Balkanlarda fethiye camisi örnekleri: Selanik, Sofya ve Ohri Ayasofyaları
Yıl: 2021 Cilt: 24 Sayı: 45 Sayfa Aralığı: 501 - 526 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.31795/baunsobed.896154 İndeks Tarihi: 29-07-2022
Balkanlarda fethiye camisi örnekleri: Selanik, Sofya ve Ohri Ayasofyaları
Öz: Osmanlı Türkleri için Balkan toprakları her dönemde mühim bir yere sahip olmuştur.Balkanlarda gerçekleşen her fetih, Osmanlıların devletleşme sürecini tamamlamalarındabüyük katkı sağlamıştır. Böylece Osmanlılar Balkanlardaki egemenlikleriyle dünyada etkilibir devlet olabilmişlerdir. Osmanlılar Balkanlarda hakimiyet sağlamaya başladıkları andan itibaren de klasik imar ve iskân politikasını uygulamaya koyulmuşlardır. Fethedilen herbölgede yoğun bir imar faaliyeti gerçekleştirilmiştir. Yeni imaretler, bedestenler, kervansaraylar, köprüler, camiler, pazar yerleri inşa edilmiştir. Ayrıca fethi gerçekleştirilen her şehirveyahut kasabada Türk-İslam Medeniyetinin bir geleneği de yaşatılmaya çalışılmıştır. Bugelenek “fetih hakkı” şeklinde isimlendirilmiştir. Özellikle savaşılarak ele geçirilen şehirlerin en gösterişli veyahut büyük mabedinde ezan okunmuştur. Sonrasında cuma namazı daburada kılınmıştır. Bu usul, şehrin Türk-İslam geleneği çerçevesinde fethedildiğini ortayakoymuştur. Böylelikle o şehrin fethedildiği tescillenirken o mabet de Türk-İslam geleneğinceyeniden iskân edilmiştir. Osmanlıların bu gelenekleri sayesinde farklı coğrafyalardaki birçokmabet günümüze kadar ayakta kalabilmiştir. Bu çalışmada da Balkanlarda bu Osmanlı geleneğinin uygulandığı Sofya, Selanik ve Ohri şehirlerindeki Ayasofya Camileri yer almıştır.
Anahtar Kelime: Fethiye mosque examples in the Balkans: Thessaloniki, Sofia and Ohrid Hagia Sophias
Öz: For the Ottoman Turks, the Balkan lands have always been an important place. Every conquest in the Balkans contributed significantly to the nationalization of the Ottoman. Thus, the Ottomans could be an effective state in the world with their dominance in the Balkans. From the moment that the Ottomans began to rule in the Balkans, they have implemented the classical zoning and settlement policy. Zoning activity was carried out in every region conquered. New imaret, bedesten, kervansaray, bridges, mosques and bazaar places were built. In every city or town conquered, a tradition of the TurkishIslamic civilization was tried to be kept alive. This tradition has been named as the right of conquest. Especially in the most glorious or big temples of the cities that were seized by fighting, the call to prayer has been recited. After that, friday prayer was performed there. This method reveals that the city was conquered within the framework of the TurkishIslamic tradition. Thus, while it was registered that the city was conquered, that temple was inhabited according to the Turkish-Islamic tradition. With this tradition of the Ottomans, many temples in different geographies have survived to the present day. In this study, Hagia Sophia Mosques in the cities of Sofia, Thesseloniki and Ohrid where this Ottoman tradition was applied in the Balkans were included
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Acaroğlu, M. T. (2000). Balkanlarda Türkçe yer adları kılavuzu. IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
- Acun, F. (2002). A portrait of the Ottoman cities. Journal of Muslim World, XCII (3-4), 255-285.
- Adıyeke, N. (1999). Islahat Fermanı öncesinde Osmanlı İmparatorluğu’nda millet sistemi ve gayrimüslimlerin yaşantılarına dair. Osmanlı Ansiklopedisi (c. 4, s. 255-261), Yeni Türkiye Yayınları.
- Anagnostis, J. (1989). Selanik’in son zaptı hakkında bir tarih Sultan II.Murad Han dönemine ait bir Bizans kaynağı (M. Delilbaşı, Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınları. (Orijinali 1973’te yayımlanmıştır).
