Türkiye’de Ağır Ruhsal Hastalığa Sahip Bireylere ve Ailelerine Yönelik Psikososyal Müdahaleler: Sistematik Bir İnceleme
Yıl: 2021 Cilt: 13 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 52 - 76 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.18863/pgy.721987 İndeks Tarihi: 17-06-2021
Türkiye’de Ağır Ruhsal Hastalığa Sahip Bireylere ve Ailelerine Yönelik Psikososyal Müdahaleler: Sistematik Bir İnceleme
Öz: Bu çalışmada, ağır ruhsal hastalığa sahip bireylere ve/veya ailelerine yönelik Türkiye’de gerçekleştirilen psikososyal müdahaleleribetimlemek ve sonuçlarını değerlendirmek amaçlanmıştır. 2000 ve 2019 yılları arasında Türkiye’de ağır ruhsal hastalığa sahip bireylerve/veya aileleri ile yapılan çalışmaları belirlemek için Google, Türk Psikiyatri Dizini, Türk Medline, YÖK Ulusal Tez Merkezi, GoogleAkademi ve TR Dizin veri tabanları taranmıştır. Tarama sonucunda, 2404 çalışmaya ulaşılmış, 36 sonuç değerlendirmeye alınmıştır.İncelenen çalışmaların 16’sı yayımlanmış araştırma makalesi, 10’u doktora tezi, 6’sı yüksek lisans tezi ve 4’ü de tıpta uzmanlıktezidir. Uygulanan psikososyal müdahale programlarının büyük çoğunluğunu (%47,2) psikoeğitim çalışmaları oluşturmaklabirlikte 11’ini (%30,5) özgün beceri eğitimleri, 8’ini de (%22,2) sorun veya belirti odaklı çalışmalar oluşturmaktadır. Çoğunluklahemşireler tarafından gerçekleştirilen müdahale programlarının ortalama örneklem sayısı 30,5 olup, ortalama müdahale süreci10,5 oturumdur. Uygulanan programların ağır ruhsal hastalığa sahip bireylerde sosyal işlevsellik, tedaviye uyum, yaşam kalitesigibi alanlarda, bakım verenlerde ise sübjektif yük, baş etme yöntemleri, duygu dışavurumu, aile işlevselliği gibi alanlarda olumluyönde etkileri ortaya konmuştur. Türkiye’de kısıtlı bir şekilde uygulandığı görülen bu programların yaygınlaştırılması ve rutin klinikuygulamanın bir parçası haline getirilmesi ağır ruhsal hastalığa sahip birey ve aileleri için son derece önemlidir.
Anahtar Kelime: Psychosocial Interventions for Individuals with Severe Mental Illness and Their Familes in Turkey: A Systematic Review
Öz: The aim of this study is to describe the psychosocial interventions for individuals with severe mental illness and/or their families in Turkey, and evaluate their results. Turkish Psychiatry Index, Turkish Medline, Council of Higher Education National Thesis Center, Google Scholar, and TR Index databases were searched to identify the studies conducted with individuals with severe mental illness and/or their families between 2000 and 2019. As a result of the search, 2404 studies were obtained in total, and 36 of them were selected to be evaluated. 16 of the studies examined are published research articles, 10 are PhD theses, 6 are master’s theses, and 4 are medical dissertation. While the majority of the psychosocial intervention programs (47.2%) are psychoeducation studies, 11 (30.5%) are original skill trainings and 8 (22.2%) are problem- or symptom-oriented studies. The average number of samples of intervention programs mostly practiced by nurses is 30.5, and the average intervention period is 10.5 sessions. The results reveal that the positive effects of the applied programs on the areas such as social functionality, treatment compliance and quality of life for individuals with severe mental illness; and subjective burden, coping strategies, emotional expression and family functionality for caregivers. It is extremely important for individuals with severe mental illness and their families to extend these programs, which currently seem to be implemented in a limited way in Turkey, and to make them a part of routine clinical practice.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Abaoğlu H (2018) Şizofrenili bireylerde yaşam becerileri eğitiminin işlevsellik üzerine etkisinin incelenmesi (Doktora tezi). Ankara, Hacettepe Üniversitesi.
