Tunus’ta Nüfuz Mücadelesi ve Osmanlı Müdahalesine Dair Kaygılar (1830-1850)

Yıl: 2021 Cilt: 0 Sayı: 74 Sayfa Aralığı: 121 - 162 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.26650/iutd.865696 İndeks Tarihi: 03-10-2021

Tunus’ta Nüfuz Mücadelesi ve Osmanlı Müdahalesine Dair Kaygılar (1830-1850)

Öz:
Fransa’nın 1830’da Cezayir’i işgali ve Osmanlı Devleti’nin 1835’te Trablusgarp’ımerkeze bağlaması, arada kalan Tunus’u bir nüfuz mücadelesinin odağıhaline getirmiştir. Donanmanın Akdeniz’e açılışı ya da Trablusgarp’ta yaşananaskeri hareketlilikler, Osmanlı Devleti’nin Tunus’a müdahalede bulunacağıkaygısı yaratmıştır. Bu nedenle Tunus valileri Osmanlı Devleti ve Fransaarasında bir denge politikası takip etmeye çalışmıştır. Kuzey Afrika’da nüfuzalanını genişletmek isteyen Fransa, Osmanlı Devleti’nin Tunus’a donanmagöndermesini ve bağlarını güçlendirmesini -bazen fiili müdahalelerleengellemiştir. İngiltere Tunus’un Osmanlı Devleti ile bağlarının muhafazasınave Fransız tesirinden uzak tutulmasına gayret etmiştir. Bu çalışma, bahsedilenmücadeleyi ve kaygıları temelde Osmanlı ve İngiliz arşiv kaynakları ışığındaaraştırma konusu edinmektedir.
Anahtar Kelime:

The Struggle for Influence in Tunisia and Concerns over an Ottoman Intervention (1830-1850)

