YORUMUN LİTERAL ANLAMINI AŞMASI: SÛFÎ TE’VİLDE ANLAM GENİŞLEMESİ, CENNET VE NÂR (CEHENNEM) ÖRNEĞİ

Yıl: 2020 Cilt: 12 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 506 - 517 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.26791/sarkiat.728047 İndeks Tarihi: 09-06-2021

YORUMUN LİTERAL ANLAMINI AŞMASI: SÛFÎ TE’VİLDE ANLAM GENİŞLEMESİ, CENNET VE NÂR (CEHENNEM) ÖRNEĞİ

Öz:
Sûfîler Kur’ân’ı tefsîr ederlerken geliştirdikleri birtakım te’vil (yorum) nazariyelerine göre hareket etmişlerdir. Bu yorum, genellikle zâhirî anlamdan bâtinî anlama doğru bir seyir izleyebilmektedir. Kelimelerin delâlet ettiği manalardan hareketle bâtinîanlamlar üretebildikleri gibi; bazen nassın anlamlarını genişletmiş, bazen de inhisarcı davranarak anlamı daraltmışlardır. Sûfîlerin, kelimelerin gerçek anlamlarından yan anlamlara veya mecazi anlamlara evrilen yorumlarının, aslında kapalı olan hususları aydınlatmak için yapıldığı söylenebilir. Bu yönleriyle, kendilerine has bir dil oluşturdukları, bunu anlama ve sağaltımını yapma imkânının beyânî te’vil kıstasından geçirilmesiyle mümkün olduğu söylenebilir. Te’vil mekanizmasının sağlıklı işlemesine yönelik bir amaç güdüldüğü için irfânî yorumun gezen ayağı olan bâtinî yorumları tahriften koruma maksadıyla te’vilin şartları ortaya konmuştur. Sûfîler Kur’ân’ı te’vil ederken işâretdedikleri bazı anlamları tefsîrlere derc etmişlerdir.Lafızların, lafzi delâletlerinin ötesinde anlamlarının olduğu, çeşitli imge ve sembolik anlatımlar üzerinden analojiler kurularak sûfîler tarafından izah edilmiştir. Sûfî tefsîrde cennet ve cehennemle ilgili yapılan yorumlar buna örnek verilebilir. Zira müşâhede ve mükâşefe yolculuğunun sonunda ulaşılacak müntehâ, bu metaforlar üzerinden verilebilmektedir. Makalede, sûfî yorumda cennet ve cehenneme dair yapılan yorumlara, bunların uğradıkları anlam genişlemesine yer verilerek sûfîlerin Kur’ân’ı nasıl anlamaya çalıştıkları ele alınacaktır.
Anahtar Kelime:

TRANSCENDING LITERAL MEANING OF INTERPRETATION: EXPANSION OF MEANING IN SÛFÎ EXEGESIS, EXAMPLE OF HEAVEN AND NÂR (HELL)

