DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TEKİ su- FİİLİ ÜZERİNE
Yıl: 2020 Cilt: 8 Sayı: 16 Sayfa Aralığı: 50 - 65 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.20304/humanitas.770239 İndeks Tarihi: 22-06-2021
DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TEKİ su- FİİLİ ÜZERİNE
Öz: Karahanlı Türkçesi dönemine ait eserlerden biri olan Dîvânu Lugâti’t-Türk, Türktoplulukları ve dilleri hakkında önemli bilgiler veren kaynak bir eserdir. Makalede,Dîvânu Lugâti’t-Türk’te Ol anğar boyun sudı. “O, ona boyun eğdi, itaat etti.” ve Olmanğa yünğ sudı. “O bana, bükülmek için yün gönderdi.” cümlelerinde geçen ve“itaat etmek; bükülmek üzere sümek göndermek” anlamlarına gelen su- fiili üzerindedurulacaktır. Özellikle “bükülmek üzere sümek göndermek” anlamı merkeze alınaraksu- fiilinin tarihi Türk lehçelerindeki kullanımları, çeşitli etimolojik sözlük vekitaplardaki açıklamaları incelenecektir. Fiil üzerinde art zamanlı araştırma yapılarakTürk dilinin tarihi dönemlerinde yer alan metinler taranacaktır. Eş zamanlı araştırmayapılarak fiilin Türkiye Türkçesindeki ve ağızlardaki varlığı sorgulanacaktır. DîvânuLugâti’t-Türk’teki su- fiilinin kök anlam ortaklığı Doğu Türkçesi ile yazılmış bir eserolan Kasîde-i Bürde şerhinde tanıklanacaktır. Çalışmada su- fiilinin kullanım alanı veanlam haritası ortaya konacaktır.
Anahtar Kelime: ON THE VERB su- IN DĪWĀN LUGĀT AT-TURK
Öz: Dīwān Lugāt at-Turk, one of the works of the Qarakhanid Turkish era, is a reference book that provides important information about the Turkic communities and their languages. In the article, the verb “su-”, which means “to submit; to send wool to spin”, in Ol aŋar boyun sudı. “He submitted to him.” and Ol maŋa yuŋ sudı. “He sent me hanks of wool to spin.” will be emphasized. In particular, the meaning of “sending wool to spin” is taken into the center, and the uses of the verb in historical Turkic dialects, and its explanations in various etymological dictionaries and books will be examined. The texts in the historical periods of the Turkic language will be scanned by doing research on the verb in a diachronic way. The root meaning relation of the verb su- in Dīwān Lugāt at-Turk will be witnessed in the interpretation of Qasidat AlBurda, a work written in Eastern Turkish. In the article, the usage area and meaning map of the verb will be presented.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Akalın, Ş. H. (2008). Binyıl önce binyıl sonra Kâşgarlı Mahmud ve Divanü Lugati’t-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III indeks. (K. Eraslan, O. F. Sertkaya, N. Yüce haz.) İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
- Arat, R. R. (2007). Eski Türk şiiri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Ata, A. (2019). Karahanlı Türkçesinde ilk Kur’an tercümesi (Ryland nüshası, giriş-metinnotlar-dizin). Ankara: Türk Dil Kurum Yayınları.
- Atalay, B. (1986a). Divanü Lûgat-it-Türk tercümesi III. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Atalay, B. (1986b). Divanü Lûgat-it-Türk dizini “endeks”. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Bang, W. ve Rachmati, G. R. (1933). Lieder aus Alt-Turfan. Asia Major, 9(2), 129-140.
- Clauson, S. G. (1972). An Etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
- Courteille, P. (1870). Dictionnaire Turk-oriental. Paris: L’imprimerie Impériale.
- Çağlar, D. (2018, Kasım). Doğu Türkçesi Kasîde-i Bürde şerhinde yardımcı fiillerin kullanımı. Sözlü sunum, II. Uluslararası Türk Kültürü ve Tarihi Sempozyumu, İstanbul.
- Çağlar, D. (2019). Doğu Türkçesi Ķaŝíde-i Bürde şerhi (İnceleme-metin-aktarım-dizintıpkıbasım). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
- Dankoff, R. ve Kelly, J. (1982). Maģmūd al-Kāšгarī: Compendium of the Turkic dialects (Dīwan Luγāt at-Turk) Part I. Washington: Harvard University Printing Office.
- Dankoff, R. ve Kelly, J. (1984). Maģmūd al-Kāšгarī: Compendium of the Turkic dialects (Dīwan Luγāt at-Turk) Part II. Washington: Harvard University Printing Office.
- Dankoff, R. ve Kelly, J. (1985). Maģmūd al-Kāšгarī: Compendium of the Turkic dialects (Dīwan Luγāt at-Turk) Part III. Washington: Harvard University Printing Office.
