Osmanlı’da 19. yüzyılın resmî politikası olan modernleşme ile başlayanaskerî, hukukî ve bürokratik tanzimin kökleşebilmesi, eğitimde yapılanreform ve kurumsallaşmaya dair atılımlar ile gerçekleştirilmişti. Her ne kadarTanzimat Fermanı’nın (1839) esasları içerisinde net bir dille yer almasa daeğitim, Memâlik-i Âl-i Osman içerisinde bilhassa Islahat Fermanı (1856) ve deOsmanlıcılık ideolojisinin yayılımıyla ciddî dönüşümler geçirmiş, ıslah edilerekteşkilâtlandırılmaya başlanmıştı. Yaklaşık aynı tarihlerde Ermeniler arasında dakilisenin oligarşik gücü, seküler aydın bir topluluğun cemaat içerisinde söz sahibiolmaya başlamasıyla sarsılmış, böylelikle modern okullaşma hareketleri ivmekazanmıştı. Öncesinde, kimi münferit atılımlar haricinde, ruhban kesim tarafındanyürütülen Ermeni eğitimi, 1853 yılında “Maârif Komisyonu”nun [UsumnaganKhorhurt] kurulması, ardından 1863 yılında Nizâmnâme-i Milleti Ermeniyân’ınilân edilmesiyle cemaat içerisinde toplumsal bir sorumluluk haline gelmişti. Budoğrultuda makale, 19. yüzyılda İstanbul’un en önemli Ermeni yerleşimlerindenbiri olan Hasköy’ün, dönemin okullaşma hareketlerinde nasıl öncü bir konumasahip olduğunu; arşiv belgeleri, inşa ve tamir süreçlerine dair yazışmalar vefotoğrafların yardımıyla bugün var olmayan üç eğitim yapısı üzerinden okumayaçalışmaktadır. Biri harap olması, ikisi 1969 yılında çıkarılan istimlâk kararı sonucuyıktırılan bu yapıların araştırılmasıyla anlaşılmıştır ki modern eğitime geçişteönemli olan bu üç okul, salt işlevsel özelliklerinin yanında -halen olduğu gibikültürelhafızanın önemli bir parçasını oluşturmaktadır.