- Acar G, Buldukoğlu K (2013) Bipolar bozuklukta psikoeğitimin relapslara etkisi:sistematik bir derleme. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 6:310-329.
- Adams C, Wilson P, Bagnall AM (2000) Psychosocial interventions for schizophrenia. BMJ Quality Safety, 9:251-256.
- Altun Dikyar F (2014) Bipolar bozukluk tanılı hastalarda mevcut tedaviye ek olarak verilen psikoeğitimin tedavi uyumuna, işlevselliğe, yaşam kalitesine, hastanın sosyal destek algısına ve yaşam olayları ile başa çıkma becerileri üzerine etkisi (Uzmanlık tezi ). Antalya, Akdeniz Üniversitesi.
- Arabacı Baysan L, Büyükbayram A, Aktaş, Y, ve Taşkın N (2018) Kronik ruhsal bozukluk tanısı alan hastaların bakım verenlerine verilen psikoeğitimin yaşadıkları güçlük ve psikososyal uyumlarına etkisi. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 9:175-185.
- Arslan M, Yazici A, Yilmaz, T, Coşkun S, Kurt E. (2015) Rehabilitasyon programinin sizofreni hastalarinin klinigi, sosyal islevselligi ve yasam kalitesi üzerindeki uzun dönem etkileri:Izleme çalismasi Anadolu Psikiyatri Derg, 16:238-246.
- Arslantas H, Sevinçok L, Uygur B, Balcı V, Adana F (2009) Şizofreni hastalarının bakım vericilerine yapilan psiko-egitimin hastalardaki klinik gidişe ve bakım vericilerin duygu disavurumu düzeylerine olan etkisi. Adnan Menderes Universitesi Tip Fakultesi Dergisi, 10:3-10.
- Asher L, Patel V, De Silva, MJ (2017) Community-based psychosocial interventions for people with schizophrenia in low and middleincome countries:systematic review and meta-analysis. BMC Psychiatry, 17:355.
- Aşık E (2016) Şizofreni hastalarına uygulana duyguları tanıma ve ifade etme psikoeğitim programının değerlendirilmesi (Doktora tezi). İstanbul, Marmara Üniversitesi.
- Bademli K (2012) Aileden aileye destek programının şizofreni hastalarına bakım verenlerin ruh sağlıklarına ve başetme yöntemlerine etkisi (Doktora tezi). İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi.
- Bademli K, Çetinkaya Duman Z (2011) Şizofreni hastalarının bakım verenlerine uygulanan aileden aileye destek programları:sistematik derleme. Turk Psikiyatri Derg, 22:255-265.
- Barlas Ünsal G, Özlem I (2010) Kronik şizofren hastalarda psikososyal beceri eğitiminin etkinliğinin değerlendirilmesi. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, 2:112-117.
- Budak M (2019) İki uçlu duygudurum bozukluğu tanısı alan hastalara uygulanan tedaviye uyum programının tedaviye uyum, öz etkililik ve benlik saygısı üzerine etkisi (Yüksek lisans tezi). Erzincan, Binali Yıldırım Üniversitesi.
- Bulut M, Arslantaş H, Dereboy İF (2019) Şizofreni hastalarının bakım vericilerine uygulanan psikoeğitimin bakım vericilerin duygu dışavurumlarına ve hastaların pozitif ve negatif sendrom ölçeği puanlarına olan etkisi. Klinik Psikiyatri Dergisi, 22:286-297.
- Çabuk M (2014) Psikoeğitimin şizofreni ailelerinin yük algılarına olan etkisi (Yüksek lisans tezi). Aydın, Adnan Menderes Üniversitesi.