- Arı, B. (2005). Türk-İslam Osmanlı şehirciliği ve Halil İnalcık’ın çalışmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3 (6), 27-56.
- Aruçi, M. (2003). Ohri. Diyanet İslam Ansiklopedisi (c. 33, s. 330-332). Diyanet Vakfı Yayınları.
- Ayverdi, E. H. (2000). Avrupa’da Osmanlı mimari eserleri (Yugoslavya, Bulgaristan, Yunanistan, Arnavutluk). (2. Bs.). İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
- Balta, E. (2009). Serez. Diyanet İslam Ansiklopedisi (c. 36, s. 556-558). Diyanet Vakfı Yayınları.
- Başar, F. (1991). Osmanlı kaynaklarına göre Osmanlı-Bizans münasebetleri. [Doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) (1994). 5 numaralı Mühimme defteri (973/1565- 1566). Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) (1995). 6 numaralı Mühimme defteri (972/1564- 1565). Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) (2003). 167 numaralı muhasebe-i vilayet-i Rumİli defteri (937/1530). Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
- Baykara, T. (2000). Osmanlı Devleti şehirli bir devlet midir?. Yeni Türkiye Dergisi, 6 (32), 371-378.
- Bayrak, M. (2016). Makbul/Maktul İbrahim Paşa vakfı; Selanik ve Kavala ile diğer yerlerde bulunan hayratı. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, (35), 1-65.
- Bilecik, G. (2015). Sofya’da günümüze ulaşan Osmanlı mimari eserleri. Yeni Türkiye Dergisi, II, 1916-1927.
- Bulgaristan’da Aya Sofya. (t.y.). 29.03.2021 tarihinde https://www.kircaalihaber. com/?pid=3&id_news=11568 adresinden erişildi.
- Cahen, C. (1990). İslamiyet. (E. N. Esendor, Çev.). Bilgi Yayınevi. (Orijinali 1990’da yayımlanmıştır).
- Cansever, T. (1996). Osmanlı şehri. V.Akyüz (Ed.), İslam geleneğinden günümüze şehir ve yerel yönetimler 1 içinde (ss.373-388). İlke Yayınları.
- Danişmend, İ. H. (1947). İzahlı Osmanlı tarihi kronolojisi. Türkiye Yayınevi.
- Delilbaşı, M. (1987). Selanik ve Yanya’da Osmanlı egemenliği. Belleten Dergisi, 51 (199), 75-106.
- Dimovski, G. C. (2000). XVI-XV vek zavladuvanye na Bitola od Türçite. Bitola Press.
- Dukas, F. (1956). Bizans tarihi. (L. Mirmiroğlu, Çev.). İstanbul Enstitüsü Yayınları. (Orijinali 1922’de yayımlanmıştır).
- Ercan, Y. (1989). Osmanlı İmparatorluğunda Bulgarlar ve Voynuklar. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Ergenç, Ö. (1979). Osmanlı şehirlerindeki yönetim kurumlarının niteliği üzerindeki bazı düşünceler. E. Akurga (Haz.). VIII. Türk Tarih Kongresi: 1976 - Ankara: Bildiriler (65-76). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Eyice, S. (2001). Kasımiye Camii. Diyanet İslam Ansiklopedisi (c. 24, s. 553-554). Diyanet Vakfı Yayınları.
- Eyice, S. (2000). İbrahim Paşa Camii. Diyanet İslam Ansiklopedisi (c. 21, s. 553- 554). Diyanet Vakfı Yayınları.
- Eyice, S. (1998). Hortaci Süleyman Camii. Diyanet İslam Ansiklopedisi (c. 18, s. 244-245). Diyanet Vakfı Yayınları.
- Eyice, S. (1991a). Selanik Ayasofya Camii. Diyanet İslam Ansiklopedisi (c. 4, s. 220-221). Diyanet Vakfı Yayınları.
- Eyice, S. (1991b). Bulgaristan Ayasofya Camii. Diyanet İslam Ansiklopedisi (c. 4, s. 221-222). Diyanet Vakfı Yayınları.
- Eyice, S. (1991). Ayasofya. Diyanet İslam Ansiklopedisi (c. 4, s. 206-210). Diyanet Vakfı Yayınları.
