Öndüç Hediye: Gaziantep’te Yataküstü Geleneği ve İşlevleri
Yıl: 2021 Cilt: 10 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 1491 - 1505 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.33206/mjss.842644 İndeks Tarihi: 29-07-2022
Öndüç Hediye: Gaziantep’te Yataküstü Geleneği ve İşlevleri
Öz: Geleneksel bilgi aktarım süreçlerinde törenler, anlatılar ve mekânlar kuşaklar arasında toplumsal bellek taşıyıcısı işlevi görür. Hayatın geçiş dönemleri olan doğum, evlenme ve ölüm etrafındaki inanış ve uygulamalar, sözlü kültür geleneğinin korunduğu alanlar içerisindedir. Evlenme törenleri, sosyal dayanışma ve ekonomik paylaşım modellerini yoğun biçimde barındıran uygulamaları içerir. Makalenin konusunu Gaziantep evlenme törenleri içerisinde yer alan yataküstü geleneği ve işlevleri teşkil etmektedir. Makalede, yataküstü geleneğindeki hediyeleşme biçiminin incelenip bu hediyeleşme biçiminin sosyal dayanışma ve kültürel aktarım işlevlerinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda halk bilgisi derleme yöntemlerinden gözlem ve görüşme teknikleri kullanılmış, ayrıca anket tekniğine uygun soru formu hazırlanıp Gaziantep kent merkezinde ikamet eden kaynak kişilerden bilgi alınmıştır. Yataküstü geleneği, çeyiz yeni çiftlerin oturacakları eve götürülmeden önceki hafta içerisinde belirlenen bir günde kız evinde kadınlar arasında yapılan bir uygulamadır. Burada hazırlanan çeyiz davet edilen misafirlere sergilenir. Yataküstüne gelen misafirler, çeyizi tamamlayacak ve destekleyecek hediye getirirler. Bu hediyenin mahiyeti geçmişten bugüne eşya, altın ve para şeklinde değişiklikler göstermektedir. Yörede geçiş dönemleri ve diğer sosyal hadisler etrafındaki hediyeleşmeler için öndüç kelime kullanılmaktadır. Getirilen hediyede karşılıklılık ilkesi esastır. Hediyenin karşılığı getirilmediğinde, daha önce verilmiş olan hediyenin mahiyetine göre bir şekilde bedel istenir. Yataküstüne getirilen hediyenin değerini akrabalık derecesi ve mütekabiliyet belirler. Yakın akrabalar çeyizin eksiklerini tamamlamakla yükümlüdür. Yataküstü geleneği, hazırlanan çeyizdeki hüner ve el becerilerinin sergilenmesini, kadınlar arasında eğlence, müzik, sözlü kültür ve edebiyat ile yeme-içme etkinliğini içeren bir toplanmadır. Buna bağlı olarak makalede, Gaziantep evlenme törenleri içerisindeki yataküstü geleneğinin çok yönlü sosyo-ekonomik ve kültürel işlevleri olduğu sonucuna varılmıştır.
Anahtar Kelime: Öndüç Gift: Yataküstü Tradition and Functions in Gaziantep
Öz: In traditional knowledge transfer processes, ceremonies, narratives and spaces serve as social memory carriers between generations. Beliefs and practices around birth, marriage and death, which are the transition periods of life, are among the areas where the oral culture tradition is preserved. Marriage ceremonies include practices that heavily include social solidarity and economic sharing models. The subject of the article is the yataküstü tradition and functions in Gaziantep marriage ceremonies. In the article, it is aimed to examine the gift giving form in the yataküstü tradition and evaluate the social solidarity and cultural transfer functions of this gift form. In this context, observation and interview techniques, which are among the methods of collecting folk information, were used, and a questionnaire was prepared in accordance with the questionnaire technique and information was obtained from the source people residing in Gaziantep city center. The yataküstü tradition is a practice among women in the girl's house on a specified day in the week before the dowry is taken to the new couples' home. The dowry prepared here is exhibited to the invited guests. Guests who come to yataküstü gifts to complete and support the dowry. The nature of this gift has changed from past to present in the form of goods, gold and money. For gifting around the transitional periods and other social hadiths in the region, the forefree words are used. The principle of reciprocity is essential in the gift. When the gift is not paid for, the price is requested in a way according to the nature of the gift given before. The degree of kinship and reciprocity determines the value of the gift brought to the yataküstü. Close relatives are obliged to complete the shortcomings of the dowry. The yataküstü tradition is a gathering that includes displaying the skills and handcrafts of the dowry, entertainment among women, music, oral culture and literature, and food and beverage activities. Accordingly, in the article, it was concluded that the yataküstü tradition in Gaziantep marriage ceremonies has multifaceted socio-economic and cultural functions.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Apaydın, U. (1960). Gaziantep’te cehiz (cihaz) töreni. Gaziantep Kültür Dergisi, 3(27), 58.
- Bakırcı, N. (2019). Dede Korkut Kitabı bağlamında Oğuzlarda toy geleneği. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(20), 130-142.
- Bascom, W. R. (2010). Folklorun dört işlevi. (Çev. F. Çalış). M. Ö. Oğuz ve S. Gürçayır (Ed.), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
- Berber, O. (2009). Türk kültüründe eğlence ve birlik unsuru olarak düğünler. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(10), 1-11.
- Boratav, P. N. (1994). 100 soruda Türk folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
- Connerton, P. (1999). Toplumlar nasıl anımsar?. İstanbul: Ayrıntı.
- Derleme Sözlüğü (1977). Öndüç. (Cilt 9). Ankara: TDK.
- Dundes, A. (1998). Halk kimdir? (Who are the folk?). (Çev. M. Ekici). Milli Folklor, 31, 139-157.
- Durkheim, E. (2006). Toplumsal işbölümü. (Çev. Ö. Ozankaya). İstanbul: Cem Yayınevi.
- Durutürk, C. (2008). Törensel tüketim, sınıf ve gelenek: Türkiye’deki evlilik törenlerine sosyolojik bir bakış. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 25(1), 37-55.
- Duymaz A. (2005). Oğuz Kağan Destanı’ndan Dede Korkut’a toy geleneğinin simgesel anlamı ve Türk paylaşım modeli. Karadeniz Araştırmaları, 5, 337-60.
- Düzgün. D. (1991). Geleneksel bir yardımlaşma kurumu hab. Millî Folklor, 11, 49-51.
- Ekici, M. (2000). Halk, halk bilimi ve halk bilgisi üzerine bir deneme. Milli Folklor, 45, 2-8.
- Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Gümüş, İ. (2019). Bir kültür ekonomisi dönüşüm serüveni: ‘okuntu’dan ‘e-davetiye’ye. RumeliDe Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 15, 227-241.
- Günay, U. (1991). Folklor mahsullerinin tabiatı. Millî Folklor, 11, 9-12.
- Güneyligil E. (1968) Gaziantep folklor yaşantısı. Gaziantep Kültür Dergisi, 11(136), 132-137.
- İnan, A. (1998). Türk düğünlerinde exogamie izleri. Makaleler ve incelemeler I. Ankara: TTK.
- Kafesoğlu, İ. (1997). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Ötüken.
- Karakelle, A. ve Özbağı, T. (2019). Somut olmayan kültürel mirasın korunması bağlamında çeyiz geleneği “Erzurum örneği”. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 24(3), 668-689.
- Kaya, D. (1996). Düğünlerimizle ilgili terimler ve bunların fonksiyonel özellikleri. Millî Folklor, 29-30, 23-29.
- Konut, C. (2012). Din ve sekülerlik bağlamında eğlence kültürü: gaziantep düğünleri örneği (Yüksek Lisans Tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
- Korkmaz M. K. (1999). Elli yıl önceki Gaziantep'te gelin ve damat. Millî Folklor, 42, 92-95.
- Köylüoğlu, A. (2009). Kadim şehir Gaziantep. İzmir: Neşa Ofset.
- Kutlu, S. S. (2011). Gaziantep geleneksel kültüründe evlenme (Yüksek Lisans Tezi). Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
- Mali̇nowski̇, B. (2016a). Bilimsel bir kültür teorisi (Çev. D. Uludağ). Ankara: Doğu Batı.
- Mali̇nowski̇, B. (2016b). İptidai cemiyette cürüm ve âdetler. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 2(1), 218-249.
- Mandaloğlu, M. (2012). İslamiyet’ten önce Türklerde toplantı ve törenler. TSA, 16 (2), 211-232.
- Nas, E. (2018). Türk çeyiz kültürü çevresinde sözsüz iletişim dili olarak gelişen milli söz hazinesi. Turkish Studies, 13(18), 991-1005.
- Naskali, E. G. (2007). Kültür tarihimizde çeyiz (Edt: E. G. Naskali ve A. Koç). İstanbul: Picus Yayıncılık.
- Ögel, N. (1982). Türklerde kalın ve başlık. II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri IV. Cilt, Gelenek, Görenek ve İnançlar (ss. 393-396). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
- Öger, A. (2008). Türk kültür tarihinde Alp Er Tonga ve Uygur Türkleri arasında onunla ilgili anlatmalar. Turkish Studies, 3(7), 508-523.
- Öğüt-Eker, G. (1998). Karakeçili Türk düğünü. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Örnek, S. V. (2000). Türk halkbilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı.
- Özarslan, M. (2005). Bir halk ekonomisi örneği olarak “hab” ve “değişik / denişik ” geleneği ve işlevleri. Türkbilig, 10, 54-59.
- Özarslan, M. ve Karataş, H. (2016). Halk ekonomisinde mübadele: “Örüden tutma kardaşlık” örneği. Millî Folklor, 28(110), 17-29.
- Özdemir, N. (2008). Türk Hediyeleşme Geleneği ve Medya. Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi 1(4), 467-480.
- Özmen, M. (1944). Çeyiz alayı. Başpınar Gaziantep Halk Evi Dergisi, 6(60-61), 19.