- Çakmak S, Süt H, Öztürk S, Tamam L, Bal U (2016) Psikiyatri kliniginde ugrasi ve psikososyal müdahalelerin hastalarin kisiler arasi ıslevsellik ve bireysel ve sosyal performans düzeylerine etkisi. Noro Psikiyatri Ars, 53:234-340.
- Çetinkaya Duman Z, Bademli K (2013) Kronik psikiyatri hastalarının aileleri:sistematik bir inceleme. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 5:78-94.
- Çetinkaya Duman Z, Kocaman N, Üçok A, Er F, Kanık T, Doğaner M (2006) Yatan hastalarda psikoeğitsel tedavi grubunun etkinliği. Dusunen Adam, 19:64-71.
- Çuhadar D, Çam MO (2011) Bipolar bozukluk tanısı alan hastalarda içselleştirilmiş damgalamayı azaltmada psikoeğitimin etkinliği (Doktora tezi ). İzmir, Ege Üniversitesi.
- Deveci A, Esen Danaci A, Yurtsever F, Deniz F, Gürlek Yüksel E (2008) Şizofrenide psikososyal beceri eğitiminin belirti örüntüsü, içgörü, yaşam kalitesi ve intihar olasılığı üzerine etkisi. Turk Psikiyatri Derg, 19:266-273.
- Dickerson FB, Sommerville J, Origoni AE, Ringel NB, Parente F (2002) Experiences of stigma among outpatients with schizophrenia. Schizophr Bull, 28:143-155.
- Doğan O (2002) Şizofrenik bozukluklarda psikososyal yaklaşimlar. Anadolu Psikiyatri Derg, 3:240-248.
- Drake RE, Becker DR, Bond GR (2003) Recent research on vocational rehabilitation for persons with severe mental illness. Curr Opin Psychiatry, 16:451-455.
- Durmaz H (2015) Kişilerarası ilişkiler terapi teknikleri ve psikoeğitimin şizofreni hasta ailelerinde öz-etkililik ve bakım yüküne etkisi (Doktora tezi). Erzurum, Atatürk Üniversitesi.
- Elboğa G, Şahin Kocamer Ş, Altındağ A (2019) Bir toplum ruh sağlığı merkezindeki beceri eğitimlerinin günlük yaşam aktiviteleri ve bilişsel fonksiyonlara katkısı. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 11(Suppl 1):1-8.
- Ercan Doğu S (2019) Şizofreni olan bireylerde ergoterapi ve sosyal beceri eğitiminin etkinliğinin karşılaştırılması (Doktora tezi). Ankara, Hacettepe Üniversitesi.
- Gerlinger G, Hauser M, De Hert M, Lacluyse K, Wampers M, Correll C (2013) Personal stigma in schizophrenia spectrum disorders:a systematic review of prevalence rates, correlates, impact and interventions. World Psychiatry, 12:155-164.
- Gümüş Camuz F (2013) Bipolar bozukluk tanılı hastalara uygulanan bireysel psikoeğitimin yineleme hızı-işlevsellik ve yaşam kalitesine etkisi (Doktora tezi ). İstanbul, İstanbul Üniversitesi.
- Harkın Ş (2009) Bipolar affektif bozukluğu olan hastaların tedavi uyumlarının arttırılmasında psikoeğitimsel modelin etkinliğinin değerlendirilmesi (Yüksek lisans tezi). Düzce, Düzce Üniversitesi.
- İncedere A, Yıldız M (2019) Ciddi ruhsal hastalığı olan bireylerde olgu yöneticiliği:24 aylık uygulama sonuçları. Turk Psikiyatri Derg, 30:245-252.
- Karaaslan D (2014) Bipolar bozukluk tanılı ergenlerde aile odaklı psikososyal sağaltım uygulamaları, Aile odaklı terapinin erken dönemde hastalık belirtileri ve işlevsellik üzerine etkisi (Uzmanlık tezi). İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi.
