TAZMİNAT HUKUKU AÇISINDAN FIKIH İLMİNDE SORUMLULUK ANLAYIŞININ GELİŞİMİ, HANEFİ MEZHEBİNDE İKİ ÖRNEĞİN İNCELENMESİ

Kızılay, Muhammed Emin; YILDIZ, KEMAL

TAZMİNAT HUKUKU AÇISINDAN FIKIH İLMİNDE SORUMLULUK ANLAYIŞININ GELİŞİMİ, HANEFİ MEZHEBİNDE İKİ ÖRNEĞİN İNCELENMESİ

Kemal YILDIZ, (Marmara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, İstanbul, Türkiye)

Muhammed Emin KIZILAY (Bayburt Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Bayburt, Türkiye)

İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi

6 0

Yıl: 2021 Cilt: 7 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 91 - 111 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 25-06-2021

TAZMİNAT HUKUKU AÇISINDAN FIKIH İLMİNDE SORUMLULUK ANLAYIŞININ GELİŞİMİ, HANEFİ MEZHEBİNDE İKİ ÖRNEĞİN İNCELENMESİ

Öz:

Fıkıh ilminin oluşmasında Ebu Hanife ve onun kurmuş olduğu fıkıh halkasının büyük katkısıvardır. Bu halkada birçok amelî konu detaylıca tartışılmış ve bunun sonucunda sistematik bir yapıortaya çıkmıştır. Gündelik yaşam içerisinde zararlı sonuçlar doğuran haksız fiiller ve bu fiillerleilgili hükümler de halkada tartışılan konulardan biridir. Böylece, sorumluluk hukuku kapsamındadeğerlendirilen konularda mantıki tutarlılığa sahip bir birikim hâsıl olmuştur. Bu birikim EbuHanife’nin halkasındaki talebeleri tarafından sonraki kuşaklara aktarılmıştır. Aktarım esnasındainsanların ihtiyaçları, içtihat mantığında meydana gelen değişimler gibi sebeplerle mevcut birikimhem genişlemiş hem de birtakım değişimlere uğramıştır. Bu gelişim ve değişimi fıkıhtasorumluluğun meydana gelme şekillerinden biri olan sebep sorumluluğu ile ilgili iki örneküzerinde yapılan tartışmalarda görebilmekteyiz. Çalışmamızın konusunu oluşturan bu iki örnek,ahır ve kafes kapısını açan kişinin sorumluluğu ile ilgilidir. Çalışmada bu iki örnek üzerinden,meydana gelen genişleme ve değişimin izini sürerek sorumluluk hukuku bağlamında Hanefîbirikimi ve mantığı kavranmaya çalışılmıştır. Örnekler ile ilgili mezhebin kurucu halkasınadayanan bir ihtilaf söz konusudur. Bu ihtilaf zamanla sonraki dönem Hanefî fakihlerince elealınıp çeşitli deliller ve farklı örneklerle temellendirilmeye çalışılmıştır. Bunun sonucundagörüşlerden biri tercih edilmiş ve mezhepte hâkim kanaat haline gelmiştir. Lakin bu kanaat dezamanla bizzat kurucu halkaya referansla değişmiştir.

Anahtar Kelime:

THE DEVELOPMENT OF THE UNDERSTANDING OF RESPONSIBILITY IN FIQH IN TERMS OF COMPENSATION LAW, EXAMINATION OF TWO EXAMPLES IN THE HANAFĪ SCHOOL

Öz:

One of the biggest contributions in the formation of the science of fiqh belongs to Abu Hanifa and the fiqh school he set. In this school, many fiqh issues were discussed in detail and as a result of this, a systematic structure emerged. It acts causing harmful consequences in daily life and the provisions related to these actions are also discussed in this school. Thus, an accumulation with logical consistency has been created in the issues considered within the scope of liability law today. This accumulation has been passed on to the next generations by the students of Abu Hanifa’s school. During the transference, due to reasons such as the needs of people and changes in the mentality of ijtihad, the accumulation has both expanded and underwent some changes. We can see this expansion and change in the discussions on two examples of causal responsibility, which is one of the ways in which responsibility occurs in fiqh. These two examples, which form the subject of our study, are related to the responsibility of the person who opens the barn and cage door. In this study, through these two examples, it is tried to understand the Ḥanafī accumulation and logic in the context of the law of responsibility by tracing the expansion and change that occurred. There are a disputes regarding the examples based on the founding circle of the school. These disputes were dealt with by later Ḥanafī fuqaha’ in time and tried to be grounded with various evidence and different examples. As a result, one of the views was preferred and it became the dominant opinion in the school. However, this opinion changed over time concerning the founding imams themselves.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Ali el-Hafîf. ed-Damân fi’l-Fıkhi’l-İslâmî. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 2000.
Ali Haydar Efendi, Hoca Emin Efendizâde. Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. 4 Cilt. İstanbul: Matbaatü Ebû’z-Ziya, 1330.
Aydın, Mehmet Âkif. İslâm Ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
Aydın, Mehmet Âkif. “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye”. TDV İslam Ansiklopedisi. 28/231-235. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Aynî, Bedruddin. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2000.
Bağdâdî, Ebu Muhammed b. Ğânim b. Muhammed. Mecmau’d-damânât. Thk. Muhammed Ahmed Sirâc - ve Ali Cuma Muhammed. 2 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1. Basım, 1999.
Bardakoğlu, Ali. “Hanefî Mezhebi”. TDV İslam Ansiklopedisi. 16/ 1-21. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Bedir, Murteza. Ebu Hanife Entelektüel Biyografi. Ankara: Ay Yayınları, 2. Basım, 2018.
Bedreddin, Şeyh. "Tazmin Sorumluluğu Gerektiren Durumlar". çev. Kemal Yıldız. Yargılama Usulüne Dair = Camiu’l-Fusuleyn. Ed. Hacı Yunus Apaydın. 796-942. Ankara: Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1. Basım, 2012.
Bereketî, Muhammed Amîm el-İhsân. et-Tarîfâtü’l-fıkhiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2003.
Boynukalın, Mehmet. "Mukaddime". el-Asl, mlf. Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî. 1/1- 313. Beyrut: Dâr-u İbn Hazm, 1. Basım, 2012.
Boynukalın, Mehmet. “Şart”. TDV İslam Ansiklopedisi. 38/ 364-365. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr fî şerhi Usûli’l-Pezdevî. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
Buhârî, Mahmûd b. Ahmed b. Abdilaziz b. Ömer b. Maze. el-Muhîtü`l-burhânî. Thk. Abdülkerim Sami el-Cündî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2004.
Cessâs, Ahmed b. Ali Ebubekr er-Râzî. Şerhu muhtasari’t-Tahâvî. Thk. İsmetullah Muhammed. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1. Basım, 2010.
Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh tâcü’l-luga ve sıhâhi’l- Arabiyye. Thk. Ahmed Abdulğafur Atâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l- Melâyîn, 4. Basım, 1987.
Ceza Kanunnâme-i Humâyunu. Nşr. Hüseyin Hamid Bey. İstanbul: Matbaa-ı Osmâniye, 1. Basım, 1300.
Damad Efendi, Abdurrahman b. Muhammed b. Süleyman. Mecmau’l-enhur fî şerhi mülteka’lebhur. 2 Cilt. Beyrut: Dâr-u İhyai’t-Turasi’l-Arabî, ts.
Ebû Davud, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî. es-Sünen. Nşr. Şuayb el-Arnaût-Muhammed Kamil Karabelli. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1. Basım, 2009.
Ekinci, Ekrem Buğra. İslam Hukukunda Değişmenin Sınırı. İstanbul: Arı Sanat Yayınevi, 1. Basım, 2005.
Eren, Fikret. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. İstanbul: Beta, 9. Basım, 2006. İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî. Reddü’l-muhtâr ale’d-dürri’lmuhtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1992.
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî. el-Ukûdü’d-dürriyye fî tenkîhi’l-fetâvâ’l-Hamîdiyye. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
İbn Âbidînzâde, Alâüddîn Muhammed b. Muhammed Emîn b. Ömer el-Hüseynî edDımaşkī. Ḳurretü ʿuyûni’l-aḫyâr li-tekmileti Reddi’l-muḥtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâleddin Muhammed. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 3. Basım, 1414.
İbnü’s-Salah, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eşŞehrezûrî. Ma’rifet-ü envâ’i ’ulûmi’l-Hadîs. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1986.
Kahveci, Nuri. İslam Borçlar Hukukunda Tazminat. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.
Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 9. Basım, 2014.
Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâiʿ fî tertîbi’ş-şerâi. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1986.
Kaya, Eyyüp Said. “Nâdirü’r-Rivâye”. TDV İslam Ansiklopedisi. 32/ 278-280. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Kaya, Eyyüp Said. “Zâhirü’r-Rivâye”. TDV İslam Ansiklopedisi. 44/ 101-102. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. et-Tecrîd. Thk. Muhammed Ahmed Sirâc vd. 12 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2. Basım, 2006
Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. Muhtasarü’l-Kudûrî fi’lfıkhi’l-Hanefî. Thk. Kâmil Muhammed Uveyza. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1997.
Merginânî, Burhâneddin. el-Hidâye şerhu bidâyeti’l-mübtedi. Thk. Tâmir Muhammed Muhammed. 4 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, 3. Basım, 2012.
Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd. el-İhtiyâr li-talîli’l-muhtâr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkam, ts.
Molla Hüsrev, Mehmed b. Ferâmuz. Dürerü’l-hükkâm şerh-u gureri’l-ahkâm. 2 Cilt. Dâr-u İhyai’l-Kütübi’l-Arabî, ts.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. Thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Haleb: Mektebü’l-Matbûâtü’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1986.
Özel, Ahmet. “Hanefî Mezhebi”. TDV İslam Ansiklopedisi. 16/ 21-27. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Saymerî, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Alî b. Muhammed. Ahbâru Ebî Hanîfe. Beyrut: Âlemi Kütüb, 2. Basım 1985.
Semerkandî, Ebü’l-Leys. Uyûnu’l-Mesâil. Thk. Seyyid Muhammed Mühennâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’lMarife, 1993.
Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Usûlü’s-Serahsî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’lMarife, ts.
Siğnâkî, Hüsâmüddîn Hüseyn b. Alî b. Haccâc el-Buhârî. el-Kâfî şerhu’l-Pezdevî. thk. Fahreddin Seyyid Muhammed Kânit. 5 Cilt. Medine: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 2001.
Sirâc, Muhammed Ahmed. Damânu’l-Udvân fi’l-Fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: el-Müessesetü'lCamiiyye li'd-Dirâsât ve'n-Neşr, 1. Basım, 1993.
Şeybânî, Muhammed b. Hasan. el-Asl. Thk. Mehmet Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Dâr-u İbn Hazm, 1. Basım, 2012.
Ünal, Halit. “Bedâiu’s-sanâi'”. TDV İslam Ansiklopedisi. 5/ 294. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Yazıcı, İshak. “Ebü’l-Leys Semerkandî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 36/ 473-475. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Yelek, Kamil. “Fudayl Çelebi’nin ed-Damânât fi’l-furûi‘l-Hanefîyye Adlı Eserinin Tazminat Literatürü İçerisindeki Yeri”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24/1 (2020), 297-320.
Yelek, Kamil. “Hanefî Mezhebinde Teaddî ve Taammüd Kavramının Kullanımı ve Bunun Çağdaş İslam Hukuku Çalışmalarına Yansıması”. Eskiyeni 42 (2020), 1051-1075.
Yerlikaya, Ünal. “Hanefî Borçlar Hukuku Literatüründe Teaddî Kavramının Anlam Çerçevesi: Teaddî-Hukuka Aykırılık-Kusur İlișkisi Bağlamında Bir İnceleme”. Diyanet İlmi Dergi 53/3 (2017), 25-51.
Yıldız, Kemal. “Hukuka Aykırılık Kavramının Fıkıh İlmi Açısından Değerlendirilmesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 13 (2009), 305-312.
Yıldız, Kemal. İslam Sorumluluk Hukuku Akit Dışı Sorumluluk. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2013.
Yıldız, Kemal. “Mübâşeret”. TDV İslam Ansiklopedisi. 31/ 429-430. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Yıldız, Kemal. “Sorumluluk”. TDV İslam Ansiklopedisi. 37/ 380-382. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Zeylaî, Osman b. Ali. Tebyînü’l-Hakaik Şerhu Kenzi’d-Dekaik (Şelebî’nin Hâşiyesiyle Birlikte). 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1896.
Zuhaylî, Vehbe. Nazariyyetü’d-Damân. 10. Bs. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2018.

