Yıl: 2021 Cilt: 21 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 35 - 58 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.32449/egetdid.868704 İndeks Tarihi: 29-07-2022

Kazak Cedidciliğinin Doğuşu ve Bozkır Vilayeti Gazetesi

Öz:
Reform ve milli hareketler, öncelikle de Ceditçilik, Orta Asya ve Rusya Müslümanlarının yakın dönem tarihinin incelenmesinde ve anlaşılmasında önemli bir konu başlığıdır. Tarihçiler Rusya Müslümanları içinde ilk kez Tatarlarda ortaya çıkan reform hareketinin köklerini ve nedenlerini genellikle Tatarların Buhara Medreselerindeki eğitimcilerinin tutuculuğuna karşı ortaya çıkan bir tepki olarak yorumlarlar. Yine Ceditçilikte bu olay kapsamında incelenir. Bununla birlikte reform hareketi Orta Asya’daki Rus yayılmacılığı ve işgaline karşı ortaya çıkan bir tepki olarak da tarif edilir. Bu işgal Müslümanların kendi zayıflıkları ve eksiklikleri ile yüzleşmelerine sebep olmuş ve mevcut yapı ile daha fazla gidilemeyeceğinin, bir reforma gidilmesinin mecburiyetini ortaya koymuştur. İlk başlarda Ruslar ve Rus Çarlığı bu reform sürecine dâhil edilmemiş ve dışarıda bırakılmıştır. Bu durumun üstesinden gelmek içinde Rus Çarlığı Çarlık Rusya’sı Müslümanlarının reform ve değişim adına önemli gördükleri iki konuya müdahil olmuştur. Bunlardan ilki eğitim konusudur. Diğeri ise basın-yayın konusudur. Basın-yayın yolu ile Çarlık Rusya’sı Müslümanları arasında ortaya çıkan yenileşme-modernleşme çabalarını sekteye uğratmak için Rusya bölge valiliklerinde gazete çıkarılmasına izin vermiş, bu yolla da yerli halka olan irtibatını güçlendirmeye çalışmıştır. Bu kapsamda Orta Asya bölgesinde Türkistan Vilayeti’nin Gazetesi çıkarılırken Kazak Bozkırı’nda bunun yansıması Bozkır Vilayeti’nin Gazetesi olmuştur.
Anahtar Kelime: Bozkır Vilayeti Gazetesi Tercüman Türkistan Vilayetinin Gazetesi Ceditçilik İsmail Gaspıralı

Birth of Kazakh Jadidism Movement and the Bozkır Vilayeti Newspaper

Öz:
Reform and nationalistic movements, especially Jadisism Movement, is central in order to study and explore the recent historical course of Central Asia. Historians of Russia and Central Asia often interpret the origins and causes of the reform movement that emerged last quarter of 19. Th Century among the Tatars, for the first time among the Muslims of Tsarist Russian Empire, as a reaction to the conservatist attitudes of the educators in Central Asian madrasahs. The Jadidisim Movement is a also experinced and analyzed by some of the writers within the context of that mentality. However, the reform movement is also described as a reaction to Russian expansion and occupation in Central Asia. That occupation forced Russian and Central Asian Muslims to inspect and identify their own weakness and deficiencies. That awkward situation revealed the necessity of a reform. But that reform demand can’t be reached anymore within the context of the existing education system. At he beginning the Russian excluded from the reform process. In order to overcome that situation Tsarist Russia admisitration has intervened two issues which were essentialy important for Muslims. First one is the education, building a modern education system. The other is the communication/press issue. In order to distrupt the modernization efforts that emerged among Muslims, Tsarist administration allowed its regional governments, thus trying to strenghten its contact with the local population. Within this context Turkistan Vilayeti Gazetesi was allowed to published in Central Asia. Its counterpart in the Kazakh steppe was the Bozkır Vilayetinin Gazetesi.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Bennnigsen, A., Lemercier Quelquejay, C. (1964). La Presse et le Mouvement National chez les Musulmans de Russie avant 1920. Paris: Mouton& Co.
