SİNEMANIN MARDİN’DEKİ SEYRİ:SİNEMA, ŞEHİR VE SEYİR
Yıl: 2021 Cilt: 12 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 9 - 42 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.32001/sinecine.778131 İndeks Tarihi: 29-09-2021
SİNEMANIN MARDİN’DEKİ SEYRİ:SİNEMA, ŞEHİR VE SEYİR
Öz: İkinci Meşrutiyet sonrası sinema, Weinberg’in 1908 yılında Tepebaşı’nda Pathé Sineması’nı açmasıyla diğer eğlence programlarını zenginleştiren teknolojik bir buluş olmaktan çıkar, tek başına bir eğlence haline gelir. Büyük şehirler dışında ilk film gösterimleri, yine bu tarihte yapılır. Halkevlerinden önce Anadolu’da birkaç girişimcinin teşebbüsleriyle açılan sinema salonları kısa sürede kapanır. Halkevleri bünyesinde açılan sinema salonları çoğunlukla çok amaçlı salonlar olsalar da sinemanın toplumsal alanda önemli bir kültür ögesi haline gelmesine aracılık etmiştir. 1938 yılında Mardin’de açılan Halkevi Sineması’nın da benzer bir işlevi olmuştur. Halkevi Sineması’ndan sonra 1950’lerde Mardin’de birçok sinema açılmıştır. Çalışmada 1960-1975 yılları arasında Mardin’de sinema olgusu, sinema salonları, gösterilen filmler ve dönemin seyir pratikleri üzerinden değerlendirilmiştir. Bu bağlamda Mardin’deki ilk film gösteriminin tarihi ve ilk sinema salonunun hangisi olduğu tespit edildikten sonra ileriki yıllarda açılan sinema salonlarının sayısı, teknik ve ergonomik durumları, Mardinlilerin sinemaya karşı ilgileri, izlenen filmler, yerel sinema haberleri ve sinemanın gündelik hayattaki yeri incelenmiştir. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı’ndaki belgeler ve dönemin yerel gazeteleri ve belirtilen dönemde şehirde yaşamış ilgili kişilerle yapılan görüşmeler ile Mardin’de sinemanın, şehrin gündelik yaşam ve eğlence kültürü üzerinde önemli bir rol oynadığı tespit edilmiştir.
Anahtar Kelime: THE COURSE OF CINEMA IN MARDİN: CINEMA, CITY, AND SPECTATORSHIP
Öz: After the Second Constitutional Monarchy and the opening of Weinberg’s PathéCinema in Tepebaşı in 1908, cinema became a form of entertainment in its ownright rather than something that enriched other entertainment programs. Thiswas also when the frst movie screenings were held outside of big cities, thoughentrepreneurial eforts to establish movie theaters in Anatolia often provedshort lived. Things changed with the opening of movie theaters in the People’sHouses (Halkevleri), which helped make cinema an important cultural elementin local social life. In Mardin, the People’s House Cinema opened in 1938, fol lowed by many other cinemas in the 1950s. This study evaluates cinema in Mar din in the period 1960–75, including the movie theaters, flms screened, and theviewing practices of the period. It details when the frst movie was screened inMardin and the frst movie theaters to open there, and it examines the movietheaters opened in the following years, their technical and ergonomic condi tions, the interest of the people of Mardin in cinema, the flms they watched, thelocal cinema news, and the place of the cinema in daily life. Based on documentsobtained from the State Archives of the Presidency of Republic of Turkey, localnewspapers from the period, and interviews with people who lived in the cityat the time, it argues that cinema played an important role in the daily life andentertainment culture of the city of Mardin.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Bibliyografik
- Abisel, N. (1978). Türk sinemasının işleyişi ve sorunları. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Akbulut, H. (2020). Kültürel ve toplumsal bir pratik olarak sinemaya gitmek araştırmasından etnografik deneyimler ve hikâyeler. Sinema, Seyir ve Seyirci. Ed. Aydan Özsoy. (s. 117-141). Literatürk.
