Yıl: 2021 Cilt: 7 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 203 - 224 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 25-06-2021

ZANNIN MAHİYETİ DELİL VE AMELÎ DEĞERİ

Öz:
İslâm fıkhında zan, hem usûlün hem de fürû‛un konusudur. Usûlde zan, delil içerdiği hükmünkaynağı olması açısından, fürû’da ise kaynağını teşkil ettiği hükümlere etkisi açısındanincelenmektedir. İslam fıkhında bilginin, şerʽî hükmün kaynağı sayılabilmesi için bazı şartlarıtaşıması gerekir. Buna göre itikâdî hükme konu olabilmesi için bilgi, hem sübût hem de delaletaçısından kesin olmalıdır. Amelî hükümlerde ise kesinlik derecesine ulaşmamış bilgi olarak zannîbilgi yeterlidir. Ancak bu zan, salt bir şüphe halinden ibaret olmayan, mükellefte bir kanaatoluşturan ve bazı fakihlerin zann-ı galib diye tabir ettikleri bir bilgi düzeyini ifade etmektedir.Birden fazla anlama gelen bir kelime olması ve tüm anlamlarıyla âyet ve hadislerde geçmesi gibisebeplerle zannın bilgi ve delil olma değeri konularında fakihlerin bakış açısından kaynaklananihtilaflar meydana gelmiştir. Zannî bilginin hücciyeti meselesinde biri hükmün kaynağı olduğunukabul eden, diğeri hükümlere kaynak teşkil etmediğini savunan iki görüş ortaya çıkmıştır. Fakattarihsel süreç içerisinde zan içeren bilginin de şerʽî hükmün kaynağı olabileceği görüşü ağırlıkkazanmıştır. Zan, müçtehid seviyesinde olan bir âlim ile mukallid mükellefler için farklı hükümleriçermektedir. Bu farklı hükümler zannî bilginin oluşumunda da zannî bilgi ile amel etmekonusunda da görülebilmektedir. Bu bilgilerden hareketle çalışmamızda önce zan kavramınınmahiyeti ve zannî bilginin kaynak değeri hakkında genel bilgiler verilmiştir. Elde edilen bilgilerışığında zan içeren bir bilginin hükümlere etkisi ele alınmış, müçtehid kişiye mahsus zanhakkındaki hükümler ile normal bir bilgi seviyesine sahip herhangi bir mükellef için geçerli olanzanna ilişkin hükümler farklı başlıklarda değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelime:

THE ESSENCE OF THE ASSUMPTION ITS EVIDENCE AND PRACTICAL VALUE

Öz:
In Islamic jurisprudence, assumption is the subject of both usul and furu. In the usûl, the assumption is examined in terms of being the source of the judgment that it has evidence, and in furû in terms of its effect on the judgements it originates from. A knowledge obtained in Islamic jurisprudence must fulfill certain conditions in order to be considered the source of religious decree. Accordingly, a knowledge containing a belief judgment must be precise both in terms of substance and signification. As for the behavioral judgements, supposed knowledge, which means information that has not reached the degree of certainty of the obliged, is sufficient. However, this assumption expresses a level of knowledge that is not merely a state of doubt, that constitutes an opinion on the obliged party, and which some scholars call the alzanu alghalıb. Due to the fact that it is a word with more than one meaning and is mentioned in all its meanings in verses and hadiths, disputes have arisen regarding the value of assumption as knowledge and evidence. As regards the evidentiary value of imaginary knowledge, two views have emerged, one accepting that it is the source of the judgment and the other arguing that it does not constitute a source for the judgements. However, in the historical process, the opinion that the knowledge containing assumption is the source of the religious judgment has gained importance. Assumption contains different judgements for a mujtahid scholar and mukallid. These different judegements appear in the formation of imaginary knowledge and in acting with imaginary knowledge. Based on this information, first of all, general information about the nature of the concept of assumption and the source value of imaginary information is discussed. With the information obtained, the effect of a assumption on the judgements has been discussed. The judgements on the assumption pertaining to the power of the person and the judgements on the presumption that apply to any mukallaf with a normal level of knowledge have been evaluated under different headings
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfüddîn Alî b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Abdürrezzâk Afîfî. 4 Cilt. Riyad: Dâru’s-Samî‛î, 1424/2003.
