Yıl: 2020 Cilt: 13 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 619 - 649 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.18403/emakalat.790794 İndeks Tarihi: 02-10-2021

KİMLİK VE TARİHÇİLİK BAĞLAMINDA VEHHÂBÎLİĞE DAİR MÜLAHAZALAR

Öz:
Vehhâbîlik, tarihin belirli birbölümünde, belirli bir coğrafyada ortayaçıkan ve kendine özgü bir sosyo-kültürelyapıdan beslenen dini-politik birharekettir. Dinî, mezhebî, içtimaî vesiyasî boyutları ile İslam dünyasındaönemli etkileri olan Vehhâbîlik, tarihselbir olgu olarak pek çok esere konuolmuştur. Osman b. Bişr Necdî’nin(1290/1873) ‘Unvanü’l-Mecd fî TarihiNecd’i ve Ahmed Cevdet Paşa’nın(1313/1895) Tarih-i Cevdet’i, bu konudaakla gelen kaynaklardandır. AhmedCevdet Paşa ve Osman b. Bişr hemenhemen aynı dönemlerde yaşayan veortak bir zaman diliminde meydanagelen olayları konu edinen iki tarihçidir.Her ikisinin de belirli bir söylemintemsilcisi konumunda olmaları buçalışmaya ilham vermiştir. Bu iki tarihçiarasında yapılacak bir mukayese,toplumsal değer yargılarının vetarihçinin konumunun, olay ve olgularınanlaşılma biçimlerine ne şekildeyansıdığını ortaya koyması bakımındanetkili bir örnek olacaktır. Çalışmada,karşılaştırmalı bir analiz yöntemi esasalınarak, metin ve yazar arasındaki ilişkiüzerinde durulmuştur. Bu çalışma, aitoldukları toplumsal yapının resmîsözcüsü kabul edilen iki tarihçinin,tarihî, siyasî ve içtimaî olayları aktarmabiçimlerindeki yorum farklılıklarını,Vehhâbîlik olgusu üzerindenörneklendirmeyi hedeflemektedir
Anahtar Kelime:

Considerations on Wahhābīsm in The Context of Identity And Historiography

Öz:
Wahhābīsm is a religious-political movement that emerged in a definite section of history, in a specific geography, nourished by a distinctive cultural and social structure and which had considerable effects in the Islamic world. This historical phenomenon, which has religious, sectarian, social, and political dimensions, has been the subject of many works. Osman b. Bishr Najdī’s (1290/1873) ʿUnwān al-Majd fī Tārīkh Najd and Ahmed Cevdet Pasha’s (1313/1895) Tarih-i Cevdet, are two sources that come to mind on this subject. Ahmed Cevdet Pasha and Osman b. Bishr were historians who lived during roughly the same periods and dealt with events occurring during these times. The fact that both are representative of a particular discourse has inspired this study. A comparison between these two historians will be an impressive example in terms of revealing how social value judgments as well as the author’s own social contexts can affect the understanding of events. The study focused on the relationship between the text and the author, based on a comparative analysis method. This study will attempt to exemplify the approaches of these two historians, considered spokespersons of the discourse they represent, on the ways in which they convey social, historical and political events through the phenomenon of Wahhābīsm.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Ahmed Cevdet Paşa. Tarih-i Cevdet. sad. Dündar Günday. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1984.
  • Arıkan, Zeki. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Tarihçilik”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. 6/1584-1586. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
  • Arıkan, Zeki. “Cevdet Paşa’nın Tarihi’nde Kullanılan Yabancı Kaynaklar ve Terimler”. Ahmet Cevdet Paşa Semineri 27-28 Mayıs 1985 Bildiriler. 173-197. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1986.
  • el-‘Azzâvî, Abbas el-Mehâmî. Mevsûatu’l-Târihi’l-‘Irak Beyne İhtilâleyn. Bağdat: Dâru’l-‘Arabiyye li’l-mevsûa, 2004.
  • Babanzade Bağdatlı, İsmail Paşa. İzahü’l-meknun fî zeyl-i ala Keşfü’z-zunûn an esâmi'l-kütüb ve'l-fünûn. Tsh. Mehmet Şerafettin Yaltkaya, Muallim Rıfat bilge Kilisli. 2. Cilt. Beyrut: Daru’l-ihyai’lturâi’l-Arabî, Tarih Yok.
  • el-Bağdadî, Abdülkahir. Mezhepler Arasındaki Farklar. Trc. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
  • Âl-ü Bessâm, Abdullâh b. Abdurrahmân b. Salih. Ulemâu Necd Hilâle Semâniye Kurun. 6 cilt. Riyad: Dârü'l-Âsıme, 1998.
  • Bıçak, Ayhan. “Cevdet Paşa’nın Tarih Bilinci”. Ahmed Cevdet Paşa Sempozyum Bildirileri 9-11 Haziran 1995, 17-58. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
  • Bolay, Süleyman Hayri. “Ahmed Cevdet Paşa’nın Dine Bakışı”. Ahmet Cevdet Paşa Semineri 27-28 Mayıs 1985 Bildiriler. 103-106. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1986.
