GETTING TO THE FINAL FORM: REFORMING OF THE ALEVI AND BEKTAŞI BELIEF THROUGH THEIR INTERACTION WITH ONE ANOTHER
Yıl: 2020 Cilt: 13 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 451 - 480 Metin Dili: İngilizce DOI: 10.18403/emakalat.759634 İndeks Tarihi: 02-10-2021
GETTING TO THE FINAL FORM: REFORMING OF THE ALEVI AND BEKTAŞI BELIEF THROUGH THEIR INTERACTION WITH ONE ANOTHER
Öz: The Alevis/Kızılbaş and Bektaşis, two ofthe most prominent religious groups ofthe Ottoman dynasty, in modern times,have unusually come to be called theAlevi-Bektaşis. This way of use gives theimpression that these two religiousinstitutions as though reflect the samegroup of people despite differences inhistorical development and growth. Withthe influence of the popular writings ofFuad Köprülü and later Irène Mélikoffmuch of the current scholarship held tothe belief that these two entitiesoriginated from the same root, the Bābā’īmovement. While acknowledging thehistorical connection between the twogroups, few scholars have taken aninterest in clarifying how and when suchan association started. This article aimsto uncover the historical link of the AleviBektaşi alliance. It further explores thepossible benefits that the two entitiesobtained through their interaction withone another. It will then focus on howthe two have affected each other’sreligious stance. In doing so the followingquestions will guide this research: Howand why did a Sufi order, recognized andadvocated by the Ottoman state, comeinto contact with a harshly criticizedreligious group which was identified asan enemy to the Ottoman unity? How didthe Kızılbaş-Bektaşi interaction affecthe social, political, and religiousexperience of the Kızılbaş over the courseof its transformation into the Alevi beliefsystem? In what sense did both sidesbenefit or not benefit from such a link?
Anahtar Kelime: Alevilik-Bektaşilik Entegrasyonu: Alevilik-Bektaşilik Birlikteliğinin Her İki İnanç Sistemi Üzerindeki Etkisi
Öz: Osmanlı İmparatorluğu döneminde zuhur eden popüler dini gruplardan olan Alevilik diğer bir adıyla Kızılbaşlık ve Bektaşilik modern dönemde daha ziyade ‘AlevilikBektaşilik’ başlığı altında kullanılagelmiştir. Bu kullanış biçimi birbirinden farklı tarihsel serüvene sahip olan bu iki dini kurumun aynı inanç biçimini ve zümreyi yansıttığı intibaı vermektedir. Araştırmacıların geneli tarihsel gelişimlerdeki farklılıklarına rağmen, Fuad Köprülü ve akabinde İrene Mélikoff’un çalışmalarının etkisi ile her iki grubun da temelde aynı kökten yani ‘Babaîlikten’ türediği düşüncesini benimsemişlerdir. Diğer yandan iki grup arasındaki tarihsel bağlantı kabul edilmekle birlikte, bu bağlantının ne zaman, nasıl ve hangi şartlar altında başladığı ve geliştiğine yönelik sorular ile tam olarak ilgilenilmemiştir. Bu makalenin temel amacı AlevilikBektaşilik entegrasyonunun tarihsel serüvenini ele almak ve bu bağlantının zaman içinde her iki grubun dini yapısında ortaya çıkardığı muhtemel değişikliği irdelemektir. Çalışmaya öncülük edecek sorular şu şekilde sıralanabilir: Osmanlı Devleti tarafından tanınan ve desteklenen Bektaşilik nasıl ve neden Osmanlı Devleti’nin bütünlüğüne bir tehdit olarak görülen ve itibarı zedeli olan dini bir grup ile temas etmiştir? Kızılbaşlık’dan Alevilik inancına dönüşüm sürecinde KızılbaşBektaşi entegrasyonun etkisi nedir? Alevilik-Bektaşilik birlikteliği her iki grubun inanç biçimini nasıl şekillendirmiştir?