APA	YILDIZ K, Kızılay M (2021). TAZMİNAT HUKUKU AÇISINDAN FIKIH İLMİNDE SORUMLULUK ANLAYIŞININ GELİŞİMİ, HANEFİ MEZHEBİNDE İKİ ÖRNEĞİN İNCELENMESİ. , 91 - 111.
Chicago	YILDIZ KEMAL,Kızılay Muhammed Emin TAZMİNAT HUKUKU AÇISINDAN FIKIH İLMİNDE SORUMLULUK ANLAYIŞININ GELİŞİMİ, HANEFİ MEZHEBİNDE İKİ ÖRNEĞİN İNCELENMESİ. (2021): 91 - 111.
MLA	YILDIZ KEMAL,Kızılay Muhammed Emin TAZMİNAT HUKUKU AÇISINDAN FIKIH İLMİNDE SORUMLULUK ANLAYIŞININ GELİŞİMİ, HANEFİ MEZHEBİNDE İKİ ÖRNEĞİN İNCELENMESİ. , 2021, ss.91 - 111.
AMA	YILDIZ K,Kızılay M TAZMİNAT HUKUKU AÇISINDAN FIKIH İLMİNDE SORUMLULUK ANLAYIŞININ GELİŞİMİ, HANEFİ MEZHEBİNDE İKİ ÖRNEĞİN İNCELENMESİ. . 2021; 91 - 111.
Vancouver	YILDIZ K,Kızılay M TAZMİNAT HUKUKU AÇISINDAN FIKIH İLMİNDE SORUMLULUK ANLAYIŞININ GELİŞİMİ, HANEFİ MEZHEBİNDE İKİ ÖRNEĞİN İNCELENMESİ. . 2021; 91 - 111.
IEEE	YILDIZ K,Kızılay M "TAZMİNAT HUKUKU AÇISINDAN FIKIH İLMİNDE SORUMLULUK ANLAYIŞININ GELİŞİMİ, HANEFİ MEZHEBİNDE İKİ ÖRNEĞİN İNCELENMESİ." , ss.91 - 111, 2021.
ISNAD	YILDIZ, KEMAL - Kızılay, Muhammed Emin. "TAZMİNAT HUKUKU AÇISINDAN FIKIH İLMİNDE SORUMLULUK ANLAYIŞININ GELİŞİMİ, HANEFİ MEZHEBİNDE İKİ ÖRNEĞİN İNCELENMESİ". (2021), 91-111.

