TEFSİRDE DİLSEL ELEŞTİRİNİN TEKÂMÜLÜ: MÜFESSİR SEMÎN EL-HALEBÎ’NİN MU‘TEZİLE TEVİLLERİNE YÖNELİK DİLSEL ELEŞTİRİLERİ

Yıl: 2021 Cilt: 7 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 112 - 134 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 25-06-2021

TEFSİRDE DİLSEL ELEŞTİRİNİN TEKÂMÜLÜ: MÜFESSİR SEMÎN EL-HALEBÎ’NİN MU‘TEZİLE TEVİLLERİNE YÖNELİK DİLSEL ELEŞTİRİLERİ

Öz:
Tefsir faaliyetlerinde eleştiri kültürünün erken dönemden itibaren ortaya çıktığı söylenebilir.Sahabe dönemiyle birlikte bu süreç klasik döneme kadar devam etmiştir. Belirli bir dönemdensonra kelâmî tavrın yerleşmesiyle birlikte erken dönemden aktarılan tefsir birikiminin bir kısmınayönelik bazı tenkitler gündeme gelmiştir. Özellikle rivayet kanalıyla gelen ve sünnî kelâmanlayışına aykırılık arz eden hususlar, aklî birtakım gerekçelerle reddedilmiştir. Bunun yanındaMu‘tezile mezhebinin ileri sürdüğü görüşler de ciddi bir tenkit sürecine tabi tutulmuştur. Bueleştirel tavır yeri geldikçe doğrudan rivayete dayanarak yapıldığı gibi bazı zamanlarda dilselaçıklamalarla da gerçekleşmiştir. Bu meyanda tefsirde dilsel verileri esas alarak eleştirinin yönünübelirginleştirip keskin bir hale getirenlerden biri de Semîn el-Halebî’dir (ö. 756/1355).Yapacağımız bu araştırmada Halebî’nin, Mutezile’ye yönelik tavırlarıyla onları tenkit etmebiçiminin mahiyetini ortaya koymaya ve Halebî özelinde tefsir geleneğindeki eleştiri kültürününgeldiği aşamayı izah etmeyi amaçlamaktayız. Bu çerçevede öncelikle Halebî’nin güçlü dilbilimseltefsir anlayışına dair bir çerçeve çizilecek, özellikle sözü edilen eserlerindeki söz konusu yaklaşımıtahlil ve tavzih edilecektir
Anahtar Kelime:

THE EVOLUTION OF LINGUISTIC CRITICISM IN TAFSIR: LINGUISTIC CRITICISM OF THE MUFASSIR SAMÎN AL-HALABÎ TOWARDS MU‘TAZILA TA’WILS

Öz:
It can be said that the culture of criticism emerged from the early period in tafsir activities. This process, which started from the Companions' period, continued until the classical period. After a certain period, with the establishment of the theological attitude, some criticisms against some of the tafsir literature transmitted from the early period came to the agenda. Especially the issues that came through reports (riwayah) contrary to the understanding of Sunni theology were rejected for some rational reasons. In addition, the views put forward by the Mu‘tazila were subjected to a serious criticism process. This critical attitude was made based on direct traditions (riwayah) as well as, sometimes, with linguistic explanations. In this context, Samîn al-Halabi (d. 756/1355) is one of the scholars who made the direction of criticism clear and sharp by basing on linguistic data in tafsir. In this research, we will try to reveal the nature of Halabî’s attitudes towards Mu‘tazila and his way of criticizing them. In addition, we aim to explain the stage that the culture of criticism in the tafsir tradition has reached, based on the author. In this context, first of all, a framework will be drawn on Aleppo's strong linguistic interpretation understanding, and especially the aforementioned approach in his works will be analyzed and clarified.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Arslan, Mehmet Nafi. “Es-Semîn el-Halebî’nin Hayatı ve İlmî Şahsiyeti”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 19/9 (Haziran, 2017), 29-61.
  • Arslan, Mehmet Nafi. “Hicrî VIII. Yüzyıla Kadar Yapılan İ’râbu’l-Kur’ân Çalışmaları ve es-Semîn el-Halebî’nin ed-Durru’l-Masûn’u”. Anemon: Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6/2 (Nisan, 2018), 293-301.