- Kurdal E (2011) İki uçlu bozukluk hastalarında psikoeğitimin işlevsellik düzeylerine etkisi (Yüksek lisans tezi). Gaziantep, Gaziantep Üniversitesi.
- Liberman RP (2009) Recovery from Disability:Manual of Psychiatric Rehabilitation. Washington, American Psychiatric Publication.
- Maçkalı Z (2017) İki uçlu bozuklukta bütüncül bilişsel modelin grup-temelli müdahalesinin etkisinin incelenmesi (Doktora Tezi). Ankara, Hacettepe Üniversitesi.
- Mari JDJ, Streiner DL (1994) An overview of family interventions and relapse on schizophrenia:meta-analysis of research findings. Psychol Med, 24:565-578.
- Mortan O, Sütçü Tekinsav S, Köse German G (2011) İşitsel halüsinasyonlarla başa çıkmaya yönelik bilişsel-davranışçı bir grup müdahalesinin etkililiği:bir pilot çalışma. Turk Psikiyatri Derg, 22:26-34.
- Mottaghipour Y, Tabatabaee M (2019) Family and patient psychoeducation for severe mental disorder in Iran:A review. Iran J Psychiatry, 14:84-108.
- World Health Organization (2011) World Report on Disability. Geneva, WHO.
- Öksüz E (2010) Şizofreninin erken döneminde hasta ailelerine uygulanan grup eğitiminin etkinliğinin değerlendirilmesi (Doktora Tezi). İstanbul, Marmara Üniversitesi.
- Özkan B, Erdem E, Demirel Özsoy S, Zararsız G (2013) Şizofreni hastalarına verilen ruhsal eğitim ve telepsikiyatrik izlemenin hasta işlevselliği ve ilaç uyumuna etkisi. Anadolu Psikiyatri Derg, 14:192-196.
- Özkan B, Eskiyurt R (2016) Şizofreni hastalarının ailelerine yönelik telepsikiyatrik müdahalelerin etkinliği. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 8:228-243.
- Pharoah F, Mari J, Rathbone J, Wong W (2010) Family intervention for schizophrenia. Cochrane Database Syst Rev, (12):CD000088..
- Pitschel Walz G, Leucht S, Bäuml, J, Kissling W, Engel RR (2001) The effect of family interventions on relapse and rehospitalization in schizophrenia: a meta-analysis. Schizophr Bull, 27:73-92.
- Saunders JC (2003) Families living with severe mental illness: A literature review. Issues Ment Health Nurs, 24:175-198.
- Söğütlü L, Özen Ş, Varlık C, Güler A (2017) Toplum ruh sağlığı merkezinde şizofreni hastalarına ruhsal toplumsal beceri eğitimi uygulanması ve sonuçları. Anadolu Psikiyatri Derg, 18:121-128.
- Sönmez S (2009) Şizofreni hastalarında psikoeğitim grup çalışmasının pozitif ve negatif belirtiler, sosyal işlevsellik, yetiyitimi, içgörü ve yaşam kalitesi üzerine etkilerinin araştırılması (Uzmanlık tezi ). İstanbul, Bakırköy Prof. Dr. Mahzar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim Araştırma Hastanesi.
- T.C. Sağlık Bakanlığı (2011) Toplum Ruh Sağlığı Merkezleri Hakkında Yönerge. Ankara, TC Sağlık Bkanlığı. Tezcan G (2017) İkiuçlu bozukluk hastalarında grup psikoeğitimin hastalık belirtileri, içgörü, tedavi uyumu ve işlevsellik üzerine etkilerinin araştırılması (Uzmanlık tezi). Ankara, Ankara Dışkapı Yıldırım Beyazıt Eğiitm ve Araştırma Hastanesi.
- Tirupati S (2018) The principles and practice of psychiatric rehabilitation. Indian J Ment Health Neurosciences, 1:8-12.
