Ayasofya’da Kıraât İlmi ve Burada Görev Yapan Kıraât Âlimleri

Yıl: 2020 Cilt: 15 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 303 - 316 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 09-07-2021

Ayasofya’da Kıraât İlmi ve Burada Görev Yapan Kıraât Âlimleri

Öz:
Makalenin konusu, Ayasofya camisindeki kıraat dersleri ile burada görev yapan kıraat âlimleridir. Konu ele alınırken sırasıyla Ayasofya Camii, bu mekânda yürütülen kıraat ilmi faaliyetleri, mezkûr mahalde görevli kıraat âlimlerive bunların kıraate dair kaleme aldıkları eserlerine değinilecektir. Buradakiamaç, Osmanlı’nın tarihi öneme sahip mekanlarından Ayasofya’da Kur’ân vekıraat eğitimiyle bu mekânda vazifede bulunmuş kıraat âlimlerinin durumlarını açığa çıkarmaktır.Çalışmadaki bilgiler, daha ziyade konuyla alakalı makale ve maddeler ile kıraat âlimlerinin hayatlarından bahseden biyografik kaynaklardan elde edilmiştir. Konu ele alınırken ortak noktaları olan hususların aynı başlıklar altındatoplanması suretiyle, makalenin alt başlıkları oluşturulmuştur. Buralardakisöz konusu verilerden birtakım sonuçlara ulaşılmıştır. Buna göre Osmanlı’daSultan Fatih’ten itibaren Ayasofya’da kıraat ilminin önemsendiği gerek camidegerek külliyedeki mektepte gerekse de kütüphanede Kur’ân ve kıraat eğitiminin devam ettiği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca camide görevli imamlarda kurrâözelliğinin arandığı, camideki vâiz, hatip ve kürsü şeyhlerinin yanı sıra medresedeki müderrislerle kütüphanedeki hâfız-ı kütüblerden bazılarının, devrininönde gelen kıraat âlimleri olduğu kanısına varılmıştır. Yine mezkûr âlimlerdenbir kısmının kıraat alanında bazılarının da diğer şer’î ilimlerde eser sahibi olduğu neticesine ulaşılmıştır.
Anahtar Kelime:

Qıraat Science in Hagia Sopia and Scholars of Qıraat Who Worked There

Öz:
The subject of the article is the recitation science (Qirāah) in Hagia Sophia, and the recitation scholars (qurrās) working here. While dealing with the subject; Hagia Sophia, the science of recitation in Hagia Sophia, the scholars of recitation and the works written by those scholars will be outlined respectively in broad strokes. The purpose of the study is revealing the status of Qurʾān and Qirāah education in Hagia Sophia, one the most prominent spots for the Ottoman Empire, and the role of recitation scholars who served here. The information of the study mainly gathered from papers and articles related to the subject and biographical sources that refers to the lives of recitation scholars. While dealing with the subject; Sub-titles of the article were formed by gathering the topics meet on a common ground under the same headings. In the titles;Some conclusions have been reached from the aforementioned data as well. According to this, it was concluded that the study of qirāah had been dwelled on deliberately in Hagia Sophia since the time of Sultan Fātiḥ in the Ottoman Empire, and that the teaching of the Qurʾān and the recitation had continued both in the mosque, the school and the library. In addition, it was concluded that the imams serving in the mosque were sought to have the qualification of qurrā, next to the preachers, orators and pulpit sheikhs in mosque the lecturers in the madrasa and some of the hāfiẓ-i kutubs in the library were prominent qirāah scholars of their time. It has also been concluded that some of the scholars have works in the field of recitation and some of them in other religious sciences as well.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Açıkgöz, Serhat. Fatih Devri Ayasofya Vakfiyesine Göre Ayasofya Vakfı’nın İstanbul’un İnşa Edilmesindeki Önemi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
  • Albayrak, Sadık. Son Devir Osmanlı Uleması. 3. Cilt. İstanbul: Medrese Yay., 1980.
  • Akpınar, Cemil. “Hatîb-i Ayasofya”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 16/452. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
  • Atâî, Hadâiku’l-hakâik, Haz. Abdülkadir Özcan. 1. Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
  • Akyüz, Abdullah. Osmanlı Kıraat Âlimleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
  • Bağdatlı, İsmâil Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn, 1. Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1951.
  • Baltacı, Cahit. XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri. 2. Cilt. İstanbul: İFAV, 2005.
  • Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi ve Tabakâtü’l-Müfessirîn. 2. Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1973.
  • Bursalı, Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. 1. Cilt. İstanbul: Matbaay-i Âmire, 1333.
  • Cengiz, Hayrullah. “Ayasofya Camii ve Vakıfları”. Din ve Hayat (2017), 46-53.
  • Çelebi, Evliya. Seyahatnâme. Haz. Robert Dankoff-Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı. 1. Cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yay., 2011.
  • Ebü’l-Ula Mardin. Huzur Dersleri. 2-3. Cilt. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1966.
  • Eğinî, Muhammed Hulusi. Esâmî-i Kurrâ Defteri. (Diyanet İşleri Başkanlığı, Mushafları İnceleme Kurulu Arşivi), 28.
  • Eğinî, Muhammed Hulusi. el-Mecmû‘a ‘alâ kırââti’t-takrîb. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi, Üsküdarlı, 52.
  • Erünsal, İsmail E. “Ayasofya Kütüphanesi”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul 1991, 4/ 212-213.
  • Eyice, Semavi. “Ayasofya”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 4/206-210. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
  • Eyice, Semavi. “Ayasofya Medresesi”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 4/214- 215. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
  • Eyice, Semavi. “Ayasofya Mektebi”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 4/216-217. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
  • Fazıl Efendi, İrşâdü’l-‘ibâd ilâ tashihi’d-dâd. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Ahmed Paşa, 338, 105b-109b.
  • Fındıklılı İsmet Efendi. Tekmiletü’ş-şekâik fî hakki ehli’l-hakâik. Haz. Abdülkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
  • Gökbulut, Hasan. Muhyiddîn Muhammed b. İbrahim’in (ö. 1494m.) Hayatı ve Duhân Sûresi Tefsirinin Tahkîki. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1993.
  • Gökbulut, Hasan. “Niksârî”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 33:122. Cilt. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
  • Gökdemir, Ahmet. Ali b. Süleyman el-Mansûrî ve Meşhur Mısır Tariki Kurrâları. İstanbul: Ravza Yay., 2108.
  • Gökdemir, Ahmet. Evliya Çelebi’nin Gözüyle Osmanlı’da Kur’ân Kültürü. İstanbul: Kitâbî, 2018.
  • Gökdemir, Ahmet. “Osmanlı Kur’ân Eğitim Merkezleri: Dârulkurrâlar ve Sıbyan Mektepleri”. Edebali İslâmiyât Dergisi 2 (2017), 43-60.
  • Güvendik, Yûsuf b. Risâle fî resmi’l-hatt. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 414, 2a-25b.
  • Hayreddin, Hamdullah. Umdetü’l-‘irfân fî vasfi hurûfi’l-Kur’ân. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 4796, 1b-31a.
  • Hatipoğlu, İbrahim. “Süleyman Fâzıl Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 38. Cilt. İstanbul: TDV Yayınları, 2020.
  • İbnü’l-Cezerî. Hidâyetü’l-mehera fî tetimmeti’l-kırâati’l-‘aşere. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 39.
  • İbnü’l-Cezerî, Ebû Bekir Ahmed. el-İ‘lâm fî ahkâmi’l-idğâm. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 59, 59b-61a.
  • İkinci, Abdullah. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Ayasofya. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
  • İslambulî, Ahmed Niyazi. İcâzet li Müezzinzâde. Konya: Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, 8237.
  • İslambulî, Mustafa b. Hasen. Mürşidü’t-talebe. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Selim Ağa, 29.
  • İpşirli, Mehmet. “Ayasofya Kürsü Şeyhliği”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 4/224. İstanbul 1991.
  • Kastamonî, İsmail Hakkı. İcâzet. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 2870.
  • Kâtip Çelebi. Süllemü’l-vüsûl. Tah. Mahmud Abdülkadir Arnavut. 3. Cilt. İstanbul: İrcica, 2010.
  • Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemü’l-müellifîn. 1. Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
  • Mecdî, Mehmed Efendi. Hadâiku’ş-şakâik. Haz. Abdülkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
  • Murâdî, Silkü’d-dürer. 3. Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1988.
  • Müstakimzâde Süleyman Sa‘deddîn Efendi, Tuhfe-i hattâtîn, nşr. İbnülemin Mahmud Kemal. Ankara: Türk Tarih Encümeni, 1928.
  • Öngören, Reşat. Tarihte Bir Aydın Tarikatı: Zeynîler. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
  • Özel, Mustafa. “Son Dönem Osmanlı Tefsir Tarihinden Bazı Portreler II”. D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2002), 109-148.
  • Öztürk, Said. “Bir Yazma Eser Kütüphanesi: Sultan I. Mahmud’un Ayasofya Kütüphanesi ve Kütüphane Vakfı”. I. Ulusal İslam Elyazmaları Sempozyumu Bildiriler
  • Kitabı. 156-168. İstanbul: Ebru Matbaacılık, 2009.
  • Revnakoğlu, Cemâleddîn Server. İlm-i Kıraat Mensupları. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Revnakoğlu, 81.
  • Risâle fî beyâni esbâbi ihtilâfi’r-rusûmi’l-Osmâniyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 397, 37b-83b.
  • Risâle fî beyâni’l-mühimmât li’l-küttâb fi’l-mesâhifi’l-Osmâniyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 397, 85b-130b.
  • Sûzî, İsmail Hakkı b. Abdurrahman Kastamonî. ‘İlmü’t-takrîb. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 297, 1/1a-5/83a.
  • Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmânî. 1. Cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay., 1996.
  • Şeyhî, Mehmed Efendi. Vekâyiü’l-fudalâ. Haz. Abdülkadir Özcan. 3. Cilt. İstanbul: Çağrı Yay., 1989.
  • Tan, Nail-Tan, Özdemir. Gurur Kaynağımız Kastamonulular. Ankara: y.y., 2005.
  • Taşköprüzâde. eş-Şekâiku’n-Numâniyye. Ter. Muharrem Tan. İstanbul: İz Yay., 2007.
  • Tunoğlu, Kâmil-Kara, İlyas. Osmanlı’ya Yön Veren Kastamonulular. İstanbul: y.y., 2006.
  • Turgut, Ali. “Muhyiddîn Mehmed: Hatibzâde”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 31: 84. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
  • Ziriklî, Hayreddîn. el-A‘lâm. 7. Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2002.
APA GOKDEMIR A (2020). Ayasofya’da Kıraât İlmi ve Burada Görev Yapan Kıraât Âlimleri. , 303 - 316.
Chicago GOKDEMIR AHMET Ayasofya’da Kıraât İlmi ve Burada Görev Yapan Kıraât Âlimleri. (2020): 303 - 316.
MLA GOKDEMIR AHMET Ayasofya’da Kıraât İlmi ve Burada Görev Yapan Kıraât Âlimleri. , 2020, ss.303 - 316.
AMA GOKDEMIR A Ayasofya’da Kıraât İlmi ve Burada Görev Yapan Kıraât Âlimleri. . 2020; 303 - 316.
Vancouver GOKDEMIR A Ayasofya’da Kıraât İlmi ve Burada Görev Yapan Kıraât Âlimleri. . 2020; 303 - 316.
IEEE GOKDEMIR A "Ayasofya’da Kıraât İlmi ve Burada Görev Yapan Kıraât Âlimleri." , ss.303 - 316, 2020.
ISNAD GOKDEMIR, AHMET. "Ayasofya’da Kıraât İlmi ve Burada Görev Yapan Kıraât Âlimleri". (2020), 303-316.
APA GOKDEMIR A (2020). Ayasofya’da Kıraât İlmi ve Burada Görev Yapan Kıraât Âlimleri. İslami İlimler Dergisi, 15(2), 303 - 316.
Chicago GOKDEMIR AHMET Ayasofya’da Kıraât İlmi ve Burada Görev Yapan Kıraât Âlimleri. İslami İlimler Dergisi 15, no.2 (2020): 303 - 316.
MLA GOKDEMIR AHMET Ayasofya’da Kıraât İlmi ve Burada Görev Yapan Kıraât Âlimleri. İslami İlimler Dergisi, vol.15, no.2, 2020, ss.303 - 316.
AMA GOKDEMIR A Ayasofya’da Kıraât İlmi ve Burada Görev Yapan Kıraât Âlimleri. İslami İlimler Dergisi. 2020; 15(2): 303 - 316.
Vancouver GOKDEMIR A Ayasofya’da Kıraât İlmi ve Burada Görev Yapan Kıraât Âlimleri. İslami İlimler Dergisi. 2020; 15(2): 303 - 316.
IEEE GOKDEMIR A "Ayasofya’da Kıraât İlmi ve Burada Görev Yapan Kıraât Âlimleri." İslami İlimler Dergisi, 15, ss.303 - 316, 2020.
ISNAD GOKDEMIR, AHMET. "Ayasofya’da Kıraât İlmi ve Burada Görev Yapan Kıraât Âlimleri". İslami İlimler Dergisi 15/2 (2020), 303-316.