  • Celepoğlu, Ayşegül. “Cevdet Paşa”. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. 2/450-453. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2002.
  • Cook, Micheal. “The historians of Pre-Wahhâbî Najd”. Studia İslamica, 76 (1992): 163-176.
  • Dalkıran, Sayın. “Tarih-i Cevdet’te İslam Mezhepleri”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 20 (2002): 219- 252.
  • Fatma Âliye Hanım. Ahmet Cevdet Paşa ve Zamanı. sad. Metin Hasırcı. İstanbul: Pınar Yayınları, 1911.
  • Fihrisü’l-Hizâneti’t-Teymûriyye: el-akaid ve’l-usul. Kahire: Darü’lKütübi’l-Mısriyye, 1950.
  • Gencer, Bedri. “Ahmed Cevdet Paşa’nın Toplum ve Tarih Görüşü”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Siyasî, İdarî ve Sosyal Düşünce Temsilcileri. ed. Süleyman Hayri Bolay. 58-102. Ankara: Nobel Yayınları, 2015.
  • Güner, Selda. Osmanlı Arabistan’ında kıyam ve tenkil: VehhâbîSuûdiler (1744-1819). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013.
  • Halaçoğlu, Yusuf, Aydın, Mehmet Akif. “Cevdet Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/443-450. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
  • Hayta, Necdet-Ünal, Uğur. “Modernleşme Döneminde Osmanlı Tarih Yazıcılığı (1789-1908)”. Türkiye’de Tarih Yazımı. 137-154. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2011.
  • İbn Bişr, Osman b. Abdullah. Unvanü’l-Mecd fî Tarihi Necd. thk. Abdurrahman b. Abdullatif b. Abdullah Âlü’ş-Şeyh. 1-2 Cilt. Riyad: Dâretü’l-melik Abdulaziz, 1982.
  • İbn Gannâm, Hüseyn b. Ebî Bekr. Tarihu İbn Gannâm: Ravzatu’lEfkâr ve’l-Efhâm limurtâd Hâl el-İmam ve Ta’dât Gazavât Zeviye’lİslâm. nşr. Süleyman b. Salih el-Harâşî. 2 Cilt. Riyad: Darü’lSülüsiyye, 2010.
  • İbn Humeyd, Muhammed b. Abdullah b. Ali Amiri Necdi. esSühubü'l-vabile ala daraihi'l-Hanabile. thk. Bekir b. Abdullah Ebû Zeyd, Abdurrahman b. Süleyman el-Useymin. Beyrut: Müessesetü'r Risâle, 1996.
  • İlgürel, Mücteba. “Cevdet Paşa Tarihi’nin Kaynaklarında Vasıf Tarihi”. Ahmet Cevdet Paşa Semineri 27-28 Mayıs 1985 Bildiriler, 115-126. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1986.
  • İpşirli, Mehmet. “Osmanlı Tarih Yazıcılığı”. Osmanlı. 8/247-256. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
  • al-Juhany, Uwidah Metaireek. Najd before the Salafi Reform Movement: Social, Political and Religious Conditions During the Three Centuries Preceding the Rise of the Saudi State. Riyad: Dâr’al Melik Abddulaziz, Ithaka Press, 2002.
  • el-Kaddah, Türkî. “Limüellifhi Osman b. Bişr (h.1210-1290) Hel min tekmilet likitâb ‘Unvânü’l-Mecd fî Târihi Necd”. Erişim: 6 Aralık 2020. http://www.aljazirah.com/2007/20070821/sd1.htm
  • Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu'cemü'l-müellifin: teracimu musannifi'lkütübi'l-Arabiyye. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü'l-Müsenna, 1957. Kuran, Ercüment. “Türk Tefekkür Tarihinde Ahmed Cevdet Paşa’nın Yeri”. Ahmet Cevdet Paşa Semineri 27-28 Mayıs 1985 Bildiriler, 7-12. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1986.
  • Kurşun, Zekeriya. Necid ve Ahsa’da Osmanlı Hâkimiyeti: Vehhâbî Hareketi ve Suud Devleti’nin Ortaya Çıkışı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998.
  • Kütükoğlu, Bekir. “Tarihçi Cevdet Paşa”. Ahmet Cevdet Paşa Semineri 27-28 Mayıs 1985 Bildiriler, 107-114. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1986.
  • Muhammedoğlu, Aliev Saleh. “Hürremiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/500-501. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
  • Neuman, Christoph. Araç Tarih Amaç Tanzimat Tarih-i Cevdet’in Siyasi Anlamı. çev. Meltem Arun. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
  • Neuman, Christoph. “Ahmed Cevdet Paşa’nın Tarihçiliğine Yansıyan Zihniyet Dünyası”. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Problemler, Araştırmalar, Tartışmalar, I. Uluslararası Tarih Kongresi 24-26 Mayıs 1993. 64-71. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998.
  • Oğuz, Mustafa. Ahmed Cevdet Paşa ve Tarihçiliği. Konya: Kömen Yayınları, 2014.
