DİRHELERİN KRONOLOJİ SORUNSALI KAPSAMINDA ÖNEMLİ BİR VERİ: PİNİŞA (ŞIRNAK-ULUDERE)
Yıl: 2020 Cilt: 0 Sayı: 46 Sayfa Aralığı: 167 - 186 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.36891/anatolia.702850 İndeks Tarihi: 27-06-2021
DİRHELERİN KRONOLOJİ SORUNSALI KAPSAMINDA ÖNEMLİ BİR VERİ: PİNİŞA (ŞIRNAK-ULUDERE)
Öz: Van Gölü Havzası ile Kuzey Mezopotamya arasındaki yüksek rakımlı kuşağın büyük bir kısmını oluşturan Dağlık Şırnak bölgesinde, 2017’den itibaren sistematik yüzey araştırmaları yürütülmektedir. Bölge, Orta Demir Çağ’da Urartu ve Assur devletleri arasında tampon bölge durumundadır. Çalışmalarımız sıra-sında batıda Gabar Dağı’ndan başlayan ve doğuya doğru artan bir şekilde devam eden dirhe türü yapılar tespit edilmiştir.Dirhe, kiklopik tarza inşa edilmiş kule biçimli yapılara bölge halkı tarafından verilen isimdir. Birbirini görecek şekilde izlemsel noktalara yapılmış bu yapılar, gruplar halinde bir rota oluşturur. Kanımızca, büyük ölçüde askeri amaçlarla tasarlanmışlardır. Geniş bir coğrafyaya yayılmış, büyük bir mimarlık sisteminin par-çaları durumundaki dirheler ile ilgili bilinmeyen pek çok nokta vardır; en önemli sorulardan biri ise yapıldık-ları dönemdir. Kronoloji probleminin temel nedeni; Van Gölü Havzası’nın güneyi ve Kuzeybatı İran’da yapılan önceki yüzey araştırmalarında ve bizim çalışmalarımızda dirhelerin içinden kesin tarihlendirmeye yardımcı olacak miktarda materyal malzeme bulunamamış olmasıdır. Dönem önerileri çoğunlukla mimari özellikler göz önünde bulundurularak yapılmıştır.2019 yılında Şırnak-Uludere’de Pinişa mevkiinde bulduğumuz dirhe, hemen yanına yapılan yeni askeri noktanın inşaatı sırasında oldukça tahrip görmüştür ve yıkıntılar içinden toplanan, görece yoğun çanak çöm-lek buluntusu, bu tip yapıların tarihlendirilmesine katkı sunabilecek durumdadır. Pinişa dirhede bulunan çanak çömlekler, yüzey araştırmamız sırasında daha önce dirhelere çok yakın konumda bulduğumuz kale, yerleşim ve mezarlardan bulunan örnekler ile yakın benzerlik içindedir. Çanak çömlekler büyük ölçüde, Van Gölü Havzası ile özellikle de Hakkâri M2 mezarında tespit edilmiş olan Pembe-Devetüyü Mallar ile paralellik gösterir. Bazı form ve bezeme unsurlarının da Orta Demir Çağ’da bölgede kullanıldığı görülür. Dirhelerin hiç değilse bir kısmının Urartu Krallığı öncesinde yapıldığını ve belki de uzun süre kullanıldığını şu anki sonuçlarımızla söylemek yanlış olmayacaktır.
Anahtar Kelime: PINIŞA (ŞIRNAK-ULUDURE): AN IMPORTANT CONTRIBUTION TO THE DATING PROBLEM OF DIRHE TYPE STRUCTURES
Öz: Systematic surveys have been carried out since 2017 in the Mountainous Şırnak region, an area that constitutes the large part of the high-altitude zone between the Lake Van Basin and Northern Mesopotamia. The region was a buffer zone between Urartian and Assyrian Kingdoms in the Middle Iron Age. During the recent surveys, dirhe type structures were traced in a geographical span stretching from Gabar Mountains in the west to Kato Mountains in the East. Dirhe is the name given by the locals to the tower-shaped structures built in a cyclopian style. They were constructed to form groups of structures over the hills in a line seeing each other. In our opinion they are commonly accepted to be built for military purposes. However, many aspects remain ambiguous about this type of structures spread over a wide geography; of the most is their dating. This chronological problem was caused by the fact that there was not enough material evidence found in or near these structures during the previous surveys conducted in the south of Lake Van Basin, in Northwest Iran and in our preliminary surveys. Previous date ranges were proposed solely based on the architectural evidence. One of the dirhes that was found at Pinişa (Şırnak-Uludere) during our 2019 survey season was dam-aged by the construction of a new military base nearby, revealing relatively dense amount of pottery con-tributing to the material evidence for the dating purposes of these tower-type structures. The sherds found inside the Pinişa Dirhe are identical to the corpus of ceramics found in fortresses, settlements and tombs that we have previously found in close proximity to other dirhes. The closest parallels of the pottery assem-blages are known from the Lake Van Basin, especially the Pink-Buffed wares found in the Hakkâri M2 tomb dated to Early Iron Age. It is observed that some forms and decorative elements were continued to be used during the Middle Iron Age in the region. Thus, we may propose that some of the dirhes were constructed before the Urartian period and perhaps had been in use over a wide time span.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Ayaz 2017 G. Ayaz, Doğu Anadolu Bölgesi Erken Demir Çağ Çanak Çömlek Kültür Bölgeleri: Gelişimleri, Sınırları, Çanak Çömlek Grupları ve İliş-kileri Çerçevesinde Değerlendirilmesi. PhD dissertation, University of Van Yüzüncü Yıl (Van 2017).