  • Arslan, Şükrü. “es-Semin ve Garibu’l-Kur’an’ındaki Metodu”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10/11 (Ocak, 1993), 111-121.
  • Atiyye, Rahmet Haneş. el-Mesâilu’l-nahviyye beyne İbn Atiyye ve Ebî Hayyân ve’s-Semîn el-Halebî fî’d-Durri’l-Masûn. Mekke: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, Arap Dili Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
  • Balbay, Muhammed. Garanik Kıssası ve Oryantalist Yaklaşımlar. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
  • Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi. İstanbul: Ravza Yayınları, 2008.
  • Boyalık, Mehmet Taha. el-Keşşâf Literatürü-Zemahşerî’nin Tefsir Klasiğinin Etki Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2019.
  • Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’s-sahîh. Riyâd: Dâru’s-Selâm, 1999.
  • Cerrahoğlu, İsmail. “Garânik Meselesinin İstismarcıları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/1 (1981), 69-91.
  • Çalışkan, İsmail. “Tefsirde Mâturîdî'yi Keşfetmek: İmam Mâturîdî ve Te’vîlâtu’l-Kur'ân'ın Tefsir İlmindeki Yeri”, Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 7/2 (MayısAğustos, 2010), 67-93.
  • Çelebi, Kâtib. Keşfu’z-zunûn an esâmi’l-kutub ve’l-funûn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
  • Dâvûdî, Şemseddin Muhammed b. Ali b. Ahmed. Tabakâtü’l-müfessirîn 2 Cilt. nşr. Komisyon. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
  • Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. el-Bahru’l-muhît. 8 Cilt. nşr. Âdil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
  • Erbaş, Muammer. “Sünnî Tefsir Geleneğinde Mu‘tezilenin Yeri -I (Mefâtihu’l-Gayb örneği)”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2004), 75-114.
  • Gördük, Yunus Emre. “Tefsirde Rivayet-Yorum İlişkisi Üzerine Kronolojik Bir Analiz: Garânîk Olayı Örneği” Mardin Artuklu Akademi 5/1 (Haziran-2018), 1-38.
  • Halebî, Ahmed b. Yûsuf es-Semîn. ed-Durru’l-masûn fî ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. 11 Cilt. nşr. Ahmed Muhammed el-Harrât. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 2011.
  • Halebî, Ahmed b. Yûsuf es-Semîn. Umdetü’l-hüffâz fî tefsiri eşrefi’l-elfâz. 4 Cilt. nşr. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
  • Hâlidî, Salih Abdulfettah. Ta‘rîfu’d-dârisîn bî menâhici’l-müfessirîn. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1429/2008.
  • Hatip, Abdülaziz. “Semîn el-Halebî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 08 Temmuz 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/semin-el-halebi
  • Heravî, Halid Abdullah Abduh. Rudûdu’s-Semîne’l-Halebi’n-nahviyye alâ İbn Atiyyete’l-Endelusî fi’d-Durri’l-Masûn. Mekke: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, Arap Dili Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
  • İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Hacer. ed-Dureru’lkâmine fî aʻyâni’l-mieti’s-sâmine. 4 Cilt. nşr. Muhammed Abdulmuid Dan. Haydarabad: Meclisu Dâireti’l-maʻârifi’l-Osmâniyye, 1972.
  • Kaya, Mehmet. Endülüs Tefsir Geleneğinde Eleştiri - Bahru’l-Muhît Örneği. Ankara: Fecr Yayınları, 2020.
  • Kaya, Mesut. “Osmanlı İlim Geleneğinde Şerh ve Hâşiye Yazıcılığı- Ahmed elKaramânî’nin Tefsiri/Zemahşerî Şerhi Örneği”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim] 15/1 (Haziran, 2015), 9-31.
  • Kaya, Mesut. Tefsir Geleneğinde el-Keşşâf-Şerh ve Haşiyeleri Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
  • Maden, Şükrü. “Osmanlılar’da el-Keşşâf ve Envâru’t-Tenzîl Hâşiyeleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 9/18 (Aralık, 2011), 241-273.
  • Maden, Şükrü. Tefsirde Haşiye Geleneği ve Şeyzâde’nin Envâru’t-Tenzîl Hâşiyesi. İstanbul: İsam Yayınları, 2015.