Öz:
The French occupation of Algeria in 1830 and the Ottoman centralization of Tripoli in 1835 rendered Tunisia the focus of a struggle for influence in North Africa. Naval preparations for the Mediterranean and military activities in Tripoli created concerns over a possible Ottoman intervention in Tunisia. Thus, Tunisian governors attempted to find a balance between the Ottoman Empire and France. Desiring to expand its sphere of influence, France, at times with active involvement, prevented the Ottoman Empire from sending its navy to Tunisia and strengthening their ties. Britain, conversely, tried to preserve Tunisia’s ties with the Ottoman Empire and to keep French influence at a distance. The present study aims to shed light on the aforementioned struggles and concerns using Ottoman and British archival sources.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Arşiv Kaynakları
  • Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (BOA) (İstanbul)
  • Hâriciye Nezâreti Belgeleri Londra Sefâreti Belgeleri (HR.SFR.3) Siyasî Kısmı Belgeleri (HR.SYS)
  • Hatt-ı Hümâyûn Tasnifi (HAT)
  • İrâde Tasnifi Dosya Usulü İrâdeler (İ.DUİT) Eyâlât-ı Mümtâze İrâdeleri Mısır İrâdeleri (İ.MTZ (05)) Yunanistan İrâdeleri (İ.MTZ (01))
  • Dâhiliye (İ.DH) Mesâil-i Mühimme İrâdeleri (İ.MSM)
  • Cevdet Tasnifi-Hâriciye (C.HR)
  • Sadâret Mektubî Kalemi Belgeleri (A.MKT)
  • İngiliz Milli Arşivi (The National Archives [TNA]) (Kew, Londra)
  • Foreign Office (FO)
  • Amerikan Milli Arşivi (The National Archives) (Washington)
  • Despatches From United States Consuls in Tripoli, 1796-1885, Roll 7, Volume 6, (January 9, 1834- October 3, 1848); The National Archives, National Archives and Records Service, General Services Administration; Washington 1955.
  • Gazeteler Morning Chronicle [1801], 27 Aug. 1836. British Library Newspapers, https://link.gale.com/apps/doc/ BA3207652397/BNCN?u=kings&sid=BNCN&xid=cf3cc694 (30 Haziran 2020 tarihinde erişildi).
  • Diğer Kaynaklar
  • Atabaş, Cemal, Trablusgarb Eyaleti’nde Merkezi İdarenin Tesis ve Şeyh Guma İsyanı (1835-1858), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2017.
  • Beydilli, Kemal, “Topal Osman Paşa”, DİA, XLI, İstanbul 2012, 244-246.
  • Britannica, The Editors of Encyclopaedia, “François-Ferdinand-Philippe-Louis-Marie d'Orléans, prince de Joinville”, Encyclopedia Britannica, 10 Aug. 2020, https://www.britannica.com/biography/FrancoisFerdinand-Philippe-Louis-Marie-dOrleans-prince-de-Joinville (05.05.2021 tarihinde erişildi).
  • Çetin, Atilla, “Hüseynîler”, DİA, XIX, İstanbul 1999, 26-28.
  • Çetin, Atilla, “Garp Ocakları”, DİA, XIII, İstanbul 1996, 382-386.
  • Dönmez, Ahmet, “Babıâli’de Hizip Çatışmaları: Ahmed Fevzi Paşa’nın Osmanlı Donanmasını Mısır Valisine Teslimi Olayı”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı 40 (2016), 43-57.
  • Hizmetli, Sabri, “Osmanlı Yönetimi Döneminde Tunus ve Cezayir’in Eğitim ve Kültür Tarihine Genel Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXXII/1 (1991), 1-21.
  • Karcı, Erol, Osmanlı Kaynaklarına Göre Fransa'nın Tunus’u İşgali, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2007.
  • Kavas, Ahmet, “Osmanlı Devleti’ni Kuzey Afrika’da Kalıcılaştıran Sefer: Tunus Savaşı (1574)”, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, I/1 (2016), 1-42.
  • Kavas, Ahmet, “Tunus”, DİA, XLI, İstanbul 2012, 388-393.
  • Kılıçaslan, İbrahim, Ottoman Intervention in Tripoli (1835) and the Question of Ottoman Imperialism in the 19th Century, Sabancı Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Temmuz 2019.
  • Kurşun, Zekeriya, “Osmanlı Cezayiri’nin Son Müdâfiî Hamdan b. Osman Hoca (1773-1842)”, Tarihimizden Portreler: Osmanlı Kimliği (Prof. Dr. Cevdet Küçük Armağanı), ed. Zekeriya Kurşun - Haydar Çoruh, İstanbul 2013, s. 25-56.
  • L’escadre de l'amiral Lalande: 1839-1840 / Travail de Monsieur le Lieutenant de vaisseau Landriau, Ecole de Guerre Navale 1922, (https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97604224/f8.item.texteImage#, 19.01.2021 tarihinde erişildi).
  • Laughton, J. K. - Andrew Lambert, “Owen, Sir Edward Campbell Rich (1771–1849), naval officer”, Oxford Dictionary of National Biography. 23 Sep. 2004, (https://www.oxforddnb.com/view/10.1093/ ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-20994, 19.01.2021 tarihinde erişildi).