- Barnett ve diğ. 1998 R. Barnett – E. Bleibtreu – G. Turner, Sculptures from the Southwest of Palace of Sennacherib at Niniveh (London, 1998).
- Bartl 2001 K. Bartl, “Eastern Anatolia in The Early Iron Age”, Migration und Kulturtransfer Der Wandel vorder- und zentralasiatischer Kulturen im Umbruch vom 2. Zum 1. Vorcristlichen Jahrtau-send (Bonn 2001) 383-410.
- Belli 1984 O. Belli, “Nairi-Hubuşkia Ülkesi Araştırmaları”, Araştırma So-nuçları Toplantısı I, 1984, 31-41.
- Belli 1993 O. Belli, “1991 Yılı Anzaf Urartu Kaleleri Kazısı”, Kazı Sonuçları Toplantısı 14-1, 1993, 441-468.
- Belli 2000 O. Belli, “Van Gölü’nün Güneyinde “Dev Evleri’nin Araştırıl-ması”, içinde: O. Belliş (ed.), Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üni-versitesi (1932-1999) (Ankara 2000) 379-386.
- Belli 2012 O. Belli, “Untersuchungen Zur Eisenmetallurgie in Hubuskia”, Anadolu Araştırmaları 10, 2012, 271-306.
- Burney 1966 C. Burney, “A First Season of Excavations at the Urartian Cita-del of Kayalıdere”, Anatolian Studies 16, 1966, 55-111.
- Coşkun 2018 N. Coşkun, “Gabar Dağı Dirheleri”, Arkeoloji ve Sanat 159, 2018, 31-43.
- Coşkun ve diğ. 2019a N. Coşkun – İ. Ayman – Ş. Yumruk – İ. T. Aşkar, “2017 Yılı Şırnak İli, Merkez, Güçlükonak, Uludere ve Beytüşşebap İlçeleri Yüzey Araştırması”, 36. Araştırma Sonuçları Toplantısı 3, 2019, 175-195.
- Coşkun ve diğ. 2019b N. Coşkun – İ. Ayman – G. Ayaz – R. Kuvanç – İ. T. Aşkar, “2018 Yılı Beytüşşebap (Şırnak) Yüzey Araştırması”, 37. Araş-tırma Sonuçları Toplantısı 3, 2019, 111-137.
- Coşkun ve diğ. 2020 N. Coşkun – R. Kuvanç – G. Ayaz – İ. Ayman, “The Moun-tainous Şırnak Region (Southeastern Anatolia) Survey 2017-2018 Seasons First Observations On Dirhes (Tower-Shaped Buildings)”, Anatolica, baskıda.
- Çilingiroğlu 1993 A. Çilingiroğlu, “Van-Dilkaya Höyüğü Kazıları Kapanış”, Kazı Sonuçları Toplantısı 14-1, 1993, 469-491.
- Duru 1979 R. Duru, R., Keban Projesi, Değirmentepe Kazısı (Ankara 1979).
- Esin 1970 U. Esin, “Tepecik Kazısı 1968 Yılı Ön Raporu”, Keban Projesi 1968 Yaz Çalışmaları, Metin (Ankara 1970) 147-173.
- Grayson 1991 A. K. Grayson, The Royal Inscriptions of Mesopotamia Assyrian Peri-ods Vol. 2, Assyrian Rulers of the Early First Millennium BC I (1114-859 BC), Part 1 (Canada 1991).
- Işıklı – Erdem 2009 M. Işıklı – A. Erdem, “A Group of Early Iron Age Pottery from The Erzurum Region”, AMİT 41, 2009, 249-268.
- Jeffers 2011 J. Jeffers “Fifth-campaing Reliefs in Sennacherib’s “Palace Wit-hout Rival” at Nineveh”, Iraq LXXIII, 2011, 87-116.