  • Makrîzî, Ahmed b. Ali. es-Sulûk li-ma‘rifeti’d-duveli ve’l-mulûk. 8 Cilt. nşr. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. 17 Cilt. Te’vîlâtu’l-Kur’ân. Ahmed Vanlıoğlu. İstanbul: Dâru’l-Mîzân, 2005.
  • Mukâtil b. Süleymân. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. 3 Cilt. nşr. Ahmed Ferîd. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, 2003.
  • Nüveyhiz, Adil. Mu‘cemu’l-müfessirîn. b.y.: Müessesetü Nüveyhiz’s-Sekâfiyye, 1988.
  • Polat, Fethi Ahmet. İslam Tefsir Geleneğinde Akılcı Söyleme Yöneltilen Eleştiriler-Mutezilî Zemahşerî’ye Eş‘arî İbnü’l-Müneyyir’in Eleştirileri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
  • Râzî, Fahreddîn. et-Tefsîru’l-Kebîr-Mefâtihu’l-gayb. 16 Cilt. nşr. Seyyid İmrân. Kahire: Dâru’lHadîs, 2012.
  • Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed b. İbrahim. Tefsîru’s-Semerkandî. nşr. Ali Muhammed Muavvid. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2014.
  • Sümertaş, Burhan. “Semîn el-Halebî’nin Garîbü’l-Kur’ân Tekniği Açısından Râgıb’ı Eleştirisi”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 30/48 (Aralık, 2017), 55-84.
  • Süyûtî, Celaleddîn. Buğyetü’l-vuât fî tabakâti’l-lügaviyyîn ve’n-nuhât. 2 Cilt. nşr. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. b.y.: Matbaatü İsâ el-Bâbî, 1964.
  • Süyûtî, Celaleddîn. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. nşr. Muhammed Sâlim Hâşim. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
  • Süyûtî, Celaleddin. Husnu’l-muhâdara fî târihi Mısır ve’l-Kahire. 2 Cilt. nşr. Muhammed Ebu’lFadl İbrahim. b.y.: Dâru ihyâi’l-Kütübi’l-ʻArabiyye, 1967.
  • Süyûtî, Celaleddin. Nevâhidü’l-ebkâr ve şevâridü’l-efkâr-Hâşiyetü’s-Süyûtî. nşr. Ahmed Hâc Muhammed Osman. Mekke: Ümmü’l-Kura Üniversitesi, ed-Da‘ve ve Usulü’d-Dîn Fakültesi, Doktora Tezi, 1424/2005.
  • Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. 26 Cilt. nşr. Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Türkî. Kâhire: Dâru Hicr, 2001.
  • Tirmizî, Muhammed b. İsâ. es-Sünen. nşr. İbn Ebî Alfe. Riyâd: Daru’l-Hadâre, 2015.
  • Uzun, Nihat. İslam Tefsir Geleneğinde Muhalefet ve Eleştiri- Şihabuddin el-Hafaci'nin el-Beydavi'ye Eleştirileri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
  • Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf. nşr. Muhammed Abdusselâm Şâhîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2015.
  • Zerkeşî, Bedreddîn. el-İcâbe li îradi ma’stedrekethu‘Âişe‘alâ’s-Sahabe. nşr. Saîd el-Efgânî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1970.
APA DİNÇ Ö (2021). TEFSİRDE DİLSEL ELEŞTİRİNİN TEKÂMÜLÜ: MÜFESSİR SEMÎN EL-HALEBÎ’NİN MU‘TEZİLE TEVİLLERİNE YÖNELİK DİLSEL ELEŞTİRİLERİ. , 112 - 134.
Chicago DİNÇ ÖMER TEFSİRDE DİLSEL ELEŞTİRİNİN TEKÂMÜLÜ: MÜFESSİR SEMÎN EL-HALEBÎ’NİN MU‘TEZİLE TEVİLLERİNE YÖNELİK DİLSEL ELEŞTİRİLERİ. (2021): 112 - 134.
MLA DİNÇ ÖMER TEFSİRDE DİLSEL ELEŞTİRİNİN TEKÂMÜLÜ: MÜFESSİR SEMÎN EL-HALEBÎ’NİN MU‘TEZİLE TEVİLLERİNE YÖNELİK DİLSEL ELEŞTİRİLERİ. , 2021, ss.112 - 134.