- Eyice, S. (1965). Ohri’nin Türk devrine ait eserleri. Vakıflar Dergisi, VI, 135-146.
- Eyice, S. (1954). Yunanistan’da Türk mimari eserleri. İstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, XI, 157-188.
- Faroqi, S. (2000). Osmanlı’da kentler ve kentliler. (N. Kalaycıoğlu, Çev.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları. (Orijinali 1993’te yayımlanmıştır).
- Fotoğraf ve kartpostallarla eski Sofya (Aya Sofya Camii 1879). (t.y.). 29.03.2021 tarihinde http://www.starasofia.com adresinden erişildi.
- Gradeva, R. (2016). Late antique church building in Ottoman Sofia. M. Hartmuth (Haz.), Proceedings af a workshop held in Istanbul: 11-12 May 2012 – İstanbul: Bildiriler (167-193). Nederlands Institute Voor Het Nabıje Qousten Press.
- Gradeva, R. (1994). Ottoman policy towards Christian church buildings. Etudes Balkaniques. (4), 15-36.
- Gökbilgin, M. T. (1996). Selanik. İslam Ansiklopedisi (c. X, s. 337-349). Millî Eğitim Bakanlığı Basımevi.
- Halaçoğlu, Y. (1992). Bulgaristan Osmanlı dönemi. Diyanet İslam Ansiklopedisi (c. 6, s. 396-399). Diyanet Vakfı Yayınları.
- Hoca Sadeddin Efendi (1979). Tacü’t tevarih. (İ. Parmaksızoğlu, Çev.). Kültür Bakanlığı Yayınları. (Orijinali 1862’de yayımlanmıştır).
- İbrahimgil, M. Z. (2013). Evliya Çelebi seyahatnamesinde Ohri sancağı. Sanat Tarihi Dergisi, XXII (1), 107-129.
- İnalcık, H. (1993). The Ottoman Empire the classic age 1300-1600. (C. İmber, N. Itzkowitz, Çev.). Weidenfeld and Nicolson Press. (Orijinali 1973’te yayımlanmıştır).
- İnalcık, H. (1986). Bulgaria. Encyclopaedia İslam. (c. 1, s. 1302-1304). London.
- İnalcık, H. (1979). Murad II. İslam Ansiklopedisi (c. VIII, s. 598-615). Milli Eğitim Basımevi.
- İnbaşı, M. (2002). Makedonya’da Osmanlı hakimiyeti değişen ve değişmeyen kimlik. M.Hatipoğlu (Der.), Makedonya Sorunu Dünden Bugüne içinde (ss. 27-44). Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları.
- Jireçek, K. (1923). İstorija Sırba., Journal of Kn, II, 78-80.
- Jorga, N. (2005). Osmanlı İmparatorluğu tarihi. (N. Epçeli, Çev.). Yeditepe Yayınevi. (Orijinali 1913’te yayımlanmıştır).
- Kahraman, S. A., Dağlı, Y. ve Dankoff, D. (2011). Evliya Çelebi seyahatnamesi. Yapı Kredi Yayınları.
- Karagöz, M. (1999). Osmanlı’da şehir ve şehirli mekân iskân beşeri münasebetler. Osmanlı Yeni Türkiye Yayınları.
- Kenanoğlu, M. (2004). Osmanlı millet sistemi mit ve gerçek. Klasik Yayınları.
- Kermeli, E. (2010). Ebu’s-Suud’a göre kilise vakıfları, Osmanlı hukukundaki teori ve pratiği. Vakıflar Dergisi, 34, 165-175.
- Kiel, M. (2009). Selanik. Diyanet İslam Ansiklopedisi (c. 36, s. 352-357). Diyanet Vakfı Yayınları.
- Kiel, M. (1995). Okhrid. Encyclopedia İslam. (c. VIII, s. 164-168). Brill Press.
- Kiel, M. (1985). Art and society of Bulgaria in the Turkish period. Assen/Maastricht Press.
- Koyuncu, A. (2015). Sofya’da Osmanlı mimari mirasının tasfiyesi (1878-1908). XVI. Türk Tarih Kongresi: 20-24 Eylül 2010 – Ankara: Bildiriler (113-145). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Koyuncu, N. (2014a). Osmanlı Devleti’nde gayrimüslimlerin din ve vicdan hürriyetleri bağlamında mabedlerin hukuki statüsü. Adalet Yayınları.