- Kessler 1980 K. Kessler, Untersuchungen zur historischen Topoographie Nordmesopo-tamiens (Wiesbaden 1980).
- Khanmohammadi ve diğ. 2019 B. Khanmohammadi – R. Dan – K. H. Mohammadi, “Recently Discovered Archaeological Sites in Dostan Area, Salmas Re-gion, Iran”, ARAS 1, 2019, 83-95.
- Kleiss – Hauptmann 1976 W. Kleiss – H. Hauptmann, Topographische Karte von Uraratu, Archäologie Mitteilungen aus Iran Ergänzungsband 3 (1976 Berlin).
- Kleiss – Kroll 1978 W. Kleiss – S. Kroll, “Urartäische Plätze und Anlagen Des 2.-1. Jahrtausends V. Chr. In Iran”, Archäologische Mitteilungen aus Iran 11, 1978, 27-71.
- Kleiss 1989 W. Kleiss, “ Zur Ausdenhung von Hubushkia nach Osten”, içinde: K. Emre – M. Mellink – B. Hrouda – N. Özgüç (ed.), Anatolia and Ancient Near East Studies in Honor of Tahsin Özgüç, 257-263 (Ankara 1989).
- Kozbe ve diğ. 2001 G. Kozbe – H. Sağlamtimur – Ö. Çevik, “Pottery”, içinde: A. Çilingiroğlu – M. Salvini (ed.), Ayanis I Ten Years’ Excavations at Rusahinili Eiduru-kai 1989-1998, Documenta Asiana, VI, 85-155 (Roma 2001).
- Lanfranchi – Parpola 1990 G. B. Lanfranchi – S. Parpola The Correspondence of Sargon II Part II Letters From The Northern and Norteastern Provinces (Finland 1990).
- Luckenbill 1927 D. D. Luckenbill, Ancient Records of Assyria and Babylonia. Vol II. Historical Records of Assyria from Sargon To The End (New York 1927).
- Özdoğan 2000 M. Özdoğan, “Van-Hakkâri Bölgesi Yüzey Araştırması”, içinde: O. Belliş (ed.) ,Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999) (Ankara 2000) 298-299.
- Özdoğan 2009 M. Özdoğan, “Van-Hakkari Çevresinde Yapılan Bir Alan Çalış-masının Günümüz Verileri İle Değerlendirilmesi”, içinde: H. Sağlamtimur – E. Abay – Z. Derin – A. Erdem – A. Batmaz –F. Dedeoğlu, M – Erdalkıran – M. B. Baştürk – E. Konakçı (ed.), Altan Çilingiroğlu’na Armağan. Yukarı Denizin Kıyısında Urartu Krallığına Adanmış Bir Hayat (İstanbul 2009) 427-433.
- Parker 2001 B. J. Parker The Mechanics of Empire The Northern Frontier of Assyria as a Case Study in Imperial Dynamics (Helsinki 2001).
- Parker 2002 B. J. Parker, “At the edge of empire: conceptualizing Assyria's Anatolian Frontier ca. 700 BC”, Journal of Anthropological Archae-ology 21, 2002, 371-395.
- Parpola 1987 S. Parpola, The Correspondence of Sargon II Part I Letters From Assy-ria and The West (Finland 1987).
- Postgate 1973 J. N. Postgate “The Inscription of Tiglath-Pileser III at Mila Merge”, Sumer XXIX, 1973, 47-5.
- Radner 2012 K. Radner “Between a rock and a hard place: Muşaşır, Kumme, Ukku and Šubria- the buffer states between Assyria and Urartu”, S. Kroll – C. Gruber – U. Hellwag – M. Roaf – P. Zi-mansky (ed.), Biainili-Urartu The Proceedings of the Symposium held in Munich 12-14 October 2007 (Leuven 2012) 243-264.
- Saraçoğlu 1956 H. Saraçoğlu, Türkiye Coğrafyası Üzerine Etüdler, Doğu Anadolu Cilt: 1 (İstanbul 1956).
- Sevin 1995 V. Sevin, İmikuşağı I (Ankara 1995).
- Sevin 2004 V. Sevin, “Pastoral Tribes and Early Settlements of the Van Re-gion, Eastern Anatolia”, içinde: A. Sagona (ed.), A View From The Highlands Archaeological Studies in Honour of Charles Burney, An-cient Near Eastern Studies Supplement 12 (Lueven 2004) 179-203.
- Sevin 2015 V. Sevin, Hakkari Taşları II Gizemin Peşinde (Ankara 2015).
- Şenyurt 2005 Y. Şenyurt, Doğu Anadolu’da Bir Erken Demir Çağı Tepe Yerleşmesi Büyükardıç (Ankara 2005).