  • Bökeyhanov, A. (1910). Kırgız. Kastelianskii, A. I. Formy Natsional’nogo Dvizheniia v Sovremennykh Gosudarstvakh: Avstro-Vengriia, Rossiia, Germaniia içinde. St. Petersburg.
  • Caroe, O. (1975). Sovyet İmparatorluğu: Sömürülen Topraklar. Zerhan Yüksel (Çev.). İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser No: 66.
  • Keep, J., Kochan, L. (1997). The Making of Modern Russia From Kiev Rus to the Collapse of the Soviet Union. Londra: Penguin Books.
  • Khalid, A. (1998). The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia. Berkeley California: University of California.
  • Kıllıoğlu, M. E. (2003). Usul-u Cedid Akımı-Cedidciliğin Kökenleri. Yedi İklim, Sayı: 165.
  • Lazzerini, E. J. (1990). İsmail Gaspirinskii’s Peredodchik/Tercuman: A Clarrion of Modernism. Paksoy, H. B. (Ed.) Central Asian Monuments içinde (s.122-132). İstanbul: ISIS.
  • Maraş, İ. (2002). Türk Dünyasında Dini Yenileşme (1850-1917). İstanbul: Ötüken Yayınları No:535, Kültür Serisi: 231.
  • Nurfeyizov, K. (1996). Halil Dostmuhammedoğlu Yane Oning Ömiri Men Şıgharmaşhilighi. Almatı: Sanat.
  • Rorlich, A. A. (1986). Volga Tatars: A Profile in National Resilience. Standford: Hoover Institutions Press.
  • Roy, O. (2000). The New Central Asia Creation of Nations. Londra: I.B. Taurus.
  • Rossiiskii Gosudarstvennyi Voenne-İstoricheskii Arkhiv (RGVIA).
  • Tsentral’nyi Gosudarstvennyi Arkhiv Respubliki Kazakhstan (TsGA RK), f. 369 (Akmolinskoe Oblastnoe Pravlenie MVD), op.1, d. 780, l. 340b.
  • Uyama, T. (2001). Two Attempts at Building a Qazaq State: The Revolt of 1916 and the Alash Movement. Dudoignon, S. A., Komatsu, H. Islam in Politics in Russia and Central Asia (Early Eigthteenth to Late Twentieth Centuries) içinde (s.77-98). Londra: Kegan Paul.
  • -----. (2001). The Kazakh Intelligentsia at the Crossroads of Three Civilizations. Kocaoğlu, T. Reform Movements and Revolutions in Turkistan (1900-1924): Studies in Honour of Osman Khoja içinde (s.396-399). Haarlem: SOTA.
  • Zenkovsky, S. A. (1960). Pan-Turkism and Islam in Russia. Cambridge, Massachussets: Harvard University.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1888, Sayı: 13.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1888, Sayı: 15.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1890, Sayı: 11.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1891, Sayı: 41.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1890 Sayı: 1, 19, 24, 26.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1890, Sayı: 26.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1894, Sayı: 23.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1890, Sayı: 46.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1888, Sayı: 13.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1890 Sayı: 1, 19, 24, 26.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1888, Sayı: 2, 5.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1891, Sayı: 9, 12, 21, 23.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1890, Sayı: 48,
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1891, Sayı: 25.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1895, Sayı: 36.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1897, Sayı: 29, 30, 33, 34.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1889, Sayı: 14, 15.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1894, Sayı: 51.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1892, Sayı: 51-52,
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1893, Sayı: 1-11.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1888, Sayı: 1.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1894, Sayı: 32, 36.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1895, Sayı: 5.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1895, Sayı: 20, 25.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1894, Sayı: 37.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1894, Sayı: 41.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1894, Sayı: 46.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1892, Sayı: 16-22.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1892, Sayı: 16.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1895, Sayı: 33, 39.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1891, Sayı: 5.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1890, Sayı: 43.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1890, Sayı: 31, 32, 36.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1893, Sayı: 11.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1888, Sayı: 13.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1888, Sayı: 36.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1895, Sayı: 8.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1891, Sayı: 15, 18.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1891, Sayı: 13.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1895, Sayı: 23.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1895, Sayı: 27.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1892 Sayı: 44.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1892 Sayı: 50.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1891 Sayı: 26,
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1895, s.32.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1891 Sayı: 28.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1895 Sayı: 32, 43.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1895 Sayı: 37.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1895 Sayı: 42.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1892 Sayı: 18, 21, 22.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1895 Sayı: 31.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1891 Sayı: 7-8.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1890 Sayı: 23,
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1894 Sayı: 22.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1891 Sayı: 31.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1985, Sayı: 3.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1894 Sayı: 33.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1894 Sayı: 39.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1895 Sayı: 14, 20.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1894 Sayı: 2.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1894 Sayı: 7.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1894 Sayı: 14.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1894 Sayı: 12.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1894 Sayı: 26.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1894 Sayı: 51.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1894 Sayı: 34-40.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1894 Sayı: 27.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1894 Sayı: 29.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1894 Sayı: 20, 26.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1890 Sayı: 23.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1890 Sayı: 23.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1894 Sayı: 39.