- Akbulut, H. (2018). Bir seyirci araştırmasından etnografik deneyimler ve hikâyeler, Folklor ve Edebiyat, Cilt: 24, Sayı: 95 (3): 13-34.
- Akbulut, H. (2017a). Toplumsal ve kültürel bir pratik olarak sinemaya gitmek: Türkiye’de seyirci deneyimleri üzerine bir sözlü tarih çalışması. TÜBİTAK Projesi Proje No: 115K269.
- Akbulut, H. (2017b). Cinemagoing as a heterogeneous and multidimensional strategy: narratives Of woman spectators, TOJDAC: Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 7(4): 530-541.
- Akbulut, H. (2014). Sinemaya gitmek ve seyir: bir sözlü tarih çalışması. Elektronik Mesleki Gelişim ve Araştırmalar Dergisi, 2(2), 1-16.
- Akpınar, H. & Aydın, E. (2019). Artuklular’dan günümüze Mardin’de mûsikî kültürü ve mûsikîşinaslar. Turkish Academic Research Review, 4(1), 23-34.
- Altınöz Özkan, M. (2015). Endüstri kenti Karabük’ün sosyal yaşatışının şekillenişinde Yenişehir Sineması’nın rolü. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırması Dergisi, 1, 83-99.
- Aydın, H. (2008). Sinemanın taşrada gelişim süreci: Konya’da ilk sinemalar ve gösterilen filmler (1910–1950). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19, 61-74.
- Aydın, S. (2000). Mardin: aşiret, cemaat, devlet. Tarih Vakfı.
- Beyoğlu, S. (2018). İmparatorluktan cumhuriyete Türk sineması 1895-1939. Dergâh.
- Boran, T. (2015). Erken cumhuriyet döneminde taşrada sinema seyri: Çankırı Örneği. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 41, 257- 276.
- Bölükbaşı Ertürk, E. & Arslan, B. (2019). Safranbolu’da sinemanın gelişim süreci: Özer sineması. History Studies, 11(5), 1539-1554.
- Coş, N. (1969). Türkiye’de sinemaların dağılışı, As Akademik Sinema, 2, 19-26.
- Çam, A. (2018). 1960-1975 yılları arasında Adana’da filmcilik ve sinemacılık işi. Galatasaray Üniversitesi İleti-ş-im Dergisi, 28, 9-41.
- Çam A. & Şanlıer Yüksel, İ. (2019). Toros yayla köylerinde sinema deneyimleri: modernlik, şehir, sinema ve seyirci ilişkilerine dair bir soruşturma. Sinefilozofi, Özel Sayı, 415-436.
- Çeliktemel-Thomen, Ö. (2016). Müderris sinema: erken cumhuriyet Türkiye’sinde sinemayla eğitim misyonu. D. Bayraktar (Haz.), Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler, Cilt 12 içinde (s. 253-278). Bağlam Yayınları.
- Çiçek, R. (1997). Ankara Hükümeti’nin Dünya’ya açılan kapısı İnebolu-Ankara yolu, Atatürk Yolu, (5)20, 399-413.
- Ertaylan, A. (2013). Yeşilçam döneminde Van’ın sinema kültürü. Electronic Turkish Studies, (8)8, 1839-1857.
- Gökmen, E. & Gür, H. (2017). Yazlık açık hava sinemaları: sinema mekânlarının sosyal bir alan olarak işlevleri. Erciyes İletişim Dergisi, 5(2), 2-18.
- Kaya, D. (2017). Eski İzmir sinemaları ve Yıldız sineması: mekân, toplum, seyir. Sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, 8(2), 93-138.
- Kırel, S. (2010). Kültürel çalışmalar ve sinema. Kırmızı Kedi.
- Kuhn, A. (2011). What to do with cinema memory, R., Maltby, D., Biltereyst ve P., Meers (Ed.), Explorations In New Cinema History: Approaches And Case Studies, (s. 85-99). Wiley-Blackwell.
- Liman, A. S. (2014). Gaziantep’te sinema, seyir ve seyirci (1923- 1980). İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 47, 97-124.
