MAMURETÜLAZİZ VALİSİ AHMED AZİZ PAŞA’NIN II. ABDÜLHAMİD’E SUNDUĞU LAYİHASI (DOĞU ANADOLU’NUN ISLAHI ÇARELERİ)

Yıl: 2020 Cilt: 25 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 111 - 128 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 08-10-2021

MAMURETÜLAZİZ VALİSİ AHMED AZİZ PAŞA’NIN II. ABDÜLHAMİD’E SUNDUĞU LAYİHASI (DOĞU ANADOLU’NUN ISLAHI ÇARELERİ)

Öz:
II. Abdülhamid döneminde dış güçlerin kendi coğrafyasındaki tebaasına yönelik müdahalesinigörmüş olan devlet buna tepki olarak çeşitli ıslahatlara gitmek zorunda kalacaktır. Rumeli’de veDoğu Anadolu’da yaşadığı toprak ve insan kaybını Güneydoğu Anadolu topraklarında yaşamakistemeyen devlet bunun çarelerini aramaya başlamıştı. Bölgeye gönderdiği özel yetkili komiserleri vebürokratları ile ıslahatlara girişen devlet öncesinde layihaları değerlendirmeyi de ihmal etmemiştir.Kendisinden önceki padişahlardan farklı bir şekilde layiha yazımını teşvik eden ve zaman zaman bunabazı güvendiği kişileri memur eden Sultan II. Abdülhamid, gelen hâl çarelerine göre ülkenin siyasi veiçtimai birçok sorunuyla mücadeleye girişmiştir. Sultan, Rus ve İngilizlerin kaşımaya gayret ettikleriKürt ve Ermeni sorununun çözümü bağlamında görevlendirdiği Ahmed Aziz Paşa’yı layiha yazmaklagörevlendirir. Paşa kendisinden önce görevlendirilmiş olan Abidin Paşa’nın sert siyasetinin bölgeinsanında adalete ve devlete güveni zayıflattığına dikkat çekmiştir. Paşa on dört maddelik bir paketdâhilinde zirai, iktisadi, idari, bayındırlık ve maarifle ilgili sorunların çözümünü layihasında sıralayarakpadişaha sunmuştur.
Anahtar Kelime:

The pleading submitted by Ahmed Aziz Pasha, the Governor of Mamuretulaziz to Abdul Hamid II (Report on the Solutions regarding Eastern Anatolia Reforms)