Öz:
While Sûfîs interpreting the Qur'an, they acted according to the interpretation theory they developed. This interpretation can follow a course from literal meaning to esoteric meaning. Sometimes they have expanded the meaning of text(nass), and sometimes they have restricted the meaning by acting exclusively. The interpretations of Sûfîs, which evolved from the literal meanings of words to connotation or metaphorical meanings, can be said to have been made to elucidate matters that were in fact closed. It can be said that they have created a language unique to them in these aspects, and that the possibility of understanding and healing it is possible by passing the declaration interpretation criteria. In order to protect the bâtinî (esoteric) interpretations, which are the walking leg of the interpretation of wisdom, from falsification, the conditions of interpretation have been set out and a purpose has been aimed at the healthy functioning of the interpretation mechanism. When the Sûfîs interpreted the Qur'an,they incorpareted into tafseers some of the meanings that they called işarah (signs). In this article, the Sûfî commentaries on Heaven and hell will be given and how the Sûfîs try to understand the Qur'an will be examined.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Abdulbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu’cemu’l-mufehres li elfâzi Kur’âni’l- kerim. Kâhire: Dâru’l-Hadîs,1364h.
  • Akkâş, Huseyn Ali. “el-Cennetu ve’n-nâr fi’t-tefsîri’s-Sûfiyyi’l-İşârî”. Mecelletu’l- Esmeriyye Mecelletu Ulumi’l-İnsaniyye ve’t-Tatbikiyye, 17 (September 2016), 47-70.
  • Alûsî, Ebû’s-Senâ Şehâbeddîn Mahmûd b. Abdullâh b. Mahmûd. Ruhu'l-meâni fî tefsîri’l-Kur’âni’l-âzim ve’s-seb’i’l-mesânî. 30 Cilt. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle, 2010/1431.
  • Ay, Mahmut. “İşârî Tefsîrde Yöntem Meselesi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Darulfunun İlahiyat) (Eylül 2012), 59-110.
  • Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûḥu’l-beyân. Beyrut: Dâru İhyaî Turasi’l-Arabî, ts.
  • Cârim, Alî- Emîn, Mustafâ. el-Belağatu’l-Vadıha. Dımaşk: Mektebetu Dâri’l-Fecr, 2014.
  • Enîs, İbrâhîm. Delâletu’l-elfâz. Mısır: Mektebetu’l-Encelu’l-Mısriyye,1976.
  • Gördük, Yunus Emre. İmam Cafer es-Sâdık ve Ona İsnâd Edilen İşarî Tefsîr. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
  • Hallâf, Abdulvehhâb. İlmu usûli’l-fıkh. Kâhire: Mektebetu’d-Da’va, 1956.
  • İbn Aşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tûnus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
  • İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb. Hâdi’l-ervâh ilâ bilâdi’l-efrâh. thk. Muhammed b. Ali. Mısır: Mektebetu İbadi’r-Rahmân, 2005.
  • İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İsmâîl b. Ömer. Tefsîru’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîm. thk. Mustafâ Seyyid Muhammed vd.15 Cilt. Ciza: Muessesetu Kurtubâ, 2000.
  • İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem b. Alî b. Ahmed el- Ensârî. Lisânu’l-ʿArab. thk. Abdullah Ali-Muhammed Ahmed- Hâşim Muhammed. 55 Cilt. Kâhire: Dâru’l Meârif, ts.
  • Kara, Ömer. Kur’ân’da Metafizik Bir Alem: Cennet. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.
  • Kâşânî, Abdurrezzak. Te’vilat-ı Kaşaniyye. trc. Ali Rıza Doksanyedi. 3 Cilt. Ankara: Kadıoğlu Matbaası, 1988.
  • Kur’ân Yolu. Erişim 10 Mart 2020. https://kuran.diyanet.gov.tr
  • Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Zeynulislâm Abdulkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Letâʾifu’lişârât. thk. İbrâhîm Besyûnî. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l Kutubi’l-Arabî, 1970/1390.
  • Lory, Pierre. Kaşani’ye Göre Kur’ân’ın Tasavvufi Tefsîri. trc. Sadık Kılıç. İstanbul: İnsan Yayınları, 2001.
  • Mukâtil b. Suleymân. el-Vucûh ve’n-nezâʾir fi’l- Kurʾâni’l-azîm. thk. Hatem Sâlih. Riyâd: Mektebetu’r-Ruşd, 2011.
  • Mukâtil b. Suleymân. Tefsîru Mukâtil b. Suleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrût: Muessesetu Tarihi’l-Arabî, 2002/1423.
  • Necmüddîn-i Kübrâ, Ahmed b. Ömer b. Muhammed. Teʾvîlâtu’n-Necmiyye. thk. Ahmed Ferid el-Mizyadî. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2009.
  • Ömer, Ahmed Muhtâr. İlmu’d-delâle. Kâhire: Alemu’l-Kutub, 1998.
