“ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER
Yıl: 2020 Cilt: 15 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 1 - 10 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 20-10-2021
“ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER
Öz: Kalankatlı Musa tarafından kaleme alınmış olan “Alban Tarihi” isimli ortaçağ kaynağı, başta Albanlar olmak üzereRomalılar, Ermeniler, İranlılar, Araplar ve Türkler hakkında son derece kıymetli bilgiler barındırmaktadır. Erken ve ortadönem Türk tarihi açısından kıymetli olan bu kaynakta Barsil, Hun, Hazar ve Eftalit gibi pek çok Türk topluluğununfaaliyetlerinden söz edilmiştir. Bizans-İran-Türk ilişkilerinin oldukça yoğun olduğu bir dönemde, bölgedeki gelişmeleriaktaran “Alban Tarihi”, bazı Türