Nabizade Nazım, 19. yüzyıl Türk edebiyatında gerçekçilik sözkonusu olduğunda akla ilk gelen yazarlardandır. Gerçeklik, felsefe vebilim ile iç içe bir edebiyat sunan Nabizade Nazım’ın eserlerindeinsan düşüncesinin nasıl sunulduğu, bunun kurguya nasıl etki ettiği deönemli bir meseledir. Nabizade Nazım’ın eserleri Dorrit Cohn’unŞeffaf Zihinler adlı eserinde ortaya sürdüğü bilinç sunumu kavramıüzerinden değerlendirildiğinde, kurmacada önemli bir rol üstlenenanlatıcı ve kahramanın zihinlerinden geçenleri aktarmalarınıngerçekçilikle doğrudan bağlantılı olduğu görülür. Bu makalede,Cohn’un bilinç sunumu için önerdiği iki kavram olan psiko-anlatı vealıntılı monologdan yola çıkarak Nabizade Nazım’ın tek romanı olanZehra ve bütün hikâyeleri değerlendirilmiştir. Onun eserlerinde alıntılımonolog sayısı gerek psiko-anlatının kullanılma sayısına nazaran,gerekse anlatıların genel hacmi içerisinde oldukça azdır ve bunlartırnak işaretleri, zaman kipinin değişimi, ünlem ve soru işaretleri,“dedi” veya “diye düşündü” gibi bir fiilin kullanımı aracılığıylabelirginleştirilirler. En uç noktada sadece zaman kipi değişimininolduğu, başka hiçbir işaretin bulunmadığı alıntılı monologlar yer alır.Bu tarzdaki alıntılı monologların sayısının daha az oluşu da anlatıcınınsözü kurmaca varlığa bırakmama, yani anlatı içerisindeki hâkimiyetinikaybetmeme isteğiyle bağlantılıdır. Alıntılı monologlar NabizadeNazım’ın eserlerinde, anlatıcı ile kurmaca varlık arasındaki mesafeyivurgulamak veya yoğun duygu durumlarını sunmak için kullanılırlar. Yoğun duygu durumlarının sunulması esnasında sözün kurmacavarlığa bırakılması ise çift taraflı olarak işler; bir yandan kurmacavarlığın tüm duygusal yönelimleriyle gerçek bir insana benzemesinisağlarken bir yandan da anlatıcının bu konuda aradan çekilmesiylebirlikte durumu “müdahalesiz” bir şekilde sunabilmesini sağlar.