  • Apaydın, H. Yunus “Zan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 44/120-124. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
  • Bereketî, Muhammed Umeym el-İhsan el-Müceddidî b. Abdülmenan. et-Ta’rîfâtü’l-fıkhiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
  • Beroje, Sahip. "Zannî Bilginin Mahiyeti, Dindeki Yeri Ve Önemi". Şarkiyat. 9/2 (Kasım 2017): 951-974.
  • Bihârî, Muhibbullāh b. Abdişşekûr. Müsellemü’sübût. 2 Cilt. Kahire: Matbaatül-Hasîniyye’lMısriyye, ts. Bilmen, Ömer Nasuhi. Dinî ve Felsefî Ahlâk Lügatçesi. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1967.
  • Bilmen, Ömer Nasuhi. Mülehhas İlmi Tevhid. İstanbul: Ahmed Said Matbaası, 1962.
  • Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Sahîhü’l-Buhârî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1427/2006.
  • Buhârî, Alâuddîn Abdülazîz b. Ahmed. Keşfü'l-esrâr ân Usûli Fahri'l-İslâm el-Pezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kitâbi'l-Arabî, ts.
  • Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî. el-Fusûl fi’l-usûl. 4 Cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf, 1414/1994.
  • Cevherî, Ebu Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcü’l-lüğa. thk. Ahmed Abdugafûr Atar. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm, 1407/1987.
  • Cürcânî, Alî b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf. et-Ta’rîfât. thk. Muhammed Sıddîk Minşavî. Kahire: Dâru’l-Fadîle, ts.
  • Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdillâh. el-Burhân fi usûli’l-fıkh. thk. Salâh b. Muhammed b. Avîza, 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1418/1997.
  • Çalış, Halit. “Serahsî de İlim Zan Bakımından Şerʽî Deliller ve Yoruma Yansıması”. Diyanet İlmi Dergi, 49/ 2 (2013): 122-134.
  • Ebû Ya’lâ, Muhammed b. Hüseyn, el-Udde fî usûli’l-fıkh. thk. Ahmed b. Alî b. Sîr elMübârekî. 5 Cilt. y. y: 1410/1990.
  • Elbânî, Nâsiruddîn, el-Hadis huccetun bi nefsih fi'l-akâid ve'l-ahkâm. Riyad: Mektebetü’lMeârif, 1426/2005.
  • Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
  • Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed. el-Mısbâhu’l-münîr. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1987.
  • Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb. el-Kâmûsü’l-muhît. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1426/2005.
  • Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ min ‘ilmi’l-usûl. thk. Hamza Züheyr Hâfız. 4 Cilt. Medine: 1413/1993.
  • Halebî, İbrâhîm b. Muhammed b. İbrâhîm. Niʿmetü’ẕ-ẕerîʿa fî nuṣreti’ş-şerîʿa. thk. Alî Rızâ b. Abdillâh, Riyad: Dârü’l-Mesîr, 1419/1998.
  • Isfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. Mufaddal Râkıb. Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân. Thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1430/2009.
  • İbn Emîr Hâc, Ebû Abdullâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. et-Takrîr ve’t-Tahbîr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
  • İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed er-Râzî, Mu’cemü makâyisi’l-lüğa. thk. Abdüsselâm Muhammed Harûn. 6 Cilt. Kahire: Darü’l-Fikr, 1399/1979.
  • İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 8 Cilt. Beyrut: ts.
  • İbn Hazm, el-Muhallâ, thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 21 Cilt. Mısır: Matbaatün-Nahda, 1347/1928.
  • İbn Manzûr, Ebu’l Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Daru Sâdır, ts.
  • İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, ts.
  • “İştibâh.”el-Mevsûatü’l-fıkhiyye. 4/290-304. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1406/1986.
  • İzmirli, Celaleddin “İzmirli İsmail Hakkı”, İzmirli İsmail Hakkı Sempozyumu Kitapçığı Ankara: Türkiye Diyanet Yayınları, 1996, 241/264.
  • Karâfî, Şihâbuddîn Ebu'l-Abbâs Ahmed b. İdrîs. ez-Zahîre. thk. Muhammed Hacî. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1414/1994.
  • ----------- Şerhu Tenkihi’l-Fusûl. thk. Abdurraûf Saîd. Beyrut: Şirketü’t-tibâati’l-fenniyye, 1393/1973.
  • Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes’ud. Bedâı‛u’-s-sanaî‛ fi tertîbi’ş-şerâi‛. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
  • Kocabaş, Savaş, “İslam Hukukunda Mükellefin İçtihadı (Teharri) ve Bunun İbadet Alanındaki Uygulaması”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 23 (2014): 297-328.
  • Kozalı, Abdurrahim. "İslam Hukukunda Yükümlülüğün Şartı Olarak “Güç Yetirme (Kudret)” Sorununa Ehl-i Sünnet Usûlcülerinin Yaklaşımları -İslâm Düşüncesinde Tanrı’nın Mutlak Kudreti İle Dogmanın Makuliyeti Arasındaki Dengeye Bir Örnek-". Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 / 1 (Ocak 2006): 247-265.
  • Mahallî, Ebû Abdillâh Celâlüddîn Muhammed b. Ahmed. Şerhu’l-Varakât fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed b. Mûsa Afâne, Filistin: Câmiatü’l-Makdis, 1420/1999.
  • Makdisî, Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Kudâme. Ravdatü’n-nâzır ve cünnetü’lmünâzır, thk. Muhammed Hamid Osmân. y. y: ts.
  • Muğîre, Abdullâh b. Sa‛d. ”Hücciyetü’z-zann dirâsesete tasîliyye tatbikiyye”. Mecelletü’lUlûmi’ş-Şer‛iyye. 25 (1433/2012): 287-370.
  • Nesefî, Ebu'I-Mu'în Meymûn b. Muhammed. Tebsıratu'l-edille fi usûli’d-dîn. 2 Cilt. thk.
  • Muhammed el-Enver Hamid îsâ, Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1432/2011.
  • Nesefî, Necmuddîn Ebû Hafs Ömer b. Muhammed es-Semerkandî. Tılbetu’t-Talebe fî’lİstilâhâti’l-fıkhiyye, İstanbul: Dâru’l-tibaati’l-Amire, 1311/1893.
  • Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. Ravdatü’t-tâlibîn ve ‛umdetü’l-müftîn. thk. Züheyr Şâvîş. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1412/1991.
  • Ökten, Gülşen. Kur'ân-I Kerîm'e Göre Bilginin Kaynakları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
  • Özen, Şükrü. “Teâruz“. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/208-211. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
  • Remlî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Hamza. Nihâyetü'l-muhtâc ilâ Şerhi'l-Minhâc. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.
  • Reysûnî, Ahmed, Nazariyyetü’-takrîb ve tağlîb ve tatbîkuha fî’l-‛ulûmi’s-siyâsiyye. Kahire: Dârü’lKelîme, 1431/2010.
  • Serahsî Şemsü'l-eimme, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. Usûlü’s-Serahsî. thk. Ebu’l-Vefâ el-Efgânî. 2 Cilt. Haydarabad: Lecnetü ihyai'l-Mearif en-Nu'maniyye, ts. Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. el-Eşbâh ve’nnezâir. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü Nizar Mustafa el-Baz, 1418/1997.
  • Şaʽbân, Zekiyüddîn. Usûlü’l-fıkhi’l-İslâmî. Lübnan: Daru’l-Kütüb, 1981.
