Yıl: 2020 Cilt: 1 Sayı: 24 Sayfa Aralığı: 407 - 424 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 25-06-2021

Manzum Sözlüklerde İslâmî Bir Gelenek

Öz:
Türk edebiyatında 15. yüzyıldan itibaren örnekleri görülenmanzum sözlük yazma geleneğinin kökeni 11. yüzyıl Arapdilcilerinin eserlerine dayanır. Genellikle aruz vezni ile yazılanbu sözlüklerin başlangıçta Kur’ân-ı Kerîm ve Mevlânâ’nınMesnevî’si gibi eserlerin daha iyi anlaşılması için yazıldığıgörülmektedir. Kısa zamanda yaygınlaşan manzum sözlükyazma geleneğinde Arapça-Türkçe, Farsça-Türkçe, ArapçaFarsça-Türkçe şeklinde iki veya üç dilli sözlükler yazılmıştır.Sayıları az da olsa Boşnakça-Türkçe, Rumca-Türkçe, FransızcaTürkçe şeklinde sözlüklerin yazıldığı da görülmektedir. Sıbyanmektebinde ve medrese çağındaki çocukların eğitimi veya bireserin daha iyi anlaşılmasına yardımcı olacak şekilde pek çokmanzum sözlüğün yazıldığı bu gelenekte eserlerin belli birkompozisyonunun olduğu görülür.Manzum sözlükler mukaddime, asıl sözlük bölümü ve hâtimeşeklinde üç ana bölümden oluşur. Mukaddime bölümlerindeİslamî gelenekte ortaya konan pek çok eserde olduğu gibibesmele, tevhid, münâcât, na‘t içerikli manzumeler yer alır. Busözlüklerin asıl sözlük bölümü başlarken müelliflerin pekçoğunun yazdıkları sözlüğün özelliğine göre Allah adınınkarşılıklarını vermekle asıl bölüme başlamaları dikkat çeker. Buyazıda manzum sözlüklerde görülen bu özellik üzerindedurulmuştur.
Anahtar Kelime:

An Islamic Tradition in Dictionaries in Verse

Öz:
The tradition of writing dictionaries in verse examples of which have been seen in Turkish literature from the 15th century is based on the works of 11th century Arabic linguists. It is seen that these dictionaries which are generally written with prosody meter were originally written for a better understanding of works such as the Quran and Masnavi of the Mevlana. In the tradition of writing dictionaries in verse that became widespread in a short time, bilingual dictionaries such as Arabic-Turkish, Persian-Turkish, Arabic-Persian-Turkish were written. It is also seen that dictionaries such as Bosnian-Turkish, Greek-Turkish, French-Turkish are written few in number. In this tradition where many dictionaries in verse were written in order to help the education of children of the age of madrasah and the school, or a better understanding of a work, it is observed that those written materials had a certain compositions. Dictionaries in verse consist of three main sections: Introduction (mukaddime), the original dictionary section, and epilogue (hatime). The verses like besmele, tevhid, münacat, na’t take part in the sections of introduction (mukaddime) as it is seen in many works in the Islamic tradition. While the actual dictionary section of these dictionaries starts, it is noteworthy that many of the authors started to the original section by giving the answers of the name of Allah according to the feature of the dictionary they wrote. This article focuses on this feature seen in dictionaries in verse.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • AKSOY, Ömer Asım (1988), “Şeyh Ahmed ve Nazmü’l-Leâl”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1959, 205-256.
  • AKÜN, Ömer Faruk (1994), “Divan Edebiyatı”, DİA, IX, 389-427.
  • ARSLAN, Mehmet (2011), Mustafa Hâkî el-Üsküdârî, Menâzimü’l-Cevâhir, Arapça-Farsça-Türkçe Manzum Sözlük (İnceleme, Metin, Dizin), Ankara: Genesis Kitap.
