Karaçay-Malkar Türkçesinde Kalıplaşma Örnekleri: Sözlükselleşmiş Cümleler ve Sözcük Grupları

Yıl: 2021 Cilt: 21 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 133 - 149 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.32449/egetdid. 829591 İndeks Tarihi: 29-07-2022

Karaçay-Malkar Türkçesinde Kalıplaşma Örnekleri: Sözlükselleşmiş Cümleler ve Sözcük Grupları

Öz:
Bir dilin sözlüğü, o dile ait olan temel sözcükler ve atasözü, deyim, birleşik sözcük, ikileme ve kalıp söz gibi unsurlardan oluşur. Dil, başlangıcından bu yana temel sözcüklerini üretmekle birlikte dili konuşan toplumun kültürünü yansıtan birtakım ifadeleri bünyesine katar. Bunu yaparken asıl sözcük üretme yönteminin dışında başka yöntemlere başvurabilir. Türkçe, asıl sözcük yapma yolu olan “türetme” dışında “kalıplaşma” yönteminden yararlanır. Kalıplaşma; çekim eklerinin, sözcük gruplarının ve cümlelerin kendi görevleri dışında yeni anlamlar kazanmasıdır. Çekim ekleri kendi işlevlerini kaybederek bir yapım eki gibi sözcük türetir. Bu olay “ek kalıplaşması” olarak adlandırılır. Bazen de sözcük grupları ve cümleler dilin gelişim süreci içerisinde bazı aşamalardan geçerek kalıplaşır ve sözlük unsuru hâline gelir. Genellikle sözcük grubu ve cümle kalıplaşmaları sonucunda o dile ait atasözü, deyim, birleşik sözcük, ikileme ve kalıp söz gibi ifadeler ortaya çıkar. Örneğin Türkiye Türkçesinde bir cümle yapısında olan “iyi saatte olsunlar” zamanla cümle olma özelliğini kaybederek “cinler, periler” anlamında bir kalıp söz özelliği kazanmış ve sözlük birimi hâlini almıştır. Kuzeybatı (Kıpçak) grubu Türk lehçelerinden olan Karaçay-Malkar Türkçesinde kalıplaşma yoluyla söz varlığına dâhil olmuş unsurlar bulunmaktadır. Bu çalışmada Karaçay-Malkar Türkçesinde cümlelerin ve sözcük gruplarının kalıplaşmasıyla artık birer sözlük unsuru olan deyim, birleşik sözcük ve kalıp söz örnekleri ortaya konmuştur. Karaçay-Malkar Türkçesindeki “ek kalıplaşması” örnekleriyle atasözü ve ikileme örneklerine değinilmemiştir.
Anahtar Kelime: cümle sözcük grupları sözlükselleşme Karaçay-Malkar Türkçesi kalıplaşma

Formulaicity Examples in Karachay-Malkar Turkish: Lexicalised Sentences and Phrases

