Yıl: 2020 Cilt: 44 Sayı: 4 Sayfa Aralığı: 609 - 642 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 21-06-2021

Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisine Katkı: Özne-Merkezcilik Sorunu

Öz:
Büyük toplumsal dönüşümlerin tahlilinde, özneleri çevreleyen nesnel belirlenimlerçözümlemenin dışında bırakıldığında ya da bunlar geri plana atıldığında; tarihselaçıklama, belirli grupların veya kişilerin, büyük bir serbesti içinde şekillenen iradeve pratiklerinin bir sonucu hâline gelmektedir. Bu tür açıklamalarda, öznelerinbaşarıları, başarısızlıkları, iyilikleri ve kötülükleri tartışmanın merkezine alınarak,tarih, tümüyle rastlantıların ve tarihsel kahramanların ellerine terk edilir. OsmanlıTürkiye modernleşmesi tartışmalarında literatüre büyük ölçüde hâkim durumdaolan güçlü devlet geleneği tezinde ise özneler, Osmanlı’dan devralındığı iddia edilenbir devlet geleneğinin taşıyıcıları olarak sunulurlar. Bu devlet geleneği mirasınıdevralan İttihatçılar ile onların devamı niteliğindeki Kemalistlerin iktidarında, siviltoplum ve ara tabakaların siyasal süreçlerin dışında tutulduğu ve mevcut olduklarıkadarıyla da gelişip serpilmelerinin engellendiği iddia edilir. Böylelikle ülkenin tarihselgelişim doğrultusunun, Osmanlı devlet geleneğini devralan asker ve sivil bürokratlartarafından, yukarıdan bir devrimle tayin edildiği öne sürülür. Bu açıklama, öznelerinirade ve pratiklerini yüzyılların derinliklerinden gelen bir öze (güçlü devlet geleneğine)bağlıyor olması nedeniyle, özne-merkezli tarihyazımının bir örneğini teşkil etmiyor gibigözükmektedir. Ancak bu görünüş yanıltıcıdır. Güçlü devlet geleneği tezinde tarihselhareket -bu tezin dayandığı tarihsel verilerdeki tüm ampirik ve diğer yöntemsel sorunlarbir yana-, genel bir kural olarak, yine belirli öznelerin kararları ve edimlerine göredevinimini gerçekleştirir. Çünkü ‘devlet geleneği’ nosyonu asıl olarak, özneleri, nesnelbelirlenimlerin dışına fırlatan bir tramplen işlevi görmektedir. Bu tez gerçekte, öznemerkezli tarihyazımını fasılalı bir şekilde (devlet geleneği gibi bir ara duraktan) geçerekyeniden üretmektedir. Üstelik bu, yöntemsel açıdan kaçınılmaz bir sondur. Güçlü devletgeleneği tezi, farklı olguların görünürde taşıdıkları bir takım yüzeysel benzerliklereişaret etmekle, bunların birbirleriyle bağlantılı olduğunu varsayar; ancak bu bağlantınınnasıl var olabildiğini somut olarak açıklamaya girişmez. Somut çözümlemede, ‘Osmanlıdevlet geleneği’ faktörü, araştırma planına somut biçimde dâhil olamayan bir ön-kabulolarak kalır. Devlet geleneği nosyonu hiçbir tarihsel gelişmeyi somut olarak açıklamadığıiçin, öznelerin irade ve pratikleri zorunlu olarak her şeyin açıklaması hâline gelir.Neticede bu tezin savunulduğu metinlerde Osmanlı-Türk modernleşmesine yönelikanalizler, hemen her zaman, öznelerin düşünce ve edimlerinin bir eleştirisinden ibaretkalır. Oysa Türkiye’deki modernleşme tartışmalarını artık, Jön Türkler, İttihatçılar ya da Kemalistlere yönelik övgü ve yergilerin ötesine taşımak gerekmektedir. Böyle biraçıklama tarzı ise öznelerin, nesnel belirlenimler karşısında dipnotlara indirgenmesinigerektirmektedir.