  • AY, Ümran (2012), “Osman Bosnevî’nin Manzum Farsça-Türkçe Sözlüğü: Lugat-i Manzûme”, I. Uluslararası Türk-İran Dil ve Edebiyat İlişkileri Sempozyumu Bildiriler Kitabı, İstanbul: İBB Kültür AŞ. Yayınları, 683- 732.
  • BORAN, Uğur (2016), “Sözlükçülük Geleneğimize Umumi Bir Bakış ve Edirne Müftüsü Fevzi Efendi’nin Arapça-Türkçe Manzum Sözlüğü: Tuhfe-i Fevzî”, Şarkiyat Mecmuası, XXVIII: 73-154.
  • BOZ, Erdoğan (2013), “Farsça-Türkçe İlk Manzum Sözlük Tuhfe-i Hüsâmî’nin Bursa (İneybey) Nüshası”, Osmanlı Bursası’nda DilKültür ve Edebiyat Bilgi Şöleni 29-30 Mayıs, Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları, 69-74.
  • ÇELİK, Erol (2008), Mezîd-zâde Ayıntabî Nazmü’l-Ferâid (Metin, Sözlük, İndeks, Tıpkıbasım), Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
  • DEMİRKAZIK, Hacı İbrahim (2019), “Osman Şikloşî’nin Farsça-Türkçe Manzum Sözlüğü”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, XXIII: 701- 757.
  • DOĞAN AVERBEK, Güler (2018), “Türkçe-Arnavutça Manzum Sözlük Dürre-i Manzûme’nin Bilinmeyen İki Nüshası”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, XII: 223-242.
  • DURU, Necip Fazıl ve Abdullah Eren (2014), Osman Şâkir Bozokî, Nazm-ı Dilârâ (Farsça-Türkçe Manzum Lügat), Ankara: Altınpost Yayınları.
  • DÜZENLİ, Mesut Bayram (2015), “Farsça-Türkçe Manzum Bir Sözlük: Tuhfetü’l-Hâfız”, Turkish Studies İnternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, X/12: 329-370.
  • DÜZENLİ, Mesut Bayram ve Muhittin Turan (2016), “Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Şemsî”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, IX/42: 122-154
  • EKİCİ, Hasan (2018), Eşref Feyzî Lugat-ı Hoş-Edâ (Arapça-Farsça-Türkçe Manzum Sözlük), İstanbul: Sonçağ Yayınları.
  • GIYNAŞ, Kamil Ali (2016), Mustafâ İlmî b. İbrâhîm Tuhfetü’l-İhvân Hediyyetü’sSıbyân, İstanbul: Asur Yayınları.
  • GÖREN, Neslihan (2016), Bursalı Nakibzâde Ni‘metî’nin “Tuhfe-i Ni‘metî Adlı Farsça-Türkçe Manzum Sözlüğü (Metin-İnceleme), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
  • GÖZİTOK, Mehmet Akif (2016), “Manzum Sözlük Geleneğimizin Kayıp Halkası: Nazm-ı Bedî”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, LV: 127-148.
  • GÜLER, Kadir (2016), “Dil Öğretiminde Manzum Sözlüklerin Rolü ve Tuhfei Nushî” JASSS The Journal of Academic Social Science Studies, XLIX: 157-174.
  • İSEN, Mustafa (1992), Türk Edebiyatında Tevhidler, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • İSTEK, Emrah ve Mehmet Emin Türklü (2017), “Osmanlı Kroniklerinde Mukaddime Geleneği (15-17. Yüzyıllar)”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, XVII: 952-982.
  • KAPLAN, Yunus (2017), “Farsça-Türkçe Manzum Bir Sözlük: Tuhfe-i Mukaddimetü’l-Lügat”, Studies of The Ottoman Domain, VII/12: 213- 236.
  • KAPLAN, Yunus (2018), “Bilinmeyen Bir Arapça-Türkçe Manzum Sözlük: Lugat-ı Visâlî”, Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, VII/15: 54-75.