  • Şâşî, Nizâmüddîn Ebû Alî Ahmed b. Muhammed. Usûlü’ş-Şaşî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 1423/2003.
  • Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Lümaʿ fî uṣûli’l-fıḳh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
  • Şirbînî, Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ ma‛rifeti meânî elfâzi’l-Minhâc. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1995.
  • “Taharrî”, el-Mevsûta‛ül-fıkhiyye. 10/187-194. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-şuûni’lİslâmiyye, 1407/1987.
  • “Taklîd”, el-Mevsûta‛ül-fıkhiyye. 13/154-168. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-şuûni’lİslâmiyye, 1408/1988.
  • Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid. Keşşâfu ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm. thk. Heyet. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1417/1996.
  • Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Sünenü’t-Tirmizî. Thk. Muhammed Nâsiruddîn Elbânî. Riyad: Mektebetü’l-Meârif,ts.
  • Tûfî, Necmüddîn Ebu’r-Rabî Süleymân b. Abdilkavî. Şerhu Muhtasari’r-Ravda. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1407/1987.
  • Tunçbilek, Hasan Hüseyin. "Bilgi Kaynağı Olarak Haber-i Sadık". Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 / 5 (Haziran 1999): 83-140.
  • “Yakîn,” el-Mevsûatü’l-fıkhiyye. 45/287-290. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-şuûni’lİslâmiyye, 1428/2006.
  • “Zann”, el-Mevsûta‛ül-fıkhiyye, 29/178-189. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-şuûni’lİslâmiyye, 1414/1993.
  • Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır el-Mısrî. el-Bahrü’l-muhît fî usûli’l-fıkh. thk. Abdullâh Abdülkadiri’l-‛Anî. 6 Cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve-ş-Şu’ûni’l-İslâmiyye, 1413/1992.
APA BAYAR M (2021). ZANNIN MAHİYETİ DELİL VE AMELÎ DEĞERİ. , 203 - 224.
Chicago BAYAR MESUT ZANNIN MAHİYETİ DELİL VE AMELÎ DEĞERİ. (2021): 203 - 224.
MLA BAYAR MESUT ZANNIN MAHİYETİ DELİL VE AMELÎ DEĞERİ. , 2021, ss.203 - 224.
AMA BAYAR M ZANNIN MAHİYETİ DELİL VE AMELÎ DEĞERİ. . 2021; 203 - 224.
Vancouver BAYAR M ZANNIN MAHİYETİ DELİL VE AMELÎ DEĞERİ. . 2021; 203 - 224.
IEEE BAYAR M "ZANNIN MAHİYETİ DELİL VE AMELÎ DEĞERİ." , ss.203 - 224, 2021.
ISNAD BAYAR, MESUT. "ZANNIN MAHİYETİ DELİL VE AMELÎ DEĞERİ". (2021), 203-224.
APA BAYAR M (2021). ZANNIN MAHİYETİ DELİL VE AMELÎ DEĞERİ. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 7(1), 203 - 224.
Chicago BAYAR MESUT ZANNIN MAHİYETİ DELİL VE AMELÎ DEĞERİ. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 7, no.1 (2021): 203 - 224.
MLA BAYAR MESUT ZANNIN MAHİYETİ DELİL VE AMELÎ DEĞERİ. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, vol.7, no.1, 2021, ss.203 - 224.
AMA BAYAR M ZANNIN MAHİYETİ DELİL VE AMELÎ DEĞERİ. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi. 2021; 7(1): 203 - 224.
Vancouver BAYAR M ZANNIN MAHİYETİ DELİL VE AMELÎ DEĞERİ. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi. 2021; 7(1): 203 - 224.
IEEE BAYAR M "ZANNIN MAHİYETİ DELİL VE AMELÎ DEĞERİ." İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 7, ss.203 - 224, 2021.
ISNAD BAYAR, MESUT. "ZANNIN MAHİYETİ DELİL VE AMELÎ DEĞERİ". İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 7/1 (2021), 203-224.