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Ahmed Lütfi Efendi, Tarih 1. vol 1, ed. Abdurrahman Şeref, İstanbul: Matbaa-ı Âmire: 1290/1874.
- Algar, Hamid, “Bektaşi ve İran: Temaslar ve Bağlantılar”, Tarihi ve Kültürel boyutlarıyla Türkiyede Aleviler, Bektaşiler, Nusayriler, İstanbul: Ensar Neşriyat, 1999.
- Aşık Paşa, Garibname, ed. Kemal Yavuz, vol. 4. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000.
- Aşık Paşazade. Tevârîh-i âl-i Osman. Ed. Nihal Atsız. İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1949.
- Atalay, Besim, Bektaşilik ve Edebiyatı, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1930.
- Aytekin, Sefer, Buyruk, Emek Basım Yayınevi, 1958.
- Azar, Birol, “Benzerlikler ve Farklılıklar Ekseninde Alevi-Bektaşi İnançları Üzerine Bir Değerlendirme”, İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2005): 81-87.
- Babayan, Kathryn, “The Safavid Synthesis: from Qizilbash Islam to Imamite Shi'ism”, Iranian Studies 27 (1994): 135-161.
- Baha Sait Bey, İttihat-Terakki'nin Alevilik-Bektaşilik Araştırması, ed.Nejat Birdoğan, İstanbul: Berfin Yayınları, 1994.
- Bal, Hüseyin, “Cumhuriyet, Mustafa Kemal ve Alevi-Bektaşiler”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 3: 55-83.
- Barkan, Ömer Lütfi, “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I: İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeleri”, Vakıflar Dergisi 5 (1942): 279–386.
- Bayram, Mikail, Fatma Bacı ve Bacıyân-i Rûm: Anadolu Bacılar Teşkilâtı, İstanbul: Nüve Kültür Merkezi Yayınları, 2008.
- Birge, John Kinsgley, The Bektashi Order of Dervishes, London: Luzac & Co. [1937] 1965.
- Bisâtî, Şeyh Sâfî Buyruğu, Menâkıbu’l-Esrâr Behcetü’l-Ahrâr, ed. Ahmet Taşğın, Ankara: Çizgi Kitabevi, 2013.
- Bozkurt, Fuat, Buyruk: İmam Cafer-i Sadık Buyruğu, İstanbul: Kapı Yayınları, 2004.
- Çelebi, Elvan, et al., Menakibu’l Kudsiyye fi Menasibi’l Unisyye: Baba İlyas-ı Horasânî ve Sülâlesinin Menkabevî Tarihi, İstanbul: 1984.
- Çift, Salih, “1826 Sonrasında Bektaşilik ve Bu Alanla İlgili Yayın Faaliyetleri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/1 (2003): 249-268.
- Düzdağ, M. Ertuğrul, Şeyhülislam Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16 Asır Türk Hayatı, İstanbul: Enderun Kitabevi, 1983.
- Eflâkî, Ahmed, Ariflerin Menkıbeleri, trans. and ed. Tahsin Yazıcı, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2006.
- Engin, Refik, “Nakşi Bektaşiler”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları 20 (2005): 363-375.
- Erdoğdu Başaran, Reyhan, “Comparing Scholarship: The Assessment of the Contemporary Works that Links Alevis with either Shi`ism or Sunnism”, Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (Aralık 2018): 315-338.
- Erdoğdu Başaran, Reyhan, “Does being Rafidi mean Shi`ite?: The Representation of the Kızılbaş Belief in the Sixteenth Century Ottoman Records”, Trabzon İlahiyat Dergisi 6/1 (Haziran 2019): 12- 35.
- Evliya Çelebi, et al., Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, vol. 4, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
- Faroqhi, Suraiya, “Nüfuz Mücadeleleri, Yapı Sorunları, ve Yeniçerilerin Sorunlu Rolleri: Bektaşilerin 1826 Öncesi Tarihine Bir Katkı”, Toplumsal Tarih Dergisi 97 (Ocak 2002): 17-25.