  • KARTAL, Ahmet (2001), “Türkçe Mesnevilerin Tertip Özellikleri”, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, XIX: 69-119.
  • KARTAL, Ahmet (2003), Tuhfe-i Remzî, Ankara: Akçağ Yayınları.
  • KARTAL, Ahmet (2014), Doğu’nun Uzun Hikâyesi Türk Edebiyatında Mesnevî, İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
  • KAYA, Hasan (2017a), “Ahmed Resmî’nin Nazm-ı Giridî Adlı Manzum Sözlüğü”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, X/51: 119-142.
  • KAYA, Hasan (2017b), “Kerîmî’nin Manzum Sözlüğü”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, XVIII: 213-252.
  • KAYA, Hasan ve Bünyamin Ayçiçeği (2019), Müsellesnâme Osman Şâkir’in Manzum Sözlüğü (İnceleme-Metin-Tıpkıbasım-Dizin), İstanbul: İdeal Kültür Yayınları.
  • KILIÇ, Atabey (2007), Türkçe-Arapça Manzum Sözlüklerden Sübha-i Sıbyân 2 (Metin), Turkish Studies İnternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, II/1: 29-71.
  • KILIÇ, Atabey (2007a), “Denizlili Mustafa b. Osman Keskin ve Eseri Manzûme-i Keskin”, Turkish Studies İnternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, II/3: 340-348.
  • KILIÇ, Atabey (2007b), “Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Şâhidî (Metin)”, Turkish Studies İnternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, II/4: 516-548.
  • KILIÇ, Atabey (2007c), “Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (Metin)”, Turkish Studies İnternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, II/2: 410-475.
  • KILIÇ, Atabey (2009), Manzume-i Keskin -Türkçe-Arapça-Farsça Manzum Sözlük-, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • KIRBIYIK, Mehmet (2002), “Miftâh-ı Lisân Adlı Manzum Fransızca-Türkçe Sözlük Üzerine”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, XI: 181-200. Nazmü’l-Cevâhir (Hasan Aynî), İBB Belediyesi Atatürk Kitaplığı Bel_Osm_0.01459.
  • OKUMUŞ, Sait (2009), “Muhammed Hevâî Üsküfî ve Türkçe-Boşnakça Manzum Sözlüğü Makbûl-i rif (Potur Şâhidî)”, Turkish Studies İnternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, IV/4: 823-844.
  • ÖLKER, Gökhan (2009), “Rumca-Türkçe Manzum Sözlük Tuhfetü’l-Uşşâk”, Turkish Studies İnternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, IV/4: 856-872.
  • ÖZ, Yusuf (2010), Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • ÖZTAHTALI, İbrahim İmran (2004), Lâmi˘î Çelebi ve Lügat-ı Manzumu (Tuhfei Lâmi˘î), Bursa: Gaye Kitabevi.
  • PEKOLCAY, Necla (2010), Mevlid (Vesîletü’n-Necât), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • SELÇUK, Bahir ve Mesut Algül (2015), “Çocuklar için Yazılan Farsça-Türkçe Manzum Bir Sözlük: Dürrî’nin Güher-rîz’i”, Journal of Turkish Language and Literature, I/2: 133-164.
  • ŞİŞMAN, Rabia Şenay (2016), “Farsça Türkçe Sözlüklerden İlm-i Lugat”, Turkish Studies İnternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, XI/4: 899-974.
  • ŞİŞMAN, Rabia Şenay (2018), Esâmî İki Dilli Sözlük (Türkçe-Farsça Manzum Sözlük), İstanbul: DBY Yayınları.
  • TANYILDIZ, Ahmet (2013), Mes‘ûd Lutfî Efendi, Tuhfe-yi Lutfî (Türkçe-Farsça Manzum Sözlük), İstanbul: Akademik Kitaplar.