  • Onat, Hasan. “Tarih Bilgi ve Bilincimiz Ne Kadar Sağlıklı”. Kişisel. Hasan Onat. Erişim: 6 Aralık 2020. http://www.hasanonat.net/index.php/58-tarih-bilgi-ve-bilincimizne-kadar-sagl-kl
  • Öğün, Süleyman Seyfi. “Self Determinasyon Prensibi ve Ahmed Cevdet Paşa”. Ahmed Cevdet Paşa Sempozyum Bildirileri 9-11 Haziran 1995. 124-143. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
  • Özkaya, Yücel. “Ahmed Cevdet Paşa’nın Tarihi’nde Arşiv Belgelerini Kullanış ve Değerlendirişi”. Ahmet Cevdet Paşa Semineri 27-28 Mayıs 1985 Bildiriler. 145-162. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1986.
  • Tosh, John. Tarihin Peşinde: Modern Tarih Çalışmasında Hedefler, Yöntemler ve Yeni Doğrultular. çev. Özden Arıkan. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 2005.
  • el-Useymin, Abdullah es-Salih. eş-Şeyh Muhammed b. Abdülvehhab: hayatuhu ve fikruhu. Riyad: Dârü’l-Ulum, 1992.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Mekke-i Mükerreme Emirleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1984.
  • Uzundal, Edip. “19. y.y Tarih Yazıcılığı ve Ahmed Cevdet Paşa”. Türk Tarih Eğitimi Dergisi 2/2 (2013):108-128.
APA Koçak E (2020). KİMLİK VE TARİHÇİLİK BAĞLAMINDA VEHHÂBÎLİĞE DAİR MÜLAHAZALAR. , 619 - 649. 10.18403/emakalat.790794
Chicago Koçak Ebru KİMLİK VE TARİHÇİLİK BAĞLAMINDA VEHHÂBÎLİĞE DAİR MÜLAHAZALAR. (2020): 619 - 649. 10.18403/emakalat.790794
MLA Koçak Ebru KİMLİK VE TARİHÇİLİK BAĞLAMINDA VEHHÂBÎLİĞE DAİR MÜLAHAZALAR. , 2020, ss.619 - 649. 10.18403/emakalat.790794
AMA Koçak E KİMLİK VE TARİHÇİLİK BAĞLAMINDA VEHHÂBÎLİĞE DAİR MÜLAHAZALAR. . 2020; 619 - 649. 10.18403/emakalat.790794
Vancouver Koçak E KİMLİK VE TARİHÇİLİK BAĞLAMINDA VEHHÂBÎLİĞE DAİR MÜLAHAZALAR. . 2020; 619 - 649. 10.18403/emakalat.790794
IEEE Koçak E "KİMLİK VE TARİHÇİLİK BAĞLAMINDA VEHHÂBÎLİĞE DAİR MÜLAHAZALAR." , ss.619 - 649, 2020. 10.18403/emakalat.790794
ISNAD Koçak, Ebru. "KİMLİK VE TARİHÇİLİK BAĞLAMINDA VEHHÂBÎLİĞE DAİR MÜLAHAZALAR". (2020), 619-649. https://doi.org/10.18403/emakalat.790794
APA Koçak E (2020). KİMLİK VE TARİHÇİLİK BAĞLAMINDA VEHHÂBÎLİĞE DAİR MÜLAHAZALAR. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 13(2), 619 - 649. 10.18403/emakalat.790794
Chicago Koçak Ebru KİMLİK VE TARİHÇİLİK BAĞLAMINDA VEHHÂBÎLİĞE DAİR MÜLAHAZALAR. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 13, no.2 (2020): 619 - 649. 10.18403/emakalat.790794
MLA Koçak Ebru KİMLİK VE TARİHÇİLİK BAĞLAMINDA VEHHÂBÎLİĞE DAİR MÜLAHAZALAR. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, vol.13, no.2, 2020, ss.619 - 649. 10.18403/emakalat.790794
AMA Koçak E KİMLİK VE TARİHÇİLİK BAĞLAMINDA VEHHÂBÎLİĞE DAİR MÜLAHAZALAR. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi. 2020; 13(2): 619 - 649. 10.18403/emakalat.790794
Vancouver Koçak E KİMLİK VE TARİHÇİLİK BAĞLAMINDA VEHHÂBÎLİĞE DAİR MÜLAHAZALAR. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi. 2020; 13(2): 619 - 649. 10.18403/emakalat.790794
IEEE Koçak E "KİMLİK VE TARİHÇİLİK BAĞLAMINDA VEHHÂBÎLİĞE DAİR MÜLAHAZALAR." EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 13, ss.619 - 649, 2020. 10.18403/emakalat.790794
ISNAD Koçak, Ebru. "KİMLİK VE TARİHÇİLİK BAĞLAMINDA VEHHÂBÎLİĞE DAİR MÜLAHAZALAR". EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 13/2 (2020), 619-649. https://doi.org/10.18403/emakalat.790794