- Xia J, Merinder LB, Belgamwar MR (2011) Psychoeducation for schizophrenia. Cochrane Database Syst Rev, (6):CD002831.
- Xiang YT, Shum D, Chiu HF, Tang WK, Ungvari GS (2010) Association of demographic characteristics, symptomatology, retrospective and prospective memory, executive functioning and intelligence with social functioning in schizophrenia. Aust N Z J Psychiatry, 44:1112-1117.
- Yesufu-Udechuku A, Harrison B, Mayo-Wilson E, Young N, Woodhams P, Shiers D et al. (2015) Interventions to improve the experience of caring for people with severe mental illness:systematic review and meta-analysis. Br J Psychiatry, 206:268-274.
- Yiğit S (2015) Şizofreni hastalarının yakınlarına yönelik bir psikoeğitim programının etkinliği (Yüksek lisans tezi). Mersin, Mersin Üniversitesi.
- Yıldırım A, Buzlu S, Hacıhasanoğlu Aşılar R, Camcıoğlu TH, Erdiman S, Ekinci M (2013) Şizofreni hastalarının ailelerine uygulanan aileden aileye destek programının hastalık hakkında bilgi, aile yükü ve öz yeterlilik üzerine etkisi. Turk Psikiyatri Derg, 24:1-7.
- Yıldırım AD (2014) İki uçlu bozukluğu olan hastalara verilen psikoeğitimin tedavi uyumu ve yaşam kalitesine etkisi (Yüksek Lisans Tezi). Gaziantep, Gaziantep Üniversitesi.
- Yıldız M, Tural Ü, Kurdoğlu S, Önder ME (2003) Şizofreni rehabilitasyonunda aile ve gönüllülerle yürütülen bir kulüp-ev denemesi. Turk Psikiyatri Derg, 14:281-287.
- Yıldız M, Yüksel AG, Erol A (2005) Şizofrenide ruhsal ve toplumsal beceri eğitimi uygulaması grup eğitimi deneyimleri. Türkiye’de Psikiyatri, 7:25-32.
- Yıldız M (2011) Şizofreni Hastaları İçin Ruhsal Toplumsal Beceri Eğitimi Eğitici Elkitabı. Ankara, Türkiye Sosyal Psikiyatri Derneği Yayınları.
- Yıldız M, Özaslan Z, İncedere A, Kırcalı A, Kiras F, İpçi K (2018) Şizofrenide ruhsal toplumsal beceri eğitimi ve üstbiliş eğitiminin toplumsal ve bilişsel işlevsellik üzerine etkisi. Noropsikikatri Ars, 56:139-143.
- Yurtsever ÜE, Kutlar T, Tarlacı N, Kamberyan K, Yaman M (2001) Ruh hastalıkları tedavisinde psikososyal bir boyut:psikoeğitimsel bir model. Dusunen Adam, 14:33-40.
- Zhao S, Sampson S, Xia J, Jayaram MB (2015) Psychoeducation (brief) for people with serious mental illness. Cochrane Database Syst Rev, (4):CD010823.