Anahtar Kelime:

Contribution to Criticism of the Strong State Tradition Thesis: The Problem of Subject-Centrism

Öz:
In the analysis of great social transformations, when the objective determinations surrounding subjects are ignored or pushed into the background, historical explanation arises merely out of the results of the will and practices of certain groups or individuals whose acts are supposedly beyond objective constraints to a large extent. In such explanations, focusing solely on successes, failures, virtuousness and evilness of the subjects in question, history is reduced to contingent acts of historical agencies. However, in the thesis of strong state tradition, which is largely dominant in the literature about the Ottoman-Turkish modernization, subjects are presented as carriers of a state tradition, which is claimed to be inherited from the Ottoman Empire. It is claimed that under the rule of the Unionists, who took over the legacy of state tradition, and their successors Kemalists, civil society and intermediate strata were excluded from political processes and their development and further flourishing were prevented to a great extent. Thus, it is maintained that the historical development trajectory of the country was determined by a revolution from above conducted by the military and civilian bureaucrats who took over the Ottoman state tradition. This explanation does not appear to be an example of subject-centered historiography since it links the will and practices of subjects to an essence (strong state tradition) that comes from the depths of centuries. However, this appearance is misleading. In the thesis of strong state tradition -aside from all empirical and other methodological problems involved in the historical data on which this thesis is based-, as a general rule, the historical movement advances through the decisions and actions of certain subjects since the notion of “state tradition” essentially serves a trampoline throwing subjects out of objective determinations. This thesis, in fact, reproduces subject-centered historiography in a gradual way with its notion of “state tradition” functioning as an intermediate stage in its reproduction of this historiographical form. Furthermore, this is an inevitable result of its methodology. Referring to superficial similarities supposedly existing between different phenomena, the thesis of strong state tradition postulates an inner connection between them without ever attempting at explaining in concrete terms how this connection exists. In a concrete analysis, the factor of ‘Ottoman state tradition’ remains as a presumption that cannot be concretely included in the research plan. Since the notion of state tradition fails to explain any historical development concretely, the will and practices of subjects necessarily becomes the main source of historical explanation. Consequently, in the studies following the premises of the strong state tradition school, the analysis of Ottoman-Turkish modernization virtually always ends up being a mere critique of the thoughts and acts of the subjects. However, the analysis of modernization in Turkey needs to move beyond the exaltation or criticism of the Young Turks, the Unionists and Kemalists. Such an analysis requires reducing subjects to footnotes vis-à-vis objective determinations.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Ahmad F (1996). İttihatçılıktan Kemalizme. Çev. F Berktay, İstanbul: Kaynak Yayınları.
  • Atılgan G (2007). Behice Boran: Öğretim Üyesi, Siyasetçi, Kuramcı. İstanbul: Yordam Kitap.
  • Aybar M A (1968). Bağımsızlık Demokrasi Sosyalizm. İstanbul: Gerçek Yayınevi
  • Aybar M A (1988). TİP (Türkiye İşçi Partisi) Tarihi. Cilt I, İstanbul: BDS Yayınları.
  • Aybar M A (1993). Aybar ile Söyleşi: Sosyalizm ve Bağımsızlık. Söy. U Mumcu, İstanbul: Tekin Yayınevi.
  • Aydınoğlu E (2012). Düzenin Yabancılaşması ya da Bir Tezin Tarihsel Kaderi Üzerine Bir Deneme. Sosyal Bilimler Dergisi, V (I), 66-98.
  • Aytekin E A (2001). Fikret Başkaya (2000): Yediyüz: Osmanlı Beyliğinden 28 Şubata Bir Devlet Geleneğinin Anatomisi [Kitap Eleştirisi]. Praksis, 1, 261-269.
  • Aytekin E A (2015). Kuruluşundan 18. Yüzyıla Dek Osmanlı İmparatorluğu: Başlangıç Nağmesi. İçinde: G Atılgan, C Saraçoğlu ve A Uslu (haz.), Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat, İstanbul: Yordam Kitap, 11-38.
  • Başkaya F (2000). Yediyüz: Osmanlı Beyliğinden 28 Şubata Bir Devlet Geleneğinin Anatomisi. Ankara: Ütopya Yayınevi.
