppressive government officials is regarded as the precursor of the democratic thought movement in the history of Turkish political thought. The Young Ottomans attempted to explain and elucidate the views that they adopted in a society shaped by the social and cultural virtues of the Islamic faith, using the concepts inherited from the Islamic thought and culture rather than the concepts derived from the Western thought. In this period, the aforementioned young intelligentsia preferred to build their thoughts around the concepts of classical Islamic political theory. In this regard, said dissident intelligentsia integrated the principle of justice into their rhetoric, which was seen as a necessary condition for government legitimacy according to the classical approach of Islamic politics. “Establishment of justice and struggle against oppression” have essential roles to play in the Young Ottomans’ opposition. Intending to attract attention to the continuity and changes of Turkish political thought and concepts throughout the modernization process, this paper aims to review the writings of the dissident intelligentsia in the Tanzimat Era and to reveal the changing content and usage characteristics of the justice and oppression concepts. •

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Akyıldız, A. (2012). Osmanlı bürokrasisi ve modernleşme. İstanbul: İletişim Yay.
Ali Suavi. (1868). Le Mukhbir, 27, 2-3.
Ali Suavi. (1868). Le Mukhbir, 28, 1-2.
Beydilli, K. (2007), Nizam-ı cedid. İslâm ansiklopedisi (C. 33, s. 175-178) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Bilgili A. S. & Öztaşkın, B. Ö. (2007). Osmanlılarda zulmün men’i. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 16, 426-441.
Çadırcı, M. (2006). Tanzimat’ın uygulanması ve karşılaşılan güçlükler, H. İnalcık&M. Seyitdanlıoğlu (Ed.), Tanzimat, Değişim sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içinde (s. 133-140) Ankara: Phoenix Yayınevi.
Çadırcı, M. (2017). Tanzimat sürecinde Türkiye: Ülke yönetimi. Ankara: İmge Yayınevi.
Çalışır, F. (2011). Declıne of a “myth”: perspectıves on the Ottoman “decline”. The History School, 9, 37-60.
Çelik, H. (1994). Ali Suavi ve dönemi. İstanbul: İletişim Yay.
Çınar, A. O. (1992). Es-Seyyid Mehmed Emin Behic Efendi’nin Sevanihü’l-Levayih’i ve değerlendirmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Davison, R. (1997). Osmanlı İmparatorluğu’nda reform. (O. Akınhay, Çev.), İstanbul: Papirüs Yay.
Davison, R. (2002). Osmanlı İmparatorluğu’nda geleneksel reformdan modern reforma geçiş Sultan III. Selim ve Sultan II. Mahmud dönemleri. Türkler (7, s. 609-628). Ankara: Yeni Türkiye Yay..
Engelhardt. (1999). Tanzimat ve Türkiye. (A. Reşad, Çev.), İstanbul: Kaknüs Yay.
Fodor, P. (1986). State and society, crisis and reform, in 15th-17th Century Ottoman mirror for princes. Acta Orientala Academiae Scientiarum Hung., 15 (2-3), 217-240.
Gencer, B. (2008). Son Osmanlı düşüncesinde adalet. Muhafazakâr Düşünce, 4 (15), 121-146.
Göriceli Koçi Bey. (1303). Koçi Bey risalesi. Kostantiniyye: Matbaa-i Ebüzziya.
Hasan Kafi Akhisarî. (1331). Usulü’l-hikem fî nizami’l-alem ve tercümesi, (Şerif Ahmed Reşid Paşa, Çev.). Hicaz: Hicaz Vilayeti Matbaası.
Howard, D. (2011). Osmanlı nasihatname türleri ve mit. V. Aksan&D. Goffman (Ed.), Erken modern Osmanlılar içinde (s. 185-222). İstanbul: Timaş Yay.
İnal, İbnülemin Mahmud Kemal. (1982). Son sadrazamlar, I, İstanbul: Dergâh Yay.
İnalcık, H. (1969). Suleiman the lawgiver and Ottoman law. Archivum Ottomanicum, 1, 105-138.
İnalcık, H. (2005). Osmanlı’da devlet, hukuk, adalet. İstanbul: Eren Yay.
İpşirli, M. (1999). Islahat. İslâm ansiklopedisi (C. 19, s. 170-174) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. İstanbul’dan diğer mektup, Hürriyet, No: 21, s. 6-8.
İstanbul’dan Mektup. (1868). Hürriyet, 5, 3-4.
Lambton, A. K. (1988). Changing concepts of justice and injustice. Studia Islamica, 68, 27-60.
Mardin, Ş. (1996). Yeni Osmanlı düşüncesinin doğuşu. İstanbul: İletişim Yay.