- Maltby, R. (2011). New cinema histories, R., Maltby, D., Biltereyst ve P., Meers (Ed.), Explorations In New Cinema History: Approaches And Case Studies, (s. 3-41). Wiley-Blackwell.
- Maltby, R., Biltereyst, D. & Meers P. (2011). Explorations in new cinema history: approaches and case studies, R., Maltby, D., Biltereyst ve P., Meers (Ed.), Wiley-Blackwell. Mardin cumhuriyetten önce ve sonra: halkevi broşürü (1938). Resimli Ay.
- Mayne, J. (1993). Cinema and spectatorship. Routledge. https:// books.google.com.tr/books?hl=tr&lr=&id=TvOIAgAAQBAJ&oi=fnd&pg=PP1&dq=Cinema+and+Spectatorship&ots=RH UThiI60N&sig=lm_JUcyY2wANuR3jSczGAxzLHdY&redir_ esc=y#v=onepage&q&f=false (Erişim Tarihi: 2 Ağustos 2020).
- Özer, S. (2014). Türkiye’de trahomla mücadele (1925-1945). Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsu Atatürk Yolu Dergisi, 54(2), 121-152
- Özkan, A. (1935). C.H.F. Mardin halkevi broşürü, Mardin, Ulus Sesi Basımevi.
- Özön, N. (2010). Türk sinema tarihi (1896-1960). Doruk.
- Özön, N. (1995). Karagözden sinemaya: Türk sineması ve sorunları, Cilt I, Kitle.
- Öztürk, S. (2013). Türkiye’de sinema mekânlarını sözlü tarih üzerinden anlamak. Milli Folklor, 25(98), 19-31.
- Şahin, D. (2019). Modern mimarlık mirası yapılarında koruma ve yeniden kullanım önerisi: Diyarbakır Dilan ve Site sineması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
- Şanlıer Yüksel, İ. & Çam, A. (2019a). Adana sinema tarihinden kadınların seyir deneyimine dair fragmanlar. Kültür ve İletişim, 44, 63-94.
- Şanlıer Yüksel, İ. & Çam, A. (2019b). Çukurova’da 1960-1980 dönemi sinema pratiklerinin özel bir örneği: Yörük filmleri. Sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, 10/2, 291-320.
- Thisen, J. (2019). Cinema history as social history: retrospect and prospect. Biltereyst, D., Maltby, R. & Meers, P. (Ed.). (2019). (s. 123- 133), The Routledge Companion to New Cinema History. Routledge.
- Treveri Gennari, D. T., Hipkins, D., & O’Rawe, C., (2018). Rural cinema exhibition and audiences in a global context, D. T., Gennari, D., Hipkins, & C., O’Rawe, (Ed.), Palgrave Macmillan.
- Uçar İlbuğa, E. (2018). 1960-1970’li yıllarda Antalya’da sinema izleme deneyimleri. Ankara Üniversitesi İlef Dergisi, 5(1), 61-90.
- Uçar İlbuğa, E. (2017) 1960-1970’li yıllarda kent ve taşra karşıtlığında Türkiye’de kadınların sinema izleme pratikleri üzerine bir araştırma. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 45, 388-402.