Öz:
The dictionary of a language consists of basic words belonging to that language and elements such as proverb, idiom, compound word, reduplication and formulaicity words. Although language has produced its basic words from the very beginning, it incorporates some expressions that reflect the culture of the society speaking the language. In doing so, it may use other methods than the actual word generation method. Turkish uses the method of “formulaicity” other than “derivation” which is the main way of word making. Formulaicity is that inflectional suffixes, phrases and sentences gain new meanings other than their own. Inflectional suffixes lose their functionality and derive a word like a derivational affix. This event is named as “suffix formulaicity”. Sometimes, word groups and sentences become formulaic by going through some stages in the development process of the language and become a dictionary element. Generally, phrases such as proverbs, idioms, compound words, reduplications and phrases belonging to that language emerge as a result of phraseology and sentence formulaicity. For example, in Turkey Turkish, “let them be in a good hour”, which is in the form of a sentence, lost its feature of being a sentence in time and gained the feature of “jinn, fairies” and became a dictionary unit. Karachay-Malkar Turkish, which is one of the Turkish dialects of the Northwest (Kipchak) group, has elements that have been included in the vocabulary through formulaicity. In this study, examples of idioms, compound words and phrases, which are now an element of dictionary, are presented with the stereotyping of sentences and word groups in Karachay-Malkar Turkish. The examples of “suffix formulaicity” in Karachay-Malkar Turkish, proverbial and reduplication examples were not mentioned.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Baskakov, N. A. (1966). Karaçay-Malkar Tilni Grammatikası. Nalçik: KabartıMalkar Kitab Basma.
  • Brinton, L. J. & Traugott, E. C. (2005). Lexicalisation and Language Change. Cambridge: Cambridge University.
  • Durrant, P. (2016). Formulaicity Within Turkish Words. Mersin Üniversitesi Dil ve Edebiyat Dergisi, C. 13, S. 2, s. 35-52.
  • Gökdayı, H. (2019). Türkiye Türkçesinde Kalıplaşma, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C: 12, S. 68, s. 168-176.
  • Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
  • Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
  • Nevruz, Y. (1991). Karaçay-Malkar Türkçesinden Türkiye Türkçesine Açıklamalı Büyük Sözlük (KMT-TTS).
  • Öztürk, D. (2018). Türkiye Türkçesinde Anlamca Kaynaşmış-Deyimleşmiş Birleşik Fiiller. Ankara: Türk Dil Kurumu.
  • Sarı, İ. (2015). Türkçede Ekleme Dışı Sözcük Yapımı ve Sözlükselleşme. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
  • Tavkul, U. (2007). Karaçay-Malkar Türkçesi. Ahmet Bican Ercilasun (Ed.), Türk Lehçeleri Grameri içinde (s. 883-938). Ankara: Akçağ.
  • Tavkul, U. (2020). Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu (KMTS).
  • Wray, A. (2002). Formulaic Language and the Lexicon. Cambridge: Cambridge University
APA Keskin E (2021). Karaçay-Malkar Türkçesinde Kalıplaşma Örnekleri: Sözlükselleşmiş Cümleler ve Sözcük Grupları. , 133 - 149. 10.32449/egetdid. 829591
Chicago Keskin Esra Gul Karaçay-Malkar Türkçesinde Kalıplaşma Örnekleri: Sözlükselleşmiş Cümleler ve Sözcük Grupları. (2021): 133 - 149. 10.32449/egetdid. 829591
MLA Keskin Esra Gul Karaçay-Malkar Türkçesinde Kalıplaşma Örnekleri: Sözlükselleşmiş Cümleler ve Sözcük Grupları. , 2021, ss.133 - 149. 10.32449/egetdid. 829591
AMA Keskin E Karaçay-Malkar Türkçesinde Kalıplaşma Örnekleri: Sözlükselleşmiş Cümleler ve Sözcük Grupları. . 2021; 133 - 149. 10.32449/egetdid. 829591
Vancouver Keskin E Karaçay-Malkar Türkçesinde Kalıplaşma Örnekleri: Sözlükselleşmiş Cümleler ve Sözcük Grupları. . 2021; 133 - 149. 10.32449/egetdid. 829591
IEEE Keskin E "Karaçay-Malkar Türkçesinde Kalıplaşma Örnekleri: Sözlükselleşmiş Cümleler ve Sözcük Grupları." , ss.133 - 149, 2021. 10.32449/egetdid. 829591
ISNAD Keskin, Esra Gul. "Karaçay-Malkar Türkçesinde Kalıplaşma Örnekleri: Sözlükselleşmiş Cümleler ve Sözcük Grupları". (2021), 133-149. https://doi.org/10.32449/egetdid. 829591
APA Keskin E (2021). Karaçay-Malkar Türkçesinde Kalıplaşma Örnekleri: Sözlükselleşmiş Cümleler ve Sözcük Grupları. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 21(1), 133 - 149. 10.32449/egetdid. 829591
Chicago Keskin Esra Gul Karaçay-Malkar Türkçesinde Kalıplaşma Örnekleri: Sözlükselleşmiş Cümleler ve Sözcük Grupları. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 21, no.1 (2021): 133 - 149. 10.32449/egetdid. 829591
MLA Keskin Esra Gul Karaçay-Malkar Türkçesinde Kalıplaşma Örnekleri: Sözlükselleşmiş Cümleler ve Sözcük Grupları. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, vol.21, no.1, 2021, ss.133 - 149. 10.32449/egetdid. 829591
AMA Keskin E Karaçay-Malkar Türkçesinde Kalıplaşma Örnekleri: Sözlükselleşmiş Cümleler ve Sözcük Grupları. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. 2021; 21(1): 133 - 149. 10.32449/egetdid. 829591
Vancouver Keskin E Karaçay-Malkar Türkçesinde Kalıplaşma Örnekleri: Sözlükselleşmiş Cümleler ve Sözcük Grupları. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. 2021; 21(1): 133 - 149. 10.32449/egetdid. 829591
IEEE Keskin E "Karaçay-Malkar Türkçesinde Kalıplaşma Örnekleri: Sözlükselleşmiş Cümleler ve Sözcük Grupları." Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 21, ss.133 - 149, 2021. 10.32449/egetdid. 829591
ISNAD Keskin, Esra Gul. "Karaçay-Malkar Türkçesinde Kalıplaşma Örnekleri: Sözlükselleşmiş Cümleler ve Sözcük Grupları". Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 21/1 (2021), 133-149. https://doi.org/10.32449/egetdid. 829591