Mardin, Ş. (2006). Tanzimat Fermanı’nın manası, yeni bir izah denemesi. H. İnalcık&M.
Seyitdanlıoğlu (Ed.), Tanzimat, değişim sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içinde (s. 91-106) Ankara: Phoenix Yayınevi.
Moaz, M. (2006). Tanzimat’ın ilk yıllarında Modernleşme hareketinin Suriye siyaseti ve toplumu üzerindeki etkisi, H. İnalcık&M. Seyitdanlıoğlu (Ed.), Tanzimat, değişim sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içinde (s. 169-185). Ankara: Phoenix Yayınevi.
Mumcu, A. (1985). Osmanlı hukukunda zulüm kavramı. Ankara: Birey ve Toplum Yay.
Murphey, R. (1999). Westernisation in the eighteenth century Ottoman Empire: How far, how fast?. Byzantine and Modern Greek Studies, 23, 116-139.
Mustafa Kesbî. (2002). İbretnümâ-yı devlet. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
Namık Kemal& Ziya Paşa. (1868). Avrupa şarkın asayişini ister. Hürriyet, 24, s. 5-8.
Namık Kemal. (1868). Devlet-i Aliye’yi bulunduğu hâl-i haternâkden halâsın esbâbı. Hürriyet, 9, 1-3.
Namık Kemal. (1868). Hasta Adam. Hürriyet, 24, 1-2.
Namık Kemal. (1868). Memurîne dair makale. Hürriyet, 19, 1-7.
Namık Kemal. (1868). Usul-i meşverete dair mektupların beşincisi. Hürriyet, 17, 6-8.
Namık Kemal. (1868). Yeni Osmanlılar ile Bâb-ı âli. Hürriyet, 3, 1-3.
Namık Kemal. (2018). Sürgünde muhalefet Namık Kemal’in Hürriyet gazetesi. A. E. Topal (Haz.) İstanbul: Vakıfbank Kültür Yay.
Namık Kemal. (2019). Osmanlı modernleşmesinin meseleleri bütün makaleleri I, N. Y. Aydoğdu&İ. Kara (Haz.), İstanbul: Dergâh Yay.
Namık Kemal-Ziya Paşa (1868). el-Hakku Ya´lû velâ yulâ aleyh. Hürriyet, 1, 2-4.
Namık Kemal-Ziya Paşa (1868). İstikraz-ı cedid üzerine yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin mütalaatı” Hürriyet, 22, 1-7.
Ortaylı, İ. (2001). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. İstanbul: İletişim Yay.
Öz, M. (1997). Osmanlı’da çözülme ve gelenekçi yorumcuları. İstanbul: Dergâh Yay.
Özvar, E. (1999). Osmanlı tarihini dönemlendirme meselesi ve Osmanlı nasihat literatürü, Divan İlmî Araştırmalar, 4 (7), 135-151.
Reinkowski, M. (2017). Düzenin şeyleri, Tanzimat’ın kelimeleri (Ç. C. Dikmen, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yay.
Sariyannis, M. (2015). Ottoman political thoughtup to the Tanzimat: A concise history, Foundation for Research and Technology-Hellas, Institute for Mediterranean Studies (e-book) Erişim Adresi: http://ottpol.ims.forth.gr/sites/default/files/ottoman_political_thought_up_to_the_tanzimat_a_co ncise_history_0.pdf
Savaş, A. İ. (1999). Layiha geleneği içinde XVIII. yüzyıl Osmanlı ıslahat projelerindeki tespit ve teklifler. Bilig, 9, 87-114.
Şehid Ali Paşa (1328). Talimat-ı Şehid Ali Paşa. TOEM, 1 (3), 140-141.
Şem’dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi. (1976-1981). Şem’dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi Tarihi Müri’t-Tevârih, M. Aktepe (Haz.), İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı devletinin saray teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
Velidedeoğlu, H. V. (1999). Kanunlaştırma hareketleri ve tanzimat. Tanzimat 1 içinde (s. 139-209) Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yay.
Yeşil, F. (2016). İhtilaller Çağında Osmanlı Ordusu. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
Yıldız, Y. (2015). Ali Suavi. S. H. Bolay (Ed.), Tanzimat’tan günümüze Türk düşüncesi içinde (238-262). Ankara: Nobel Yay.
Yılmaz, H. (2003). Osmanlı tarihçilinde Tanzimat öncesi siyaset düşüncesine yaklaşımlar. Literatür Dergisi, I (2), 231-298.