  • Râgıb el-İsfahânî, Ebû’l-Kâsım Huseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Mufredâtu elfâzi’l-Ḳurʾân. thk. Safvân Adnân Davudî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2009.
  • Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Huseyn. Mefâtîhu'l-Gayb. 32 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1971.
  • Rûzbihân el-Baklî, Ebû Muhammed Sadruddîn Rûzbihân b. Ebî Nasr el-Baklî. ʿArâʾisu’l-beyân fî hakâiki’l-Kurʾân. thk. Ahmed Ferid el-Mizyadî. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2008.
  • Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb Sirâcuddîn Yûsuf b. Ebî Bekr b. Muhammed b. Alî el-Hârizmî. Miftâhu’l-ʿulûm, Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l -İlmiyye,1987.
  • Serrâc, Ebû Nasr Abdullah b. Ali b. Muhammed. el-Luma’, thk.Abdulhalîm Mahmûd- Abdulbâki Surûr. Mısır: Dâru’l-Kutubu’l-Hadîs, 1960.
  • Sulemî, Muhammed b. Huseyn. Hakâiku’t-tefsîr. thk. Seyyid İmrân. Beyrût: Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
  • Şahin, M. Süreyya. “Cennet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/374-376. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
  • Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vili âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah Abdulmuhsin et-Turkî. Kâhire: Hicr, 2001.
  • Topaloğlu, Bekir. “Nâr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.32/385. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
  • Tusterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdillâh b. Yûnus b. Îsâ b. Abdillâh b. Refî‘. Tefsîru’l- Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm. thk. Tâhâ Abdurrauf Sa’d- Sa’d Hasen Muhammed Ali. Kahire: Dâru’l-Harem, 2004.
APA gül a (2020). YORUMUN LİTERAL ANLAMINI AŞMASI: SÛFÎ TE’VİLDE ANLAM GENİŞLEMESİ, CENNET VE NÂR (CEHENNEM) ÖRNEĞİ. , 506 - 517. 10.26791/sarkiat.728047
Chicago gül ahmet YORUMUN LİTERAL ANLAMINI AŞMASI: SÛFÎ TE’VİLDE ANLAM GENİŞLEMESİ, CENNET VE NÂR (CEHENNEM) ÖRNEĞİ. (2020): 506 - 517. 10.26791/sarkiat.728047
MLA gül ahmet YORUMUN LİTERAL ANLAMINI AŞMASI: SÛFÎ TE’VİLDE ANLAM GENİŞLEMESİ, CENNET VE NÂR (CEHENNEM) ÖRNEĞİ. , 2020, ss.506 - 517. 10.26791/sarkiat.728047
AMA gül a YORUMUN LİTERAL ANLAMINI AŞMASI: SÛFÎ TE’VİLDE ANLAM GENİŞLEMESİ, CENNET VE NÂR (CEHENNEM) ÖRNEĞİ. . 2020; 506 - 517. 10.26791/sarkiat.728047
Vancouver gül a YORUMUN LİTERAL ANLAMINI AŞMASI: SÛFÎ TE’VİLDE ANLAM GENİŞLEMESİ, CENNET VE NÂR (CEHENNEM) ÖRNEĞİ. . 2020; 506 - 517. 10.26791/sarkiat.728047
IEEE gül a "YORUMUN LİTERAL ANLAMINI AŞMASI: SÛFÎ TE’VİLDE ANLAM GENİŞLEMESİ, CENNET VE NÂR (CEHENNEM) ÖRNEĞİ." , ss.506 - 517, 2020. 10.26791/sarkiat.728047
ISNAD gül, ahmet. "YORUMUN LİTERAL ANLAMINI AŞMASI: SÛFÎ TE’VİLDE ANLAM GENİŞLEMESİ, CENNET VE NÂR (CEHENNEM) ÖRNEĞİ". (2020), 506-517. https://doi.org/10.26791/sarkiat.728047
APA gül a (2020). YORUMUN LİTERAL ANLAMINI AŞMASI: SÛFÎ TE’VİLDE ANLAM GENİŞLEMESİ, CENNET VE NÂR (CEHENNEM) ÖRNEĞİ. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 12(3), 506 - 517. 10.26791/sarkiat.728047
Chicago gül ahmet YORUMUN LİTERAL ANLAMINI AŞMASI: SÛFÎ TE’VİLDE ANLAM GENİŞLEMESİ, CENNET VE NÂR (CEHENNEM) ÖRNEĞİ. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi 12, no.3 (2020): 506 - 517. 10.26791/sarkiat.728047
MLA gül ahmet YORUMUN LİTERAL ANLAMINI AŞMASI: SÛFÎ TE’VİLDE ANLAM GENİŞLEMESİ, CENNET VE NÂR (CEHENNEM) ÖRNEĞİ. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, vol.12, no.3, 2020, ss.506 - 517. 10.26791/sarkiat.728047
AMA gül a YORUMUN LİTERAL ANLAMINI AŞMASI: SÛFÎ TE’VİLDE ANLAM GENİŞLEMESİ, CENNET VE NÂR (CEHENNEM) ÖRNEĞİ. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 2020; 12(3): 506 - 517. 10.26791/sarkiat.728047
Vancouver gül a YORUMUN LİTERAL ANLAMINI AŞMASI: SÛFÎ TE’VİLDE ANLAM GENİŞLEMESİ, CENNET VE NÂR (CEHENNEM) ÖRNEĞİ. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 2020; 12(3): 506 - 517. 10.26791/sarkiat.728047
IEEE gül a "YORUMUN LİTERAL ANLAMINI AŞMASI: SÛFÎ TE’VİLDE ANLAM GENİŞLEMESİ, CENNET VE NÂR (CEHENNEM) ÖRNEĞİ." e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 12, ss.506 - 517, 2020. 10.26791/sarkiat.728047
ISNAD gül, ahmet. "YORUMUN LİTERAL ANLAMINI AŞMASI: SÛFÎ TE’VİLDE ANLAM GENİŞLEMESİ, CENNET VE NÂR (CEHENNEM) ÖRNEĞİ". e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi 12/3 (2020), 506-517. https://doi.org/10.26791/sarkiat.728047