Yıl: 2021 Cilt: 5 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 688 - 715 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.34083/akaded.938310 İndeks Tarihi: 04-10-2021

Seri Fiillerde Tür Değişimi ve Sözlükselleşme

Öz:
Dil, insan ve çevre arasındaki etkileşimi sağlamakla birlikte aynı zamanda bu unsurlardan etkilenen konumdadır. Bir iletişim aracı olan dil, zamanın ve çevrenin getirdiği çeşitli etkilerle değişmek zorunda kaldığı gibi gelişmeye de devam etmektedir. Bu sebeple değişen şartlara göre kendi iç mekanizmasını kullanarak yeni sözcükler türetmek zorunda olan dil, sınırlı sayıda malzeme ile bunu gerçekleştirir. Bunun için de sürekli farklı yollara başvurur. Bu nedenle sözcük yapma yolları da çeşitlenmeye devam eder. Sözcük yapımı ve sözlükselleşme çeşitli ve birbirinden farklı süreçler içermektedir. Dilde daha önce var olmayan yeni sözcükler bu yollarla türetildiği gibi hâlihazırda var olan sözcüklerin işlev değişimi sonucu farklı bir sözcük sınıfına dâhil olması yoluyla da sözcük türetimi gerçekleşebilmektedir.“Seri fiiller, birden fazla fiilin tek bir hareketi karşılaması ya da bir fiilin içerisinde birden fazla hareketin olması” şeklinde ortaya çıkmaktadır. Seri fiil yapıları Türkçede sözlükselleşme bağlamında işlev üstlenmektedir. Birden fazla fiilin art arda gelerek tek bir fiil gibi hareket ettiği seri fiil yapılarında art arda gelen fiiller, kullanım sıklığı ve kalıplaşma sonucu işlev değiştirerek birleşik isimlere dönüşebilmektedir. Bu birleşik isimlerin debüyük bir kısmının sözlükselleşme süreciyle anlamlı bir dil birimi hâline geldiği, kalıcılaştığı görülmektedir. Türkçede “çekyat, kapkaç, biçerdöver, oldubitti” gibi birleşik isimlerin ortaya çıkışlarının temelinde seri fiillerin işlev değiştirmesi bulunmaktadır. Bu sözcüklerden bir kısmı sadece konuşma dilinde, bir kısmı yazı dilinde, bir kısmı ise ağızlarda kullanılmaktadır. Kullanım sıklığı artanların yazı dilinde kalıcı birimler olduğu dikkat çekmektedir. Bu çalışmada seri fiiller ve sözlükselleşme arasındaki ilişki çok yönlü bakış açısıyla ele alınmış, Türkçedeki örnekler bu bağlamda incelenmiştir.
Anahtar Kelime:

Category Change in Serial Verbs and Lexicalization

Öz:
While language provides the interaction between humans and the environment, it is alsoin a position affected by these factors. As a communication tool, language has to change withthe various effects brought by time and the environment and continues to develop. For thisreason, the language, which has to derive new words by using its internal mechanismaccording to changing conditions, realizes this with a limited number of materials. For this,it always uses different ways. Therefore, the ways of word formations continue to vary. Wordformation and lexicalization involve various and different processes. New words that did notexist before in the language can be derived in these ways. Word formation can occur throughthe inclusion of existing words into a different word class due to the change in function. Serial verbs appear as more than one verb meeting a single action or having more thanone action in a verb. Serial verb constructions function in the context of lexicography inTurkish. In serial verb constructions in which more than one verb acted as a single verb,successive verbs can change function as a result of usage frequency and stereotyping and turninto compound nouns. It is seen that a large part of these compound nouns have become a meaningful language unit and become permanent with the lexicalization process. In Turkish,underlying the emergence of compound nouns such as “çekyat, kapkaç, biçerdöver, oldubitti”lies the function change of serial verbs. Some of these words are used only in spoken language,some in written language and some in dialects. It is noteworthy that those with increasingfrequency of use are permanent units in the written language. In this study, the relationshipbetween serial verbs and lexicalization is dealt with from a multi-faceted perspective, andexamples in Turkish are analyzed in this context.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Aikhenvald, A. Y. (2006). Serial verb constructions in typological perspective. Aikhenvald, Alexandra & Dixon, Robert (Ed.), Serial Verb Constructions: A Crosslinguistic Typology (s. 1-68). Oxford University Press.
  • Aikhenvald, A. Y. (2017). Serial verb constructions in Amazonian languages. ItaloAmericana (s. 1-32).
  • Aikhenvald, A. Y. (2018). Serial verbs. Oxford University Press.
  • Akalın, Ş. H. (2014). Türkçede eksiltili yapıdan sözlükselleşme. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 31(2), 13-29.
  • Aksan, Y., & Aksan, M. (2005). Birleşik eylemler, sıralı eylemler ve görünüş. Sarı M.- Nas H. (Ed.) Proceedings of the XIX. National Linguistics Conference (s. 398-413). Elif Printing House.