| APA | BEKİROĞLU S, Attepe Ozden S (2021). Türkiye’de Ağır Ruhsal Hastalığa Sahip Bireylere ve Ailelerine Yönelik Psikososyal Müdahaleler: Sistematik Bir İnceleme. , 52 - 76. 10.18863/pgy.721987 |
| Chicago | BEKİROĞLU Seval,Attepe Ozden Seda Türkiye’de Ağır Ruhsal Hastalığa Sahip Bireylere ve Ailelerine Yönelik Psikososyal Müdahaleler: Sistematik Bir İnceleme. (2021): 52 - 76. 10.18863/pgy.721987 |
| MLA | BEKİROĞLU Seval,Attepe Ozden Seda Türkiye’de Ağır Ruhsal Hastalığa Sahip Bireylere ve Ailelerine Yönelik Psikososyal Müdahaleler: Sistematik Bir İnceleme. , 2021, ss.52 - 76. 10.18863/pgy.721987 |
| AMA | BEKİROĞLU S,Attepe Ozden S Türkiye’de Ağır Ruhsal Hastalığa Sahip Bireylere ve Ailelerine Yönelik Psikososyal Müdahaleler: Sistematik Bir İnceleme. . 2021; 52 - 76. 10.18863/pgy.721987 |
| Vancouver | BEKİROĞLU S,Attepe Ozden S Türkiye’de Ağır Ruhsal Hastalığa Sahip Bireylere ve Ailelerine Yönelik Psikososyal Müdahaleler: Sistematik Bir İnceleme. . 2021; 52 - 76. 10.18863/pgy.721987 |
| IEEE | BEKİROĞLU S,Attepe Ozden S "Türkiye’de Ağır Ruhsal Hastalığa Sahip Bireylere ve Ailelerine Yönelik Psikososyal Müdahaleler: Sistematik Bir İnceleme." , ss.52 - 76, 2021. 10.18863/pgy.721987 |
| ISNAD | BEKİROĞLU, Seval - Attepe Ozden, Seda. "Türkiye’de Ağır Ruhsal Hastalığa Sahip Bireylere ve Ailelerine Yönelik Psikososyal Müdahaleler: Sistematik Bir İnceleme". (2021), 52-76. https://doi.org/10.18863/pgy.721987 |
| APA | BEKİROĞLU S, Attepe Ozden S (2021). Türkiye’de Ağır Ruhsal Hastalığa Sahip Bireylere ve Ailelerine Yönelik Psikososyal Müdahaleler: Sistematik Bir İnceleme. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 13(1), 52 - 76. 10.18863/pgy.721987 |
| Chicago | BEKİROĞLU Seval,Attepe Ozden Seda Türkiye’de Ağır Ruhsal Hastalığa Sahip Bireylere ve Ailelerine Yönelik Psikososyal Müdahaleler: Sistematik Bir İnceleme. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 13, no.1 (2021): 52 - 76. 10.18863/pgy.721987 |
| MLA | BEKİROĞLU Seval,Attepe Ozden Seda Türkiye’de Ağır Ruhsal Hastalığa Sahip Bireylere ve Ailelerine Yönelik Psikososyal Müdahaleler: Sistematik Bir İnceleme. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, vol.13, no.1, 2021, ss.52 - 76. 10.18863/pgy.721987 |
| AMA | BEKİROĞLU S,Attepe Ozden S Türkiye’de Ağır Ruhsal Hastalığa Sahip Bireylere ve Ailelerine Yönelik Psikososyal Müdahaleler: Sistematik Bir İnceleme. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. 2021; 13(1): 52 - 76. 10.18863/pgy.721987 |
| Vancouver | BEKİROĞLU S,Attepe Ozden S Türkiye’de Ağır Ruhsal Hastalığa Sahip Bireylere ve Ailelerine Yönelik Psikososyal Müdahaleler: Sistematik Bir İnceleme. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. 2021; 13(1): 52 - 76. 10.18863/pgy.721987 |
| IEEE | BEKİROĞLU S,Attepe Ozden S "Türkiye’de Ağır Ruhsal Hastalığa Sahip Bireylere ve Ailelerine Yönelik Psikososyal Müdahaleler: Sistematik Bir İnceleme." Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 13, ss.52 - 76, 2021. 10.18863/pgy.721987 |
| ISNAD | BEKİROĞLU, Seval - Attepe Ozden, Seda. "Türkiye’de Ağır Ruhsal Hastalığa Sahip Bireylere ve Ailelerine Yönelik Psikososyal Müdahaleler: Sistematik Bir İnceleme". Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 13/1 (2021), 52-76. https://doi.org/10.18863/pgy.721987 |