AMA DİNÇ Ö TEFSİRDE DİLSEL ELEŞTİRİNİN TEKÂMÜLÜ: MÜFESSİR SEMÎN EL-HALEBÎ’NİN MU‘TEZİLE TEVİLLERİNE YÖNELİK DİLSEL ELEŞTİRİLERİ. . 2021; 112 - 134.
Vancouver DİNÇ Ö TEFSİRDE DİLSEL ELEŞTİRİNİN TEKÂMÜLÜ: MÜFESSİR SEMÎN EL-HALEBÎ’NİN MU‘TEZİLE TEVİLLERİNE YÖNELİK DİLSEL ELEŞTİRİLERİ. . 2021; 112 - 134.
IEEE DİNÇ Ö "TEFSİRDE DİLSEL ELEŞTİRİNİN TEKÂMÜLÜ: MÜFESSİR SEMÎN EL-HALEBÎ’NİN MU‘TEZİLE TEVİLLERİNE YÖNELİK DİLSEL ELEŞTİRİLERİ." , ss.112 - 134, 2021.
ISNAD DİNÇ, ÖMER. "TEFSİRDE DİLSEL ELEŞTİRİNİN TEKÂMÜLÜ: MÜFESSİR SEMÎN EL-HALEBÎ’NİN MU‘TEZİLE TEVİLLERİNE YÖNELİK DİLSEL ELEŞTİRİLERİ". (2021), 112-134.
APA DİNÇ Ö (2021). TEFSİRDE DİLSEL ELEŞTİRİNİN TEKÂMÜLÜ: MÜFESSİR SEMÎN EL-HALEBÎ’NİN MU‘TEZİLE TEVİLLERİNE YÖNELİK DİLSEL ELEŞTİRİLERİ. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 7(1), 112 - 134.
Chicago DİNÇ ÖMER TEFSİRDE DİLSEL ELEŞTİRİNİN TEKÂMÜLÜ: MÜFESSİR SEMÎN EL-HALEBÎ’NİN MU‘TEZİLE TEVİLLERİNE YÖNELİK DİLSEL ELEŞTİRİLERİ. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 7, no.1 (2021): 112 - 134.
MLA DİNÇ ÖMER TEFSİRDE DİLSEL ELEŞTİRİNİN TEKÂMÜLÜ: MÜFESSİR SEMÎN EL-HALEBÎ’NİN MU‘TEZİLE TEVİLLERİNE YÖNELİK DİLSEL ELEŞTİRİLERİ. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, vol.7, no.1, 2021, ss.112 - 134.
AMA DİNÇ Ö TEFSİRDE DİLSEL ELEŞTİRİNİN TEKÂMÜLÜ: MÜFESSİR SEMÎN EL-HALEBÎ’NİN MU‘TEZİLE TEVİLLERİNE YÖNELİK DİLSEL ELEŞTİRİLERİ. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi. 2021; 7(1): 112 - 134.
Vancouver DİNÇ Ö TEFSİRDE DİLSEL ELEŞTİRİNİN TEKÂMÜLÜ: MÜFESSİR SEMÎN EL-HALEBÎ’NİN MU‘TEZİLE TEVİLLERİNE YÖNELİK DİLSEL ELEŞTİRİLERİ. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi. 2021; 7(1): 112 - 134.
IEEE DİNÇ Ö "TEFSİRDE DİLSEL ELEŞTİRİNİN TEKÂMÜLÜ: MÜFESSİR SEMÎN EL-HALEBÎ’NİN MU‘TEZİLE TEVİLLERİNE YÖNELİK DİLSEL ELEŞTİRİLERİ." İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 7, ss.112 - 134, 2021.
ISNAD DİNÇ, ÖMER. "TEFSİRDE DİLSEL ELEŞTİRİNİN TEKÂMÜLÜ: MÜFESSİR SEMÎN EL-HALEBÎ’NİN MU‘TEZİLE TEVİLLERİNE YÖNELİK DİLSEL ELEŞTİRİLERİ". İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 7/1 (2021), 112-134.