  • Maksudoğlu, Mehmet, “Ahmed Bey”, DİA, II, İstanbul 1989, 48-49.
  • Maksudoğlu, Mehmet, “Tunusta Dayıların Ortaya Çıkışı”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XIV/1 (1966), Ankara 1967, 189-202.
  • Maksudoğlu, Mehmet, “Tunusta Hâkimiyetin Dayılardan Beylere Geçişi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XV/1 (1967), 173-186.
  • Maksudoğlu, Mehmet, “Tunus’un Osmanlı Devletinden Ayrılması”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 4 (1986), 137-169.
  • Mrını, Najat – İsmail Durmuş, “Riyâhî”, DİA, XXXV, İstanbul 2008, 140-141.
  • Özdemir, Mehmet, “Bir “Zırvata” Olayı Tunus’un İşgali”, Belleten, LXVII/248 (2003), 119-138.
  • Raymond, André, British Policy Towards Tunis (1830-1881), St. Antony’s College, Basılmamış Doktora Tezi, Oxford 1953.
  • Rossi, Ettore, Lîbyâ, Munzu’l-Fethi’l-Arabî Hattâ Sene 1911, Arapçaya çev. Halife Muhamed el-Tuleysi, Dâru’l-Arabiyye Li’l-Kitâb, 1991.
  • Skander, May, Tunus’ta Bir Osmanlı Yapısı: Sidi İbrahim Riyahi Zaviyesi, Fatih Sultan Mehmed Vakıf Üniversitesi Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2018.
  • Stiti, Mustapha, Tunus’un Fransızlar Tarafından İşgali Karşısında Osmanlı Siyaseti (1878-1888), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2008.
  • Târîh-i Lütfî, Nâşiri Abdurrahman Şeref, VIII, Dersaâdet 1328.
  • Taş, Abdullah Erdem, Osmanlı Garp Ocaklarından Trablusgarp Eyaleti: Karamanlılar Dönemi (1711-1835), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2016.
  • Toprak, Seydi Vakkas, “Osmanlı Yönetiminde Kuzey Afrika: Garp Ocakları”, Türkiyat Mecmuası, XXII/1 (2012), 223-236.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Tunus’un 1881’de Fransa Tarafından İşgaline Kadar Burada Valilik Eden Hüseynî Ailesi”, Belleten, XVIII/72 (1954), 545-580.
  • Wilson, David, List of British Consular Officials in the Ottoman Empire and its former territories, from the sixteenth century to about 1860, http://www.levantineheritage.com/pdf/List_of_British_Consular_ Officials_Turkey(1581-1860)-D_Wilson.pdf, (19.01.2021 tarihinde erişildi).
  • http://www2.culture.gouv.fr/LH/LH094/PG/FRDAFAN83_OL1448069V001.htm (20.01.2021 tarihinde erişildi).
  • https://www.senat.fr/senateur-2nd-empire/hugon_gaud_amable0146e2.html (19.01.2020 tarihinde erişildi).
APA Atabas C (2021). Tunus’ta Nüfuz Mücadelesi ve Osmanlı Müdahalesine Dair Kaygılar (1830-1850). , 121 - 162. 10.26650/iutd.865696
Chicago Atabas Cemal Tunus’ta Nüfuz Mücadelesi ve Osmanlı Müdahalesine Dair Kaygılar (1830-1850). (2021): 121 - 162. 10.26650/iutd.865696
MLA Atabas Cemal Tunus’ta Nüfuz Mücadelesi ve Osmanlı Müdahalesine Dair Kaygılar (1830-1850). , 2021, ss.121 - 162. 10.26650/iutd.865696
AMA Atabas C Tunus’ta Nüfuz Mücadelesi ve Osmanlı Müdahalesine Dair Kaygılar (1830-1850). . 2021; 121 - 162. 10.26650/iutd.865696
Vancouver Atabas C Tunus’ta Nüfuz Mücadelesi ve Osmanlı Müdahalesine Dair Kaygılar (1830-1850). . 2021; 121 - 162. 10.26650/iutd.865696
IEEE Atabas C "Tunus’ta Nüfuz Mücadelesi ve Osmanlı Müdahalesine Dair Kaygılar (1830-1850)." , ss.121 - 162, 2021. 10.26650/iutd.865696
ISNAD Atabas, Cemal. "Tunus’ta Nüfuz Mücadelesi ve Osmanlı Müdahalesine Dair Kaygılar (1830-1850)". (2021), 121-162. https://doi.org/10.26650/iutd.865696
APA Atabas C (2021). Tunus’ta Nüfuz Mücadelesi ve Osmanlı Müdahalesine Dair Kaygılar (1830-1850). Tarih Dergisi, 0(74), 121 - 162. 10.26650/iutd.865696
Chicago Atabas Cemal Tunus’ta Nüfuz Mücadelesi ve Osmanlı Müdahalesine Dair Kaygılar (1830-1850). Tarih Dergisi 0, no.74 (2021): 121 - 162. 10.26650/iutd.865696
MLA Atabas Cemal Tunus’ta Nüfuz Mücadelesi ve Osmanlı Müdahalesine Dair Kaygılar (1830-1850). Tarih Dergisi, vol.0, no.74, 2021, ss.121 - 162. 10.26650/iutd.865696
AMA Atabas C Tunus’ta Nüfuz Mücadelesi ve Osmanlı Müdahalesine Dair Kaygılar (1830-1850). Tarih Dergisi. 2021; 0(74): 121 - 162. 10.26650/iutd.865696
Vancouver Atabas C Tunus’ta Nüfuz Mücadelesi ve Osmanlı Müdahalesine Dair Kaygılar (1830-1850). Tarih Dergisi. 2021; 0(74): 121 - 162. 10.26650/iutd.865696
IEEE Atabas C "Tunus’ta Nüfuz Mücadelesi ve Osmanlı Müdahalesine Dair Kaygılar (1830-1850)." Tarih Dergisi, 0, ss.121 - 162, 2021. 10.26650/iutd.865696
ISNAD Atabas, Cemal. "Tunus’ta Nüfuz Mücadelesi ve Osmanlı Müdahalesine Dair Kaygılar (1830-1850)". Tarih Dergisi 74 (2021), 121-162. https://doi.org/10.26650/iutd.865696