- Zimansky 2018 P. Zimansky, “Gölge Hasım: Urartu’nun Assurla İlişkisi”, içinde: K. Köroğlu – S. F. Adalı (ed.), Assurlular Dicle’den Toros-lar’a Tanrı Assur’un Krallığı (İstanbul 2018) 230-255.
| APA | Coşkun N (2020). DİRHELERİN KRONOLOJİ SORUNSALI KAPSAMINDA ÖNEMLİ BİR VERİ: PİNİŞA (ŞIRNAK-ULUDERE). , 167 - 186. 10.36891/anatolia.702850 |
| Chicago | Coşkun Nilgün DİRHELERİN KRONOLOJİ SORUNSALI KAPSAMINDA ÖNEMLİ BİR VERİ: PİNİŞA (ŞIRNAK-ULUDERE). (2020): 167 - 186. 10.36891/anatolia.702850 |
| MLA | Coşkun Nilgün DİRHELERİN KRONOLOJİ SORUNSALI KAPSAMINDA ÖNEMLİ BİR VERİ: PİNİŞA (ŞIRNAK-ULUDERE). , 2020, ss.167 - 186. 10.36891/anatolia.702850 |
| AMA | Coşkun N DİRHELERİN KRONOLOJİ SORUNSALI KAPSAMINDA ÖNEMLİ BİR VERİ: PİNİŞA (ŞIRNAK-ULUDERE). . 2020; 167 - 186. 10.36891/anatolia.702850 |
| Vancouver | Coşkun N DİRHELERİN KRONOLOJİ SORUNSALI KAPSAMINDA ÖNEMLİ BİR VERİ: PİNİŞA (ŞIRNAK-ULUDERE). . 2020; 167 - 186. 10.36891/anatolia.702850 |
| IEEE | Coşkun N "DİRHELERİN KRONOLOJİ SORUNSALI KAPSAMINDA ÖNEMLİ BİR VERİ: PİNİŞA (ŞIRNAK-ULUDERE)." , ss.167 - 186, 2020. 10.36891/anatolia.702850 |
| ISNAD | Coşkun, Nilgün. "DİRHELERİN KRONOLOJİ SORUNSALI KAPSAMINDA ÖNEMLİ BİR VERİ: PİNİŞA (ŞIRNAK-ULUDERE)". (2020), 167-186. https://doi.org/10.36891/anatolia.702850 |
| APA | Coşkun N (2020). DİRHELERİN KRONOLOJİ SORUNSALI KAPSAMINDA ÖNEMLİ BİR VERİ: PİNİŞA (ŞIRNAK-ULUDERE). Anadolu, 0(46), 167 - 186. 10.36891/anatolia.702850 |
| Chicago | Coşkun Nilgün DİRHELERİN KRONOLOJİ SORUNSALI KAPSAMINDA ÖNEMLİ BİR VERİ: PİNİŞA (ŞIRNAK-ULUDERE). Anadolu 0, no.46 (2020): 167 - 186. 10.36891/anatolia.702850 |
| MLA | Coşkun Nilgün DİRHELERİN KRONOLOJİ SORUNSALI KAPSAMINDA ÖNEMLİ BİR VERİ: PİNİŞA (ŞIRNAK-ULUDERE). Anadolu, vol.0, no.46, 2020, ss.167 - 186. 10.36891/anatolia.702850 |
| AMA | Coşkun N DİRHELERİN KRONOLOJİ SORUNSALI KAPSAMINDA ÖNEMLİ BİR VERİ: PİNİŞA (ŞIRNAK-ULUDERE). Anadolu. 2020; 0(46): 167 - 186. 10.36891/anatolia.702850 |
| Vancouver | Coşkun N DİRHELERİN KRONOLOJİ SORUNSALI KAPSAMINDA ÖNEMLİ BİR VERİ: PİNİŞA (ŞIRNAK-ULUDERE). Anadolu. 2020; 0(46): 167 - 186. 10.36891/anatolia.702850 |
| IEEE | Coşkun N "DİRHELERİN KRONOLOJİ SORUNSALI KAPSAMINDA ÖNEMLİ BİR VERİ: PİNİŞA (ŞIRNAK-ULUDERE)." Anadolu, 0, ss.167 - 186, 2020. 10.36891/anatolia.702850 |
| ISNAD | Coşkun, Nilgün. "DİRHELERİN KRONOLOJİ SORUNSALI KAPSAMINDA ÖNEMLİ BİR VERİ: PİNİŞA (ŞIRNAK-ULUDERE)". Anadolu 46 (2020), 167-186. https://doi.org/10.36891/anatolia.702850 |