- Faroqhi, Suraiya, Anadoluda Bektaşilik, trans. Nasuz Barin, İstanbul: Simurg, 2003.
- Gandjei, Tourkhan, Il Canzoniere Di Sâh Ismâ’îl Hatâ’î, Napoli: Estituto Universitarro Orientale, 1959.
- Garne, Lucy M. J, The Dervishes of Turkey, London: The Octagon Press, 1990.
- Goodwin, Godfrey, Yeniçeriler, trans. Derin Türkömer, İstanbul: Doğan Yayıncılık, 2008.
- Hacı Bektaş Veli, velayetname, ed. Hamiye Duran, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
- Hacı Bektaş, Maḳālāt, ed. Esad Coşan, Ankara: Seha Neşriyat, 1983.
- Haksever, Ahmet Cahit, “Osmanlı’nın Son Döneminde Islahat ve Tarikatlar: Bektaşilik ve Nakşibendilik Örneği”, Ekev Akademi Dergisi 13/38 (2009): 39-60.
- İsmailzade, Mirza Resul, Hatâ’î Şâh İsmâ’îl Safevî Hetai Külliyatı: Dîvân, Nasîhatnâme, Dehnâme, Koşmalar, Farsça Şiirler, Tehran: 2001.
- Karakaya-Stump, Ayfer, “Alevi Dede Ailelerine Ait Buyruk Mecmuaları”, ed. Hatice Aynur, Müjgan Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII: Mecmua: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı.: 361-379, İstanbul: Turkuaz Yayınları, 2012.
- Karakaya-Stump, Ayfer, “Documents and Buyruk Manuscripts in the Private Archives of Alevi Dede Families: An Overview”, British Journal of Middle Eastern Studies 37/3 (December 2010): 273–286.
- Karakaya-Stump, Ayfer, “Kızılbaş, Bektaşi, Safevi İlişkilerine Dair 17. Yüzyıldan Yeni Bir Belge”, Journal of Turkish Studies. Vol. 30/II (2006): 117- 130.
- Karakaya-Stump, Ayfer, “The Forgotten Dervishes: The Bektashi Convents in Iraq and their Kizilbash Clients”, Journal of Turkish Studies. Vol. 16, no. 1/2, (2010): 20.
- Karamustafa, Ahmet T, God's Unruly Friends: Dervish Groups in the Islamic Later Middle Period, 1200-1550, Salt Lake City: University of Utah Press, 1994.
- Köprülü, Mehmed Fuad, “Bektaşiliğin Menşeleri”, Türk Yurdu 7 (1925).
- Köprülü, Mehmed Fuad, Early Mystics in Turkish Literature, trans. and ed. Gary Leiser and Ropert Dankoff, London: Routledge 2006.
- Köşe, Metin Ziya, “Yeniçeri Ocağının Bektaşileşme Süreci ve Yeniçeri-Bektaşi İlişkileri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 49 (2009): 195-207.
- Küçük, Hülya, “Cumhuriyet Döneminde Bektaşîlîk”, Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu I, SDÜ İlahiyat Fakültesi Isparta (2005): 72-80.
- Küçük, Hülya, Kurtuluş Savaşında Bektaşiler, İstanbul: Kitap Yayınları 2003.
- Maden, Fahri, “Yeniçerilik-Bektaşilik İlişkileri ve Yeniçeri İsyanlarında Bektaşiler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 73 (2015): 173-202.
- Mehmed Esad Efendi, Üss-i Zafer, İstanbul: Matbaa-i Süleyman Efendi, 1876.
- Mélikoff, Irène, “Bektashi/Kızılbaş: Historical Bipartition and Its Consequences”, ed. T. Olsson, E. Özdalga, C. Raudvere, Alevi Identity: Cultural, Religious and Social Perspectives, İstanbul: 1-7. Taylor & Francis e-Library, 2005.
- Mélikoff, Irène, “Le probleme Kızılbaş”, Turcica 6 (1975): 49-67.
- Mélikoff, Irène, Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe, İstanbul: Cumhuriyet Kitap Kulübü, 1998.