- Sadık, E. (1931). Evlenme adetleri Gazi Ayıntabın cenubundaki yazı köylerinde ve seyyar Türkmenlerde. Halk Bilgisi Haberleri. 2(15), 53-56.
- Sennett, R. (2012). Beraber. (Çev. İ. Özküralpli). İstanbul: Ayrıntı.
- Tietze, A. (2002). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatı. Birinci Cilt, İstanbul: Simurg Kitapçılık.
- Tezcan M. (1998). Türk kültüründe başlık parası geleneği (kültürel antropolojik yaklaşım). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Tezcan, M. (2008). Kültürel antropoloji. Ankara: Maya Akademi.
- Tokuz, G. (2004). 20. yüzyılda Gaziantep’te eğlence hayatı. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Yayını.
- Tokuz, G. (2020). Beslenme kültürümüzün izleri, ulu düğün iyi düğün hoş düğün, pilavı yok boş düğün. Metro Gastro, 99, 89-100.
- Yakıcı, A. (1991). Düğün kelimesi ve kültürümüzdeki yeri üzerine. Milli Folklor, 11, 33-36.
- Yener, Ş, S. (1947a, 1947). Gaziantep'te evlenme. Başpınar Gaziantep Halk Evi Dergisi, Y. 8, C. 4: 87-1, s. 15-16; 87-2, s. 9-15.
- Yeşil, Y. (2014). Türk dünyasında geçiş dönemi ritüelleri (doğum-evlenme-ölüm gelenekleri). Ankara: Grafiker.
- Yetkin, H. (1964). Gaziantep evlenme âdetlerinden, gerdekle ilgili manzumeler. Gaziantep Kültür Dergisi, 7(74), 33-34.
- Yıldırım, D. (1989). Sözlü gelenek kültürü. Milli Folklor, l(1), 6-7.
- Yüksekkaya, G. S. (2007). Kalın ve çeyiz. E. G. Naskali ve A. Koç (Ed.) İstanbul: Kitabevi (396-406 ss.).
| APA | avcı c (2021). Öndüç Hediye: Gaziantep’te Yataküstü Geleneği ve İşlevleri. , 1491 - 1505. 10.33206/mjss.842644 |
| Chicago | avcı cevdet Öndüç Hediye: Gaziantep’te Yataküstü Geleneği ve İşlevleri. (2021): 1491 - 1505. 10.33206/mjss.842644 |
| MLA | avcı cevdet Öndüç Hediye: Gaziantep’te Yataküstü Geleneği ve İşlevleri. , 2021, ss.1491 - 1505. 10.33206/mjss.842644 |
| AMA | avcı c Öndüç Hediye: Gaziantep’te Yataküstü Geleneği ve İşlevleri. . 2021; 1491 - 1505. 10.33206/mjss.842644 |
| Vancouver | avcı c Öndüç Hediye: Gaziantep’te Yataküstü Geleneği ve İşlevleri. . 2021; 1491 - 1505. 10.33206/mjss.842644 |
| IEEE | avcı c "Öndüç Hediye: Gaziantep’te Yataküstü Geleneği ve İşlevleri." , ss.1491 - 1505, 2021. 10.33206/mjss.842644 |
| ISNAD | avcı, cevdet. "Öndüç Hediye: Gaziantep’te Yataküstü Geleneği ve İşlevleri". (2021), 1491-1505. https://doi.org/10.33206/mjss.842644 |
| APA | avcı c (2021). Öndüç Hediye: Gaziantep’te Yataküstü Geleneği ve İşlevleri. Manas Journal of Social Studies, 10(3), 1491 - 1505. 10.33206/mjss.842644 |
| Chicago | avcı cevdet Öndüç Hediye: Gaziantep’te Yataküstü Geleneği ve İşlevleri. Manas Journal of Social Studies 10, no.3 (2021): 1491 - 1505. 10.33206/mjss.842644 |
| MLA | avcı cevdet Öndüç Hediye: Gaziantep’te Yataküstü Geleneği ve İşlevleri. Manas Journal of Social Studies, vol.10, no.3, 2021, ss.1491 - 1505. 10.33206/mjss.842644 |
| AMA | avcı c Öndüç Hediye: Gaziantep’te Yataküstü Geleneği ve İşlevleri. Manas Journal of Social Studies. 2021; 10(3): 1491 - 1505. 10.33206/mjss.842644 |
| Vancouver | avcı c Öndüç Hediye: Gaziantep’te Yataküstü Geleneği ve İşlevleri. Manas Journal of Social Studies. 2021; 10(3): 1491 - 1505. 10.33206/mjss.842644 |
| IEEE | avcı c "Öndüç Hediye: Gaziantep’te Yataküstü Geleneği ve İşlevleri." Manas Journal of Social Studies, 10, ss.1491 - 1505, 2021. 10.33206/mjss.842644 |
| ISNAD | avcı, cevdet. "Öndüç Hediye: Gaziantep’te Yataküstü Geleneği ve İşlevleri". Manas Journal of Social Studies 10/3 (2021), 1491-1505. https://doi.org/10.33206/mjss.842644 |