- Selahattin Biliner ile yapılan kişisel görüşme, 11 Haziran 2013
- Abdülkadir Hasar ile yapılan kişisel görüşme, 11 Haziran 2013
- Mahsun İlhan ile yapılan kişisel görüşme, 9 Temmuz 2013
- Münir Kavak ile yapılan kişisel görüşme, 18 Haziran 2013
- Hikmet Coşkun ile yapılan kişisel görüşme, 26 Haziran 2013
- Meliha Mataracı ile yapılan kişisel görüşme, 23 Eylül 2017
- Mikrima Duyan ile yapılan kişisel görüşme, 21 Eylül 2017
- Hülya Hanım ile yapılan kişisel görüşme, 28 Eylül 2017
- Hatice Hanım ile yapılan kişisel görüşme, 18 Ekim 2018
- Necla Hanım ile yapılan kişisel görüşme, 30 Kasım 2018
- Mehmet Hadi Baran ile yapılan kişisel görüşme, 27 Aralık 2018
- Beşir İpekçi ile yapılan kişisel görüşme, 9 Haziran 2018
- Beşir Kafdağ ile yapılan kişisel görüşme, 23 Ağustos 2019
- Mehmet Fevzi Hakan ile yapılan kişisel görüşme, 23 Ağustos 2019
- Aydın Saraçoğlu ile yapılan kişisel görüşme, 10 Temmuz 2020
- Bedri Erten ile yapılan kişisel görüşme, 20 Temmuz 2020
APA | DUYAN Y (2021). SİNEMANIN MARDİN’DEKİ SEYRİ:SİNEMA, ŞEHİR VE SEYİR. , 9 - 42. 10.32001/sinecine.778131 |
Chicago | DUYAN YEKTANURSIN SİNEMANIN MARDİN’DEKİ SEYRİ:SİNEMA, ŞEHİR VE SEYİR. (2021): 9 - 42. 10.32001/sinecine.778131 |
MLA | DUYAN YEKTANURSIN SİNEMANIN MARDİN’DEKİ SEYRİ:SİNEMA, ŞEHİR VE SEYİR. , 2021, ss.9 - 42. 10.32001/sinecine.778131 |
AMA | DUYAN Y SİNEMANIN MARDİN’DEKİ SEYRİ:SİNEMA, ŞEHİR VE SEYİR. . 2021; 9 - 42. 10.32001/sinecine.778131 |
Vancouver | DUYAN Y SİNEMANIN MARDİN’DEKİ SEYRİ:SİNEMA, ŞEHİR VE SEYİR. . 2021; 9 - 42. 10.32001/sinecine.778131 |
IEEE | DUYAN Y "SİNEMANIN MARDİN’DEKİ SEYRİ:SİNEMA, ŞEHİR VE SEYİR." , ss.9 - 42, 2021. 10.32001/sinecine.778131 |
ISNAD | DUYAN, YEKTANURSIN. "SİNEMANIN MARDİN’DEKİ SEYRİ:SİNEMA, ŞEHİR VE SEYİR". (2021), 9-42. https://doi.org/10.32001/sinecine.778131 |
APA | DUYAN Y (2021). SİNEMANIN MARDİN’DEKİ SEYRİ:SİNEMA, ŞEHİR VE SEYİR. sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, 12(1), 9 - 42. 10.32001/sinecine.778131 |
Chicago | DUYAN YEKTANURSIN SİNEMANIN MARDİN’DEKİ SEYRİ:SİNEMA, ŞEHİR VE SEYİR. sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi 12, no.1 (2021): 9 - 42. 10.32001/sinecine.778131 |
MLA | DUYAN YEKTANURSIN SİNEMANIN MARDİN’DEKİ SEYRİ:SİNEMA, ŞEHİR VE SEYİR. sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, vol.12, no.1, 2021, ss.9 - 42. 10.32001/sinecine.778131 |
AMA | DUYAN Y SİNEMANIN MARDİN’DEKİ SEYRİ:SİNEMA, ŞEHİR VE SEYİR. sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi. 2021; 12(1): 9 - 42. 10.32001/sinecine.778131 |
Vancouver | DUYAN Y SİNEMANIN MARDİN’DEKİ SEYRİ:SİNEMA, ŞEHİR VE SEYİR. sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi. 2021; 12(1): 9 - 42. 10.32001/sinecine.778131 |
IEEE | DUYAN Y "SİNEMANIN MARDİN’DEKİ SEYRİ:SİNEMA, ŞEHİR VE SEYİR." sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, 12, ss.9 - 42, 2021. 10.32001/sinecine.778131 |
ISNAD | DUYAN, YEKTANURSIN. "SİNEMANIN MARDİN’DEKİ SEYRİ:SİNEMA, ŞEHİR VE SEYİR". sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi 12/1 (2021), 9-42. https://doi.org/10.32001/sinecine.778131 |