Öz:
The Empire, that had experienced the intervention of external powers towards the national subjects living within its geographical borders during the period reigned by the Abdul Hamid II, had to make reforms. The Empire which had lost its lands and people in the Rumelia and the Eastern Anatolia started to search for a remedy to prevent the same from happening again in the South Eastern Anatolian territories. The specially authorized commissioners and bureaucrats who were sent to the region initiated the reforms after evaluating the pleadings. Unlike the previous sultans, Abdul Hamid II encouraged the writing of pleadings and occasionally entrusted this task to certain persons he relied upon. He addressed many political and social problems considering the solutions received. The Sultan asked Ahmed Aziz Pasha, who was assigned a duty to solve the Kurdish and the Armenian question incited by the Russians and the British, to write a pleading. Ahmed Aziz Pasha pointed out that the people living in this region had started to lose their trust in the justice and the empire as a result of the strict political system instituted by his predecessor Abidin Pasha. Ahmed Aziz Pasha listed his recommendations to solve the problems regarding agriculture, economy, administration, public works and education as a package consisting of 14 articles in a pleading.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • I.ARŞİV Kaynakları Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi Yıldız Perakende Evrakı Şura-yı Devlet Maruzatı Şûrâ-yı Devlet Maruzâtı [Y_PRK_ŞD.1.13.1.1]; Şûrâ-yı Devlet Maruzâtı [Y_PRK_ŞD.1.13.2.1]; Şûrâ-yı Devlet Maruzâtı, [Y_PRK_ŞD.1.13.3.2]; Şûrâ-yı Devlet Maruzâtı, [Y_PRK_ŞD.1.13.3.3]; Şûrâ-yı Devlet Maruzâtı, [Y_PRK_ŞD.1.13.4.1]; Şûrâ-yı Devlet Maruzâtı, [Y_PRK_ŞD.1.13.6.1]; Şûrâ-yı Devlet Maruzâtı, [Y_PRK_ŞD.1.13.7.1];
  • Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı, [Y_A_RES.12.46.1.1]; Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı, [Y_A_RES.12.46.2.1];
  • II. Kaynak Eserler Çanakçı, Halis, Abidin Paşa’nın Notlarından Osmanlı Devleti’nin Son Yılları (1880- 1906), (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayımlanmış Doktora Tezi), İstanbul 2019.
  • Gencer, Fatih, Merkeziyetçi İdari Düzenlemeler Bağlamında Bedirhan Bey Olayı, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2010.
  • Hocaoğlu, Mehmed, II. Abdülhamid’in Muhtıraları, Kamer Yayınları, İstanbul 1998.
  • Oğuz, Mustafa, II. Abdülhamid’e Sunulan Layihalar, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2007.
  • Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi: Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri (1876- 1907),Türk Tarih Kurumu, Ankara 2011.
  • Kırmızı, Abdülhamit, Abdülhamid’in Valileri Osmanlı Vilayet İdaresi 1895-1908, Klasik yayınları, 2016 İstanbul.
  • Kodaman, Bayram, Sultan II.Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1987.
  • Kütükoğlu, Mübahat S, “Layiha”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2003, c.27, s.116-117,
  • Pala, İskender, “Abidin Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1988, c.1, s.310.
  • Savaş, Ali İbrahim, “Layiha Geleneği İçinde XVIII. Yüzyıl Osmanlı Islahat Projelerindeki Tespit ve Teklifler”, Bilig, 1999, 9, s.88.
  • Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, , Enderun Kitabevi, İstanbul 1989.
APA POLAT E (2020). MAMURETÜLAZİZ VALİSİ AHMED AZİZ PAŞA’NIN II. ABDÜLHAMİD’E SUNDUĞU LAYİHASI (DOĞU ANADOLU’NUN ISLAHI ÇARELERİ). , 111 - 128.
Chicago POLAT ERDOĞAN MAMURETÜLAZİZ VALİSİ AHMED AZİZ PAŞA’NIN II. ABDÜLHAMİD’E SUNDUĞU LAYİHASI (DOĞU ANADOLU’NUN ISLAHI ÇARELERİ). (2020): 111 - 128.
MLA POLAT ERDOĞAN MAMURETÜLAZİZ VALİSİ AHMED AZİZ PAŞA’NIN II. ABDÜLHAMİD’E SUNDUĞU LAYİHASI (DOĞU ANADOLU’NUN ISLAHI ÇARELERİ). , 2020, ss.111 - 128.
AMA POLAT E MAMURETÜLAZİZ VALİSİ AHMED AZİZ PAŞA’NIN II. ABDÜLHAMİD’E SUNDUĞU LAYİHASI (DOĞU ANADOLU’NUN ISLAHI ÇARELERİ). . 2020; 111 - 128.
Vancouver POLAT E MAMURETÜLAZİZ VALİSİ AHMED AZİZ PAŞA’NIN II. ABDÜLHAMİD’E SUNDUĞU LAYİHASI (DOĞU ANADOLU’NUN ISLAHI ÇARELERİ). . 2020; 111 - 128.
IEEE POLAT E "MAMURETÜLAZİZ VALİSİ AHMED AZİZ PAŞA’NIN II. ABDÜLHAMİD’E SUNDUĞU LAYİHASI (DOĞU ANADOLU’NUN ISLAHI ÇARELERİ)." , ss.111 - 128, 2020.
ISNAD POLAT, ERDOĞAN. "MAMURETÜLAZİZ VALİSİ AHMED AZİZ PAŞA’NIN II. ABDÜLHAMİD’E SUNDUĞU LAYİHASI (DOĞU ANADOLU’NUN ISLAHI ÇARELERİ)". (2020), 111-128.
APA POLAT E (2020). MAMURETÜLAZİZ VALİSİ AHMED AZİZ PAŞA’NIN II. ABDÜLHAMİD’E SUNDUĞU LAYİHASI (DOĞU ANADOLU’NUN ISLAHI ÇARELERİ). FIRAT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 25(2), 111 - 128.
Chicago POLAT ERDOĞAN MAMURETÜLAZİZ VALİSİ AHMED AZİZ PAŞA’NIN II. ABDÜLHAMİD’E SUNDUĞU LAYİHASI (DOĞU ANADOLU’NUN ISLAHI ÇARELERİ). FIRAT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ 25, no.2 (2020): 111 - 128.
MLA POLAT ERDOĞAN MAMURETÜLAZİZ VALİSİ AHMED AZİZ PAŞA’NIN II. ABDÜLHAMİD’E SUNDUĞU LAYİHASI (DOĞU ANADOLU’NUN ISLAHI ÇARELERİ). FIRAT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, vol.25, no.2, 2020, ss.111 - 128.
AMA POLAT E MAMURETÜLAZİZ VALİSİ AHMED AZİZ PAŞA’NIN II. ABDÜLHAMİD’E SUNDUĞU LAYİHASI (DOĞU ANADOLU’NUN ISLAHI ÇARELERİ). FIRAT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ. 2020; 25(2): 111 - 128.
Vancouver POLAT E MAMURETÜLAZİZ VALİSİ AHMED AZİZ PAŞA’NIN II. ABDÜLHAMİD’E SUNDUĞU LAYİHASI (DOĞU ANADOLU’NUN ISLAHI ÇARELERİ). FIRAT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ. 2020; 25(2): 111 - 128.
IEEE POLAT E "MAMURETÜLAZİZ VALİSİ AHMED AZİZ PAŞA’NIN II. ABDÜLHAMİD’E SUNDUĞU LAYİHASI (DOĞU ANADOLU’NUN ISLAHI ÇARELERİ)." FIRAT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 25, ss.111 - 128, 2020.
ISNAD POLAT, ERDOĞAN. "MAMURETÜLAZİZ VALİSİ AHMED AZİZ PAŞA’NIN II. ABDÜLHAMİD’E SUNDUĞU LAYİHASI (DOĞU ANADOLU’NUN ISLAHI ÇARELERİ)". FIRAT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ 25/2 (2020), 111-128.