  • Tevfiye (Abdurrahmân Zâhidî-i Konevî), Süleymaniye Kütüphanesi, Hafid Efendi 441.
  • TEZCAN, Tuğrul (2019), “Bir Klişenin Şerhi: Hamdele, Salvele ve Ba‘dü İfadesinin Davud el-Hanefî el-Karsî el-Birgivî’de Çağrıştırdıkları”, Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi, III/1: 56-72.
  • TİRYAKİOL, Selim (2013), Dil Öğretimi Geleneğimizde Manzum Sözlükler (Tuhfe-i ˘ sım Örneği), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
  • Tuhfe-i Fedâî (Fedâî Mehmed), Süleymaniye Kütüphanesi, Halis (Esad) Efendi Bölümü 3190.
  • Tuhfe-i Nushî (Nasûh Efendi), Hattat Tevfik Matbaası, İstanbul 1876.
  • Tuhfe-i Zîbâ (Hayret Mehmed Efendi), Bulak Matbaası, Kahire 1826.
  • TURAN, Muhittin (2012), “Hasan Rızâyî ve Kân-ı Ma‘ânî İsimli Manzum Sözlüğü”, Turkish Studies İnternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7/4: 2939-2992.
  • UZUN, Mustafa (1992), “Besmele/Kültür ve Edebiyat”, DİA, V, 538-540.
  • ÜNVER, İsmail (1986), “Mesnevî”, Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), 415-416-417, 430-563.
  • ÜZGÖR, Tahir (1990), Türkçe Dîvân Dîbâceleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • YAVUZ, Yusuf Şevki (1997), “Hamdele”, DİA, XV, 448-449.
  • YURTSEVEN, Necmettin (2003), Türk Edebiyatında Arapça-Türkçe Manzûm Lügatler ve Sünbülzâde Vehbî’nin Nuhbe’si, Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
APA Kuşoğlu O (2020). Manzum Sözlüklerde İslâmî Bir Gelenek. , 407 - 424.
Chicago Kuşoğlu Oğuzhan Manzum Sözlüklerde İslâmî Bir Gelenek. (2020): 407 - 424.
MLA Kuşoğlu Oğuzhan Manzum Sözlüklerde İslâmî Bir Gelenek. , 2020, ss.407 - 424.
AMA Kuşoğlu O Manzum Sözlüklerde İslâmî Bir Gelenek. . 2020; 407 - 424.
Vancouver Kuşoğlu O Manzum Sözlüklerde İslâmî Bir Gelenek. . 2020; 407 - 424.
IEEE Kuşoğlu O "Manzum Sözlüklerde İslâmî Bir Gelenek." , ss.407 - 424, 2020.
ISNAD Kuşoğlu, Oğuzhan. "Manzum Sözlüklerde İslâmî Bir Gelenek". (2020), 407-424.
APA Kuşoğlu O (2020). Manzum Sözlüklerde İslâmî Bir Gelenek. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1(24), 407 - 424.
Chicago Kuşoğlu Oğuzhan Manzum Sözlüklerde İslâmî Bir Gelenek. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 1, no.24 (2020): 407 - 424.
MLA Kuşoğlu Oğuzhan Manzum Sözlüklerde İslâmî Bir Gelenek. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, vol.1, no.24, 2020, ss.407 - 424.
AMA Kuşoğlu O Manzum Sözlüklerde İslâmî Bir Gelenek. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 2020; 1(24): 407 - 424.
Vancouver Kuşoğlu O Manzum Sözlüklerde İslâmî Bir Gelenek. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 2020; 1(24): 407 - 424.
IEEE Kuşoğlu O "Manzum Sözlüklerde İslâmî Bir Gelenek." Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1, ss.407 - 424, 2020.
ISNAD Kuşoğlu, Oğuzhan. "Manzum Sözlüklerde İslâmî Bir Gelenek". Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 1/24 (2020), 407-424.