- Mélikoff, Irène, Tarihı̂ ve Kültürel Boyutlarıyla Türkiyede Alevı̂ler, Bektaşiler, Nusayriler, İstanbul: Ensar Neşriyat, 1999.
- Mélikoff, Irène, Uyur İdik Uyardılar: Alevîlik-Bektaşîlik Araştırmaları, İstanbul: Demos Yayınları, 2006.
- Noyan, Bedri, “Doçent Dr. Bedri Noyan (Dedebaba) ile Söyleşi”, röp. Ayhan Aydın, Cem 4/48 (Mayıs 1995): 15-19.
- Ocak, Ahmet Yaşar, Türkiye’de Tarihin Saptırılması Sürecinde Türk Sûfîliğine Bakışlar: Ahmed-i Yesevî, MevlânâCelâleddin-i Rûmî, Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Velî, Ahîlik, Alevîlik-Bektaşîlik: Yaklaşım, Yöntem ve Yorum Denemeleri, İstanbul: İletișim Yayıncılık, 1996.
- Onat, Hasan, “Kızılbaşlık Farklılaşması Üzerine”, İslâmiyât 6/3 (2003): 111-126.
- Ortaylı, İlber, “Tarikatlar ve Tanzimat Dönemi Osmanlı Yönetimi”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (1990): 281-287.
- Öz, Baki, Kurtuluş Savaşında Alevi-Bektaşiler, İstanbul: Can Yayınları, 1990.
- Öztürk, Necdet, Aşıkpaşazade Tarihi: Osmanlı Tarihi, 1285-1502. İstanbul: Bilgi Kültür Sanat, 2013.
- Soyyer, A. Yılmaz, “Arşiv Belgeleri Işığında II Meşrutiyet Döneminde Bektaşilik”, Tasavvuf 12 (2004): 97-109.
- Şeker, Mehmet, “Bektaşi Tekkeleri hakkında Sultan II Mahmut’un Fermanı”, İslami Araştırmalar Dergisi 12/3-4 (1999): 237-276.
- Şener, Cemal, Osmanlı Belgeleri’nde Aleviler-Bektaşiler, İstanbul: Karacaahmet Sultan Derneği Yayınları, 2002.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapıkulu Ocakları, I. Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı, vol. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1984.
- Üzüm, İlyas, “Hacı Bektaş Velinin Kızılbaş Kültürüne Etkileri”, İslam Araştırmalar Merkezi, I. Uluslarası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu, I, (Çorum: 2010): 241-251.
- Winter, Stefan, The Shiites of Lebanon under Ottoman Rule, 1516- 1788, Cambridge University Press, 2010.
- Yalçın, Alemdar – Yılmaz, Hacı, “Kargın Ocaklı Boyu İle İlgili Yeni Belgeler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi C.8 (2002): 71.
- Yaman, Mehmet, Erdebilli Şeyh Safi Buyruğu, İstanbul: Ufuk Matbaası, 1994.
- Yıldırım, Rıza, “Bektaşi kime derler?: ‘Bektaşi Kavramının Kapsamı ve Sınırları Üzerine Tarihsel Bir Analiz Denemesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Araştırma Dergisi 55 (2010): 23-58.
- Yıldırım, Rıza, “Muhabbetten Tarikata: Bektaşi Tarikatı’nın Oluşum Sürecinde Kızıldeli’nin Rolü”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Araştırma Dergisi 53 (2010): 153-190.