  • Arcodia, G. F., & Sarı, İ. (2018). Towards a typology of coordinating compounds in Turkish. Folia Linguistica, 52(2), 319-349.
  • Aydemir, İ. A. (2019). Çağdaş Türk dillerinde sıralı fiil yapıları. Ağca, Ferruh-Koç, Adem (Ed.) X. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı. (s. 155-
  • 163). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları.
  • Bacanlı, E. (2013). Güney Sibirya Türk dillerinde birleşik fiillerle ilgili teorik sorunlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(24), 27-33.
  • Baker, M. C. (1989). Object sharing and projection in serial verb constructions. Linguistic Inquiry, 20, 513-553.
  • Bisang, W. (2009). Serial verb constructions. Language and Linguistics Compass. III/3, 792-814.
  • Blank, A. (2001). Pathways of lexicalization. Haspelmath, Martin (Ed.), Language typology and universals. (s. 1596-1608). De Gruyter.
  • Bozkurt, F. (2017). Sözlükselleşme: genel sözlükler için sözlük birim seçimi. Kesit Yayınları.
  • Brinton, L., & Traugott, E. C. (2005). Lexicalization and language change. Cambridge University Press.
  • Christaller, J. G. (1875). A Grammar of the asante and fante language called tshi[chwee, twi] based on the akuapem dialect with reference to the other (akan and fante) dialects. Basel Evangelical Mission Society.
  • Csató, E. A. (2001). Turkic double verbs in typological perspective. Ebert K. H. – Zuniga F. (Ed.), Aktionsart and aspectotemporality in non-european languages (s. 175-187). ASAS-Verlag.
  • Demir, N. (1993). Postverbien im türkeittürkischen unter besonderer berücksichtigung eines südanatlischen dorfdialekts. Otto Harrassowitz
  • Demircan, Ö. (2010). -CI eki bir niteleyici türetir, adlaştırmaz. Türk dili dergisi. 139: 90-113.
  • Demirci, K. (2014). Türkoloji için dilbilim: konular, kavramlar, teoriler. Anı Yayınları.
  • Dixon, R. M. W. (2006). Serial verb constructions: conspectus and coda. Aikhenvald A. Y. – Dixon R. M. W. (Ed.), Serial verb constructions a cross-linguistic typology (s. 338-350). Oxford University Press.
  • Durie, M. (1997). Grammatical sructures in verb serialization. Alsina Alex - Bresnan Joan - Sells Peter (Ed.), Complex predicates (s. 289-354). Cslı Publications.
  • Durmuş, O. (2012). {-(y)ArAK} zarf-fiil ekinin kökeni üzerine. Türkbilig türkoloji araştırmaları dergisi, 23, 19-60.
  • Eker, S. (2015). Çağdaş Türk dili. Grafiker Yayınları.
  • Ercilasun, A. B. (1984). Kutadgu Bilig grameri-fiil. Gazi Üniversitesi Yayınları.
  • Erdem Uçar, F. M. (2017). Çağatay Türkçesinde sıfır biçimbirim. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 7(2), 82-101.
  • Gemalmaz, E. (2010). STT’nde işaretsiz (/.ø./) görev ögeleri üzerine. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü dergisi, (6), 1-5.
  • Grashchenkov, P., & Markman, V. (2011). Serial verb ditransitives in Turkic. Simpson, Andrew (Ed.), Proceedings of working on Altaic formal linguistics 7 (s. 79-90). MIT Working Papers in Linguistics.
  • Günay, D. (2007). Sözcükbilime giriş. Multilingual Yayınları.
  • Güzelşen, M. R., Rifat, S., Tekgül, D., Koş, A. (2010). Göstergebilim, dilbilim ve çeviribilim terimleri sözlüğü. Sel Yayıncılık.
  • Harley, T. A. (2005). The psychology of language. Psychology Press.
  • Hirik, E. (2019). Seri fiil yapıları ve Türkçe. Karadeniz araştırmaları, XVI/61, 120-141.
  • Huddleston, R., & Pullum, G. K. (2002) The Cambridge grammar of the english language. Cambridge University Press.
  • Karaağaç, G. (2013). Dil bilimi terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Lehmann, C. (1989). Grammatikalisierung und Lexikalisierun. Zeitschrift für phonetik, sprachwissenschaft und kommunikationsforschung (ZPSK), 42 (1), 11-19.
  • Lehmann, C. (2002). New reflections on grammaticalization and lexicalization. Wischer, Ilse-Diewald, Gabriele (Ed.), New reflections on grammaticalization. (s. 1-19). John Benjamins.
  • Lord, C. (1975). Igbo verb compunds and the lexicon. Studies in African linguistics, 61, 23-48.
  • Lovestrand, J. (2017). An overview of the literature on serial verb constructions. https://www.academia.edu/31061255/DRAFT_
  • Lovestrand, J. (2018). Serial verb constructions in Barayin: typology, description and lexical-functional grammar. Oxford University.