  • Bozkır Vilayetining Gazeti, 1893 Sayı: 37.
APA Kıllıoğlu M (2021). Kazak Cedidciliğinin Doğuşu ve Bozkır Vilayeti Gazetesi. , 35 - 58. 10.32449/egetdid.868704
Chicago Kıllıoğlu Mehmet Erkan Kazak Cedidciliğinin Doğuşu ve Bozkır Vilayeti Gazetesi. (2021): 35 - 58. 10.32449/egetdid.868704
MLA Kıllıoğlu Mehmet Erkan Kazak Cedidciliğinin Doğuşu ve Bozkır Vilayeti Gazetesi. , 2021, ss.35 - 58. 10.32449/egetdid.868704
AMA Kıllıoğlu M Kazak Cedidciliğinin Doğuşu ve Bozkır Vilayeti Gazetesi. . 2021; 35 - 58. 10.32449/egetdid.868704
Vancouver Kıllıoğlu M Kazak Cedidciliğinin Doğuşu ve Bozkır Vilayeti Gazetesi. . 2021; 35 - 58. 10.32449/egetdid.868704
IEEE Kıllıoğlu M "Kazak Cedidciliğinin Doğuşu ve Bozkır Vilayeti Gazetesi." , ss.35 - 58, 2021. 10.32449/egetdid.868704
ISNAD Kıllıoğlu, Mehmet Erkan. "Kazak Cedidciliğinin Doğuşu ve Bozkır Vilayeti Gazetesi". (2021), 35-58. https://doi.org/10.32449/egetdid.868704
APA Kıllıoğlu M (2021). Kazak Cedidciliğinin Doğuşu ve Bozkır Vilayeti Gazetesi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 21(1), 35 - 58. 10.32449/egetdid.868704
Chicago Kıllıoğlu Mehmet Erkan Kazak Cedidciliğinin Doğuşu ve Bozkır Vilayeti Gazetesi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 21, no.1 (2021): 35 - 58. 10.32449/egetdid.868704
MLA Kıllıoğlu Mehmet Erkan Kazak Cedidciliğinin Doğuşu ve Bozkır Vilayeti Gazetesi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, vol.21, no.1, 2021, ss.35 - 58. 10.32449/egetdid.868704
AMA Kıllıoğlu M Kazak Cedidciliğinin Doğuşu ve Bozkır Vilayeti Gazetesi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. 2021; 21(1): 35 - 58. 10.32449/egetdid.868704
Vancouver Kıllıoğlu M Kazak Cedidciliğinin Doğuşu ve Bozkır Vilayeti Gazetesi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. 2021; 21(1): 35 - 58. 10.32449/egetdid.868704
IEEE Kıllıoğlu M "Kazak Cedidciliğinin Doğuşu ve Bozkır Vilayeti Gazetesi." Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 21, ss.35 - 58, 2021. 10.32449/egetdid.868704
ISNAD Kıllıoğlu, Mehmet Erkan. "Kazak Cedidciliğinin Doğuşu ve Bozkır Vilayeti Gazetesi". Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 21/1 (2021), 35-58. https://doi.org/10.32449/egetdid.868704