- Zengin, Halise Kader, “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programlarında Devletin Alevilik Algısı (Karşılaştırmalı Bir Analiz)”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 12/47 (2013): 63-87.
| APA | Erdogdu Basaran R (2020). GETTING TO THE FINAL FORM: REFORMING OF THE ALEVI AND BEKTAŞI BELIEF THROUGH THEIR INTERACTION WITH ONE ANOTHER. , 451 - 480. 10.18403/emakalat.759634 |
| Chicago | Erdogdu Basaran Reyhan GETTING TO THE FINAL FORM: REFORMING OF THE ALEVI AND BEKTAŞI BELIEF THROUGH THEIR INTERACTION WITH ONE ANOTHER. (2020): 451 - 480. 10.18403/emakalat.759634 |
| MLA | Erdogdu Basaran Reyhan GETTING TO THE FINAL FORM: REFORMING OF THE ALEVI AND BEKTAŞI BELIEF THROUGH THEIR INTERACTION WITH ONE ANOTHER. , 2020, ss.451 - 480. 10.18403/emakalat.759634 |
| AMA | Erdogdu Basaran R GETTING TO THE FINAL FORM: REFORMING OF THE ALEVI AND BEKTAŞI BELIEF THROUGH THEIR INTERACTION WITH ONE ANOTHER. . 2020; 451 - 480. 10.18403/emakalat.759634 |
| Vancouver | Erdogdu Basaran R GETTING TO THE FINAL FORM: REFORMING OF THE ALEVI AND BEKTAŞI BELIEF THROUGH THEIR INTERACTION WITH ONE ANOTHER. . 2020; 451 - 480. 10.18403/emakalat.759634 |
| IEEE | Erdogdu Basaran R "GETTING TO THE FINAL FORM: REFORMING OF THE ALEVI AND BEKTAŞI BELIEF THROUGH THEIR INTERACTION WITH ONE ANOTHER." , ss.451 - 480, 2020. 10.18403/emakalat.759634 |
| ISNAD | Erdogdu Basaran, Reyhan. "GETTING TO THE FINAL FORM: REFORMING OF THE ALEVI AND BEKTAŞI BELIEF THROUGH THEIR INTERACTION WITH ONE ANOTHER". (2020), 451-480. https://doi.org/10.18403/emakalat.759634 |
| APA | Erdogdu Basaran R (2020). GETTING TO THE FINAL FORM: REFORMING OF THE ALEVI AND BEKTAŞI BELIEF THROUGH THEIR INTERACTION WITH ONE ANOTHER. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 13(2), 451 - 480. 10.18403/emakalat.759634 |
| Chicago | Erdogdu Basaran Reyhan GETTING TO THE FINAL FORM: REFORMING OF THE ALEVI AND BEKTAŞI BELIEF THROUGH THEIR INTERACTION WITH ONE ANOTHER. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 13, no.2 (2020): 451 - 480. 10.18403/emakalat.759634 |
| MLA | Erdogdu Basaran Reyhan GETTING TO THE FINAL FORM: REFORMING OF THE ALEVI AND BEKTAŞI BELIEF THROUGH THEIR INTERACTION WITH ONE ANOTHER. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, vol.13, no.2, 2020, ss.451 - 480. 10.18403/emakalat.759634 |
| AMA | Erdogdu Basaran R GETTING TO THE FINAL FORM: REFORMING OF THE ALEVI AND BEKTAŞI BELIEF THROUGH THEIR INTERACTION WITH ONE ANOTHER. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi. 2020; 13(2): 451 - 480. 10.18403/emakalat.759634 |
| Vancouver | Erdogdu Basaran R GETTING TO THE FINAL FORM: REFORMING OF THE ALEVI AND BEKTAŞI BELIEF THROUGH THEIR INTERACTION WITH ONE ANOTHER. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi. 2020; 13(2): 451 - 480. 10.18403/emakalat.759634 |
| IEEE | Erdogdu Basaran R "GETTING TO THE FINAL FORM: REFORMING OF THE ALEVI AND BEKTAŞI BELIEF THROUGH THEIR INTERACTION WITH ONE ANOTHER." EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 13, ss.451 - 480, 2020. 10.18403/emakalat.759634 |
| ISNAD | Erdogdu Basaran, Reyhan. "GETTING TO THE FINAL FORM: REFORMING OF THE ALEVI AND BEKTAŞI BELIEF THROUGH THEIR INTERACTION WITH ONE ANOTHER". EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 13/2 (2020), 451-480. https://doi.org/10.18403/emakalat.759634 |