  • Marchand H. (1969). The categores and types of present-day English word-formation: A synchronic-diachronic approach. Handbücher für das Stadium der Anglistik. C. H. Beck'sche Verlagsbuchhandlung.
  • Öner, M. (2011). Kırım-Tatar Türkçesinde sıfır morfem. Türkçe yazıları, (s. 231-235) Kesit Yayınları.
  • Riis, H. N. (1853). Elemente des akwapim-dialects der odschi-sprache, enthaltend grammatische grundzüge und wörtersammlung nebst sammlung von sprüchwörten der eingeborem. Bahnmaier.
  • Sarı, İ. (2015). Türkçede ekleme dışı sözcük yapımı ve sözlükselleşme. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Sarı, İ. (2016). Türkiye Türkçesinde birleşik sözcüklerin merkezlilik odağında sınıflandırılması. Dil araştırmaları, 18, 199-217.
  • Sebba, M. (1987). The Syntax of serial verbs: an investigation into serialization in sranan and other languages. John Benjamins.
  • Stewart, J. (1963). Some Restrictions on objects in Twi. Journal of African languages, II/2, 145-149.
  • Tallerman, M. (2014). Understanding syntax. Routledge.
  • Türk Dil Kurumu (1993) Yayım. Türkiye’de halk ağzından derleme sözlüğü C. I-12.
  • Türk Dil Kurumu. (t.y.). Yayım. Güncel Türkçe sözlük. Erişim tarihi: Ocak 15, 2021, https://sozluk.gov.tr
  • Uzun, N. E. (2006). Biçimbilim: temel kavramlar. Papatya Eğitim Yayıncılık.
  • Üstünova, K. (2008). Türkiye Türkçesi ad işletimi (biçim bilgisi). Kesit Yayınları.
  • Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. Multilingual Yayınları.
  • Westermann, D. (1907). Grammatik der Ewe-Sprache. Dietrich Reimer.
  • Zimmermann, J. (1858). A Grammatical Sketch of the Akra or Gã-Language, with Some Specimens of It from the Mouth of the Natives and a Vocabulary of the Same, with an Appendix on the Adanme Dialect. 1. J.F. Steinkopf for the Basel Missionary Society.
APA Hirik E, ÇİĞİL A (2021). Seri Fiillerde Tür Değişimi ve Sözlükselleşme. , 688 - 715. 10.34083/akaded.938310
Chicago Hirik Erkan,ÇİĞİL Abdullah Seri Fiillerde Tür Değişimi ve Sözlükselleşme. (2021): 688 - 715. 10.34083/akaded.938310
MLA Hirik Erkan,ÇİĞİL Abdullah Seri Fiillerde Tür Değişimi ve Sözlükselleşme. , 2021, ss.688 - 715. 10.34083/akaded.938310
AMA Hirik E,ÇİĞİL A Seri Fiillerde Tür Değişimi ve Sözlükselleşme. . 2021; 688 - 715. 10.34083/akaded.938310
Vancouver Hirik E,ÇİĞİL A Seri Fiillerde Tür Değişimi ve Sözlükselleşme. . 2021; 688 - 715. 10.34083/akaded.938310
IEEE Hirik E,ÇİĞİL A "Seri Fiillerde Tür Değişimi ve Sözlükselleşme." , ss.688 - 715, 2021. 10.34083/akaded.938310
ISNAD Hirik, Erkan - ÇİĞİL, Abdullah. "Seri Fiillerde Tür Değişimi ve Sözlükselleşme". (2021), 688-715. https://doi.org/10.34083/akaded.938310
APA Hirik E, ÇİĞİL A (2021). Seri Fiillerde Tür Değişimi ve Sözlükselleşme. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi , 5(2), 688 - 715. 10.34083/akaded.938310
Chicago Hirik Erkan,ÇİĞİL Abdullah Seri Fiillerde Tür Değişimi ve Sözlükselleşme. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 5, no.2 (2021): 688 - 715. 10.34083/akaded.938310
MLA Hirik Erkan,ÇİĞİL Abdullah Seri Fiillerde Tür Değişimi ve Sözlükselleşme. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi , vol.5, no.2, 2021, ss.688 - 715. 10.34083/akaded.938310
AMA Hirik E,ÇİĞİL A Seri Fiillerde Tür Değişimi ve Sözlükselleşme. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi . 2021; 5(2): 688 - 715. 10.34083/akaded.938310
Vancouver Hirik E,ÇİĞİL A Seri Fiillerde Tür Değişimi ve Sözlükselleşme. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi . 2021; 5(2): 688 - 715. 10.34083/akaded.938310
IEEE Hirik E,ÇİĞİL A "Seri Fiillerde Tür Değişimi ve Sözlükselleşme." Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi , 5, ss.688 - 715, 2021. 10.34083/akaded.938310
ISNAD Hirik, Erkan - ÇİĞİL, Abdullah. "Seri Fiillerde Tür Değişimi ve Sözlükselleşme". Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 5/2 (2021), 688-715. https://doi.org/10.34083/akaded.938310