APA	YILDIZ K, Kızılay M (2021). TAZMİNAT HUKUKU AÇISINDAN FIKIH İLMİNDE SORUMLULUK ANLAYIŞININ GELİŞİMİ, HANEFİ MEZHEBİNDE İKİ ÖRNEĞİN İNCELENMESİ. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 7(1), 91 - 111.
Chicago	YILDIZ KEMAL,Kızılay Muhammed Emin TAZMİNAT HUKUKU AÇISINDAN FIKIH İLMİNDE SORUMLULUK ANLAYIŞININ GELİŞİMİ, HANEFİ MEZHEBİNDE İKİ ÖRNEĞİN İNCELENMESİ. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 7, no.1 (2021): 91 - 111.
MLA	YILDIZ KEMAL,Kızılay Muhammed Emin TAZMİNAT HUKUKU AÇISINDAN FIKIH İLMİNDE SORUMLULUK ANLAYIŞININ GELİŞİMİ, HANEFİ MEZHEBİNDE İKİ ÖRNEĞİN İNCELENMESİ. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, vol.7, no.1, 2021, ss.91 - 111.
AMA	YILDIZ K,Kızılay M TAZMİNAT HUKUKU AÇISINDAN FIKIH İLMİNDE SORUMLULUK ANLAYIŞININ GELİŞİMİ, HANEFİ MEZHEBİNDE İKİ ÖRNEĞİN İNCELENMESİ. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi. 2021; 7(1): 91 - 111.
Vancouver	YILDIZ K,Kızılay M TAZMİNAT HUKUKU AÇISINDAN FIKIH İLMİNDE SORUMLULUK ANLAYIŞININ GELİŞİMİ, HANEFİ MEZHEBİNDE İKİ ÖRNEĞİN İNCELENMESİ. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi. 2021; 7(1): 91 - 111.
IEEE	YILDIZ K,Kızılay M "TAZMİNAT HUKUKU AÇISINDAN FIKIH İLMİNDE SORUMLULUK ANLAYIŞININ GELİŞİMİ, HANEFİ MEZHEBİNDE İKİ ÖRNEĞİN İNCELENMESİ." İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 7, ss.91 - 111, 2021.
ISNAD	YILDIZ, KEMAL - Kızılay, Muhammed Emin. "TAZMİNAT HUKUKU AÇISINDAN FIKIH İLMİNDE SORUMLULUK ANLAYIŞININ GELİŞİMİ, HANEFİ MEZHEBİNDE İKİ ÖRNEĞİN İNCELENMESİ". İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 7/1 (2021), 91-111.