  • Belge M (2012). Militarist Modernleşme: Almanya, Japonya ve Türkiye. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Blackbourn D ve Eley G (1984). The Peculiarities of German History: Bourgeois Society and Politics in Nineteenth-Century German. Oxford - New York: Oxford University Press.
  • Boran B (1992). Türkiye ve Sosyalizm Sorunları. İstanbul: Sarmal Yayınevi.
  • Boran B (1969a). Bürokrasi Üzerine Tartışmalar. Emek, 4.
  • Boran B (1969b). Bürokratlar Bir Sınıf Mıdır?. Emek, 5.
  • Boran B (2010). Behice Boran: Yazılar Konuşmalar Söyleşiler Savunmalar. Cilt I, İstanbul: TÜSTAV Yayınları.
  • Boratav K (1990). Türkiye’de Devlet, Sınıflar ve Bürokrasi: Çağlar Keyder’in Kitabının Düşündürdükleri. Marksizm ve Gelecek, 3, 61-73.
  • Çulhaoğlu M (1996). Bir Mirasın Güncelliği: Tarih Türkiye Sosyalizm. Ankara: Doruk Yayımcılık.
  • Çulhaoğlu M (2002). Doğruda Durmanın Felsefesi: Seçme Yazılar: 1970-2000 (Cilt: 1). İstanbul: YGS Yayınları.
  • Çulhaoğlu M (2007). Modernleşme, Batılılaşma ve Türk Solu. İçinde: T Bora ve M Gültekingil (ed.), Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce - Cilt 3: Modernleşme ve Batıcılık, İstanbul: İletişim Yayınları, 170-188.
  • Dinler D (2003). Türkiye’de Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisi. Praksis, 9, 17-54.
  • Divitçioğlu S ([1967] 2010). Asya Üretim Tarzı ve Osmanlı Toplumu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Eldem E (2013). Osmanlı Tarihini Türklerden Kurtarmak. Cogito, 73, 260-282.
  • Faroqhi S (2010). Osmanlı İmparatorluğu ve Etrafındaki Dünya. Çev. A Berktay, İstanbul: Kitap Yayınevi.
  • Heper M (2012). Türkiye’de Devlet Geleneği. Çev. N Soyarık, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
  • Jusdanis G (1998). Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür: Milli Edebiyatın İcat Edilişi. Çev. T Birkan, İstanbul: Metis Yayınları.
  • Kansu A (2002). 1908 Devrimi. Çev. A Erbal, İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Kansu A (2016). İttihadcıların Rejim ve İktidar Mücadelesi 1908-1913. Çev. S Somuncuoğlu, İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Keyder Ç (2014). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar. İstanbul: İletişim Yayınları. Küçük Y (1985). Bilim ve Edebiyat. Ankara: Tekin Yayınevi.
  • Küçükömer İ (1994). ‘Batılaşma’: Düzenin Yabancılaşması. İstanbul: Bağlam Yayınları.
  • Küçükömer İ (2009). Sivil Toplum Yazıları. İstanbul: Profil Kitap.
  • Löwy M (2010). The Politics of Combined and Uneven Development: The Theory of Permanent Revolution. Chicago, Illionis: Haymarket Books.
  • Lowry H W (2010). Erken Dönem Osmanlı Devleti’nin Yapısı. Çev. K Tanrıyar, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
  • Mandel E (1993). Eşitsiz Gelişme. İçinde: İçinde: T Bottomore (Yay. Yön.), Marxsist Düşünce Sözlüğü, İstanbul: İletişim Yayınları, 208.
  • Mardin Ş (1991). Türk Modernleşmesi: Makaleler 4. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Mardin Ş (1994). Siyasal ve Sosyal Bilimler: Makaleler 2. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Mardin Ş (1999). Türkiye’de Toplum ve Siyaset: Makaleler 1. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Mardin Ş (2008). Jön Türklerin Siyasî Fikirleri: 1895-1908. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Mardin Ş (2012). Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Mardin Ş (2013). Türkiye, İslam ve Sekülarizm: Makaleler 5. Çev. E Gen ve M Bozluolcay, İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Ollman B (2008). Diyalektik Soruşturmalar. Çev. C Saraçoğlu, İstanbul: Yordam Kitap.