Yılmaz, H. (2008). Osmanlı siyaset ve hukuk düşüncesi geleneğinde anayasacılık. H. Eren&G. Doğan (Ed.), Yüzüncü yılında İkinci Meşrutiyet: Milletlerarası kongre tebliğleri içinde (s. 381-404). İstanbul: IRCICA Yay.
Ziya Paşa. (1869). Hatıra zeyli. Hürriyet, 41, 5-8.
Ziya Paşa. (1869). Hatıra-ı sâniye. Hürriyet, 36, 6-8.
Ziya Paşa. (1869). Hatıranın Zeyli. Hürriyet, 34, 1-3.
Ziya Paşa. (1869). Karınca kanatlandı. Hürriyet, 35, 1-4.
Ziya Paşa. (1869). Sultan Abdülaziz Han -Ziya Bey-Ali Paşa. Hürriyet, 68, 1-7.
Zürcher, E. J. (2000). Modernleşen Türkiyenin Tarihi. (Y. S. Gönen, Çev.), İstanbul: İletişim Yay

APA	AYDOGDU N (2020). TÜRK SİYASET DÜŞÜNCESİNDE DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİK: TANZİMAT DÖNEMİ AYDINLARININ ADALET VE ZULÜM ANLAYIŞI. , 357 - 373.
Chicago	AYDOGDU NERGIZ TÜRK SİYASET DÜŞÜNCESİNDE DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİK: TANZİMAT DÖNEMİ AYDINLARININ ADALET VE ZULÜM ANLAYIŞI. (2020): 357 - 373.
MLA	AYDOGDU NERGIZ TÜRK SİYASET DÜŞÜNCESİNDE DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİK: TANZİMAT DÖNEMİ AYDINLARININ ADALET VE ZULÜM ANLAYIŞI. , 2020, ss.357 - 373.
AMA	AYDOGDU N TÜRK SİYASET DÜŞÜNCESİNDE DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİK: TANZİMAT DÖNEMİ AYDINLARININ ADALET VE ZULÜM ANLAYIŞI. . 2020; 357 - 373.
Vancouver	AYDOGDU N TÜRK SİYASET DÜŞÜNCESİNDE DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİK: TANZİMAT DÖNEMİ AYDINLARININ ADALET VE ZULÜM ANLAYIŞI. . 2020; 357 - 373.
IEEE	AYDOGDU N "TÜRK SİYASET DÜŞÜNCESİNDE DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİK: TANZİMAT DÖNEMİ AYDINLARININ ADALET VE ZULÜM ANLAYIŞI." , ss.357 - 373, 2020.
ISNAD	AYDOGDU, NERGIZ. "TÜRK SİYASET DÜŞÜNCESİNDE DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİK: TANZİMAT DÖNEMİ AYDINLARININ ADALET VE ZULÜM ANLAYIŞI". (2020), 357-373.

APA	AYDOGDU N (2020). TÜRK SİYASET DÜŞÜNCESİNDE DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİK: TANZİMAT DÖNEMİ AYDINLARININ ADALET VE ZULÜM ANLAYIŞI. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0(50), 357 - 373.
Chicago	AYDOGDU NERGIZ TÜRK SİYASET DÜŞÜNCESİNDE DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİK: TANZİMAT DÖNEMİ AYDINLARININ ADALET VE ZULÜM ANLAYIŞI. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 0, no.50 (2020): 357 - 373.
MLA	AYDOGDU NERGIZ TÜRK SİYASET DÜŞÜNCESİNDE DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİK: TANZİMAT DÖNEMİ AYDINLARININ ADALET VE ZULÜM ANLAYIŞI. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, vol.0, no.50, 2020, ss.357 - 373.
AMA	AYDOGDU N TÜRK SİYASET DÜŞÜNCESİNDE DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİK: TANZİMAT DÖNEMİ AYDINLARININ ADALET VE ZULÜM ANLAYIŞI. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2020; 0(50): 357 - 373.
Vancouver	AYDOGDU N TÜRK SİYASET DÜŞÜNCESİNDE DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİK: TANZİMAT DÖNEMİ AYDINLARININ ADALET VE ZULÜM ANLAYIŞI. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2020; 0(50): 357 - 373.
IEEE	AYDOGDU N "TÜRK SİYASET DÜŞÜNCESİNDE DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİK: TANZİMAT DÖNEMİ AYDINLARININ ADALET VE ZULÜM ANLAYIŞI." Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0, ss.357 - 373, 2020.
ISNAD	AYDOGDU, NERGIZ. "TÜRK SİYASET DÜŞÜNCESİNDE DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİK: TANZİMAT DÖNEMİ AYDINLARININ ADALET VE ZULÜM ANLAYIŞI". Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 50 (2020), 357-373.