- Dilçin, C. (1983). Yeni tarama sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Elmalı, M. (2016). Daśakarmapathāvadānamālā giriş-metin-çeviri-notlar-dizin-tıpkıbaskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk giriş - metin - çeviri - notlar - dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Erdal, M. (1991). Old Turkic word formation a functional aproach to the lexicon vol. II. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
- Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basım Evi.
- Kaya, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk giriş, metin ve dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Kaya, M. (1992). Bûsîrî, Muhammed b. Saîd. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 6, 468-470.
- Kaya, M. (2014). Kasîde-i Bürde’yi Türkçe söyleyiş. İstanbul: Damla Yayınevi.
- Levitskaya, L. S., Blagova, G. F., Dıbo, A. V. ve Nasilov, D. M. (2003). Etimologiçeskiy
- slovar Tyurkskih yazıkov: Obşçetyurkskiye i mejtyurkskiye leksiçeskiye osnovı na bukvı “L, M, N, P, S” Moskva: Rossiyskaya Akademiya Nauk İnsitut Yazıkoznaniya.
- Müller, F. W. K. ve Gabain A. V. (1945). Çaştani Bey hikayesi. (S. Himran Çev.). İstanbul: Bürhaneddin Erenler Basımevi. (Orijinal çalışma basım tarihi 1931).
- Nadalyaev, V. M., Nasilov, D. M., Tenişev, E. R. ve Şçerbak, A. M. (1969). Drevnetyurkskiy slovar. Leningrad: Akademiya Nauk SSSR.
- Özbay, B. (2014). Huastuanift Manihaist Uygurların tövbe duası. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Şen, S. (2017). Eski Türkçenin deyim varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Tekin, T. (1995). Türk dillerinde birincil uzun ünlüler. Ankara: Simurg Yayınları.
- Türkçe sözlük. (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Türkiye’de halk ağzından derleme sözlüğü X (S-T). (1993a). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Türkiye’de halk ağzından derleme sözlüğü XII (Ek-1). (1993b). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Yazar, S. (2016). İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü’ndeki el yazmalarının katalogu. Türkiyat Mecmuası, 26(1), 339-446.
- Yüce, N. (1993). Mukaddimetü’l-Edeb Ĥvārizm Türkçesi ile tercümeli Şuşter nüshası giriş, dil özellikleri, metin, indeks. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Zanaat terimleri sözlüğü. (1976). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
| APA | ÇAĞLAR Y (2020). DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TEKİ su- FİİLİ ÜZERİNE. , 50 - 65. 10.20304/humanitas.770239 |
| Chicago | ÇAĞLAR Yeşim DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TEKİ su- FİİLİ ÜZERİNE. (2020): 50 - 65. 10.20304/humanitas.770239 |
| MLA | ÇAĞLAR Yeşim DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TEKİ su- FİİLİ ÜZERİNE. , 2020, ss.50 - 65. 10.20304/humanitas.770239 |
| AMA | ÇAĞLAR Y DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TEKİ su- FİİLİ ÜZERİNE. . 2020; 50 - 65. 10.20304/humanitas.770239 |
| Vancouver | ÇAĞLAR Y DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TEKİ su- FİİLİ ÜZERİNE. . 2020; 50 - 65. 10.20304/humanitas.770239 |
| IEEE | ÇAĞLAR Y "DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TEKİ su- FİİLİ ÜZERİNE." , ss.50 - 65, 2020. 10.20304/humanitas.770239 |
| ISNAD | ÇAĞLAR, Yeşim. "DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TEKİ su- FİİLİ ÜZERİNE". (2020), 50-65. https://doi.org/10.20304/humanitas.770239 |
| APA | ÇAĞLAR Y (2020). DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TEKİ su- FİİLİ ÜZERİNE. Humanitas - Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 8(16), 50 - 65. 10.20304/humanitas.770239 |
| Chicago | ÇAĞLAR Yeşim DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TEKİ su- FİİLİ ÜZERİNE. Humanitas - Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 8, no.16 (2020): 50 - 65. 10.20304/humanitas.770239 |
| MLA | ÇAĞLAR Yeşim DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TEKİ su- FİİLİ ÜZERİNE. Humanitas - Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, vol.8, no.16, 2020, ss.50 - 65. 10.20304/humanitas.770239 |
| AMA | ÇAĞLAR Y DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TEKİ su- FİİLİ ÜZERİNE. Humanitas - Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi. 2020; 8(16): 50 - 65. 10.20304/humanitas.770239 |
| Vancouver | ÇAĞLAR Y DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TEKİ su- FİİLİ ÜZERİNE. Humanitas - Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi. 2020; 8(16): 50 - 65. 10.20304/humanitas.770239 |
| IEEE | ÇAĞLAR Y "DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TEKİ su- FİİLİ ÜZERİNE." Humanitas - Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 8, ss.50 - 65, 2020. 10.20304/humanitas.770239 |
| ISNAD | ÇAĞLAR, Yeşim. "DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TEKİ su- FİİLİ ÜZERİNE". Humanitas - Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 8/16 (2020), 50-65. https://doi.org/10.20304/humanitas.770239 |