  • Oyan O (2016). Feodalizmden Kapitalizme, Osmanlı’dan Türkiye’ye. İstanbul: Yordam Kitap.
  • Sander O (2003). Siyasi Tarih: İlkçağlardan 1918’e. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
  • Savran S (1985). Osmanlı’dan Cumhuriyete: Türkiye’de Burjuva Devrimi Sorunu. Onbirinci Tez, 1, 172-214.
  • Savran S (1986). Azgelişmişlik: Eşitsiz ve Bileşik Gelişme. Onbirinci Tez, 3, 49-72.
  • Savran S (2011a). Türkiye’de Sınıf Mücadeleleri (Cilt 1: 1908-1980). İstanbul: Yordam Kitap.
  • Savran S (2011b). Kod Adı Küreselleşme: 21. Yüzyılda Emperyalizm. İstanbul: Yordam Kitap.
  • Sönmez E (2010). Klasik Dönem Osmanlı Tarihi Çalışmalarında Max Weber Etkisi. Praksis, 23, 39-62.
  • Tahir K (2005). Devlet Ana. İstanbul: İthaki Yayınları.
  • Tekeli İ ve İlkin S (2010). Bir Başkaldırı Odağı ve Ortamı Olarak Selanik ve Makedonya. İçinde: M Ö Alkan (haz.), Tarık Zafer Tunaya Anısına: Yadigâr-ı Meşrutiyet, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 213-245.
  • Timur T (2010). Osmanlı Çalışmaları: İlkel Feodalizmden Yarı Sömürge Ekonomisine. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
  • Troçki L ([1931] 1998). Rus Devriminin Tarihi (Cilt 1: Şubat Devrimi: Çarlığın Devrilmesi). Çev. B Tanatar, İstanbul: Yazın Yayıncılık.
  • Uçar Ö (2013). Türkiye’de Tarihyazımı ve Burjuva Devrimleri: Bazı Gereksiz Kıstaslar. Tarih ve Toplum-Yeni Yaklaşımlar, 16, 145-178.
  • Varel A (2018). Osmanlı-Türkiye Modernleşme Tartışmalarında Yöntem Sorunsalı. (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
  • Wood E M (2006). Sermaye İmparatorluğu. Çev. S Oğuz, Ankara: Epos Yayınları.
APA Varel A (2020). Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisine Katkı: Özne-Merkezcilik Sorunu. , 609 - 642.
Chicago Varel Anıl Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisine Katkı: Özne-Merkezcilik Sorunu. (2020): 609 - 642.
MLA Varel Anıl Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisine Katkı: Özne-Merkezcilik Sorunu. , 2020, ss.609 - 642.
AMA Varel A Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisine Katkı: Özne-Merkezcilik Sorunu. . 2020; 609 - 642.
Vancouver Varel A Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisine Katkı: Özne-Merkezcilik Sorunu. . 2020; 609 - 642.
IEEE Varel A "Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisine Katkı: Özne-Merkezcilik Sorunu." , ss.609 - 642, 2020.
ISNAD Varel, Anıl. "Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisine Katkı: Özne-Merkezcilik Sorunu". (2020), 609-642.
APA Varel A (2020). Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisine Katkı: Özne-Merkezcilik Sorunu. Mülkiye Dergisi, 44(4), 609 - 642.
Chicago Varel Anıl Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisine Katkı: Özne-Merkezcilik Sorunu. Mülkiye Dergisi 44, no.4 (2020): 609 - 642.
MLA Varel Anıl Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisine Katkı: Özne-Merkezcilik Sorunu. Mülkiye Dergisi, vol.44, no.4, 2020, ss.609 - 642.
AMA Varel A Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisine Katkı: Özne-Merkezcilik Sorunu. Mülkiye Dergisi. 2020; 44(4): 609 - 642.
Vancouver Varel A Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisine Katkı: Özne-Merkezcilik Sorunu. Mülkiye Dergisi. 2020; 44(4): 609 - 642.
IEEE Varel A "Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisine Katkı: Özne-Merkezcilik Sorunu." Mülkiye Dergisi, 44, ss.609 - 642, 2020.
ISNAD Varel, Anıl. "Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisine Katkı: Özne-Merkezcilik Sorunu". Mülkiye Dergisi 44/4 (2020), 609-642.