- Koyuncu, A. (2014b). Osmanlı Devleti’nde kilise ve havra politikasına yeni bir bakış Çanakkale örneği. Çanakkale Araştırmaları, 12 (16), 35-88.
- Köse, O. (2006). Bulgaristan emareti ve Türkler (1878-1908). Turkish Studies/ Türkoloji Dergisi, 1 (2), 237-272.
- Kuzmanovski, R. (2007). The church of St.Sophia. Pasko Kuzman (Haz.), Macedonian Cultural Heritage, Ohrid World Heritage Site, Ministry of Culture of the Republic içinde (ss. 56-60). Macedonia, Culturel Heritage Office Press.
- Lowry, H. W. (2008). Osmanlı döneminde Balkanların şekillenmesi. (A. Cemal, Çev.). Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları. (Orijinali 1942’de yayımlanmıştır).
- Mazower, M. (2007). Selanik hayaletler şehri Hıristiyanlar, Müslümanlar ve Yahudiler, G. Ç. Güven (Çev.). Alfa Yayınları. (Orijinali 1950’de yayımlanmıştır).
- Neşri, M. (1957). Kitab-ı cihannüma. (F. R. Unat, M. A. Köymen, Çev.). Türk Tarih Kurumu Basımevi. (Orijinali 1493’te yayımlanmıştır).
- Öz, M. (2005). Osmanlı klasik döneminde Anadolu kenti. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 3 (6), 57-88.
- Özkan, S. H. (2016). Balkanlarda bir Osmanlı kenti Sofya (1385-1878). Avrasya Etüdleri Dergisi (50), 279-314.
- Popoviç, A. (1999). Balkanların kavşağındaki Manastır. P.Dumount, F.Georgean (Ed.), Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri içinde (ss. 64- 65). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Refik, A. (1988). Onuncu asr-ı hicri’de İstanbul hayatı (1495-1591). Enderun Kitabevi.
- Salname-i Vilayet-i Selanik (SVS). 9. Def’a. H.1303/1886. İSAM Kütüphanesi. Osmanlı Salnameleri veri tabanı, DO2837, 1-503.
- Selanik Ayasofya Camisi. (t.y.). 30.03.2021 tarihinde http://www.bakisarisakal. com/selanikayasofya camisi.pdf adresinden erişildi.
- Selanik gezi rehberi. (t.y.). 29.03.2021 tarihinde http://www.selanikgezirehberi. blogspot.com/2012/04/ adresinden erişildi.
- Serafimova, A. (2009). Holy Sophia, Pasko Kuzman (Haz.), Macedonian Cultural Heritage, Ohrid World Heritage Site, Ministry of Culture of the Republic içinde (ss. 72-79). Macedonia, Culturel Heritage Office Press.
- Serafimova, A. (2008). Saint Sophia in Ohrid. Pasko Kuzman (Haz.), Macedonian Cultural Heritage, Ohrid World Heritage Site, Ministry of Culture of the Republic içinde (ss. 200-205). Macedonia, Culturel Heritage Office Press.
- Stoyanovski, A. (1974). XVII. yüzyılın sonuna kadar Makedonya’nın Osmanlı hakimiyetinde idari taksimatı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 4 (5), 213-230.
- Sümer, F. (1980). Oğuzlar. (3. Bs.). Ana Yayınları.
- Süsheim, K. (1979). Ayasofya. İslam Ansiklopedisi (c. II, s. 47-55). Millî Eğitim Bakanlığı Basımevi.
- Şahin, İ. (2009). Sofya. Diyanet İslam Ansiklopedisi (c. 37, s. 344-348). Diyanet Vakfı Yayınları.
- Şentürk, M. H. (1993). Osmanlı Devleti’nin kuruluş devrinde Rumeli’de uyguladığı iskân siyaseti ve neticeleri. Belleten LVII (218), 89-112.
- Tursun Bey (1977). Tarih-i ebul feth (M. Tulum, Çev.). İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları. (Orjinali 1911’de yayımlanmıştır).
- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maliyeden Müdevver Defterleri, Defter No 55 (MAD.d.55).
- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maliyeden Müdevver Defterleri, Defter No 55 (MAD.d.5625).
- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, Tapu Dairesi Başkanlığı, Tapu Tahrir Defterleri No 186 (TKGM.TADB. TTD.186).
- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Tapu Tahrir Defterleri No 370 (TT.d.370).
- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Tapu Tahrir Defterleri No 403 (TT.d.403).
- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Tapu Tahrir Defterleri No (TT.d.492).
- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İbnülemin Vakıf Dosyaları Dosya No 10 Gömlek No 1155 (İE.EV.10/1155).
- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Tasnifi Vakıf Dosyaları Dosya No 111 Gömlek No 5516 (C.EV. 111/5516).
- Ural, S. (2018). Balkanların incisi Ohri. (2.Bs.). Mostar Yayınları.
- Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı tarihi. (5. Bs.). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Yahya, M. (2001). Makedonya’da Türk varlığı. Dış Politika Kültür ve Tarih Araştırma Dergisi, (2), 20-22.
- Yalçın, E. (2009). Türk-Bulgar ortak kültürü. Atatürk Yolu Dergisi, (43), 555-576.
| APA | URAL S (2021). Balkanlarda fethiye camisi örnekleri: Selanik, Sofya ve Ohri Ayasofyaları. , 501 - 526. 10.31795/baunsobed.896154 |
| Chicago | URAL SELÇUK Balkanlarda fethiye camisi örnekleri: Selanik, Sofya ve Ohri Ayasofyaları. (2021): 501 - 526. 10.31795/baunsobed.896154 |
| MLA | URAL SELÇUK Balkanlarda fethiye camisi örnekleri: Selanik, Sofya ve Ohri Ayasofyaları. , 2021, ss.501 - 526. 10.31795/baunsobed.896154 |
| AMA | URAL S Balkanlarda fethiye camisi örnekleri: Selanik, Sofya ve Ohri Ayasofyaları. . 2021; 501 - 526. 10.31795/baunsobed.896154 |
| Vancouver | URAL S Balkanlarda fethiye camisi örnekleri: Selanik, Sofya ve Ohri Ayasofyaları. . 2021; 501 - 526. 10.31795/baunsobed.896154 |
| IEEE | URAL S "Balkanlarda fethiye camisi örnekleri: Selanik, Sofya ve Ohri Ayasofyaları." , ss.501 - 526, 2021. 10.31795/baunsobed.896154 |
| ISNAD | URAL, SELÇUK. "Balkanlarda fethiye camisi örnekleri: Selanik, Sofya ve Ohri Ayasofyaları". (2021), 501-526. https://doi.org/10.31795/baunsobed.896154 |
| APA | URAL S (2021). Balkanlarda fethiye camisi örnekleri: Selanik, Sofya ve Ohri Ayasofyaları. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(45), 501 - 526. 10.31795/baunsobed.896154 |
| Chicago | URAL SELÇUK Balkanlarda fethiye camisi örnekleri: Selanik, Sofya ve Ohri Ayasofyaları. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 24, no.45 (2021): 501 - 526. 10.31795/baunsobed.896154 |
| MLA | URAL SELÇUK Balkanlarda fethiye camisi örnekleri: Selanik, Sofya ve Ohri Ayasofyaları. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, vol.24, no.45, 2021, ss.501 - 526. 10.31795/baunsobed.896154 |
| AMA | URAL S Balkanlarda fethiye camisi örnekleri: Selanik, Sofya ve Ohri Ayasofyaları. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2021; 24(45): 501 - 526. 10.31795/baunsobed.896154 |
| Vancouver | URAL S Balkanlarda fethiye camisi örnekleri: Selanik, Sofya ve Ohri Ayasofyaları. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2021; 24(45): 501 - 526. 10.31795/baunsobed.896154 |
| IEEE | URAL S "Balkanlarda fethiye camisi örnekleri: Selanik, Sofya ve Ohri Ayasofyaları." Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, ss.501 - 526, 2021. 10.31795/baunsobed.896154 |
| ISNAD | URAL, SELÇUK. "Balkanlarda fethiye camisi örnekleri: Selanik, Sofya ve Ohri Ayasofyaları". Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 24/45 (2021), 501-526. https://doi.org/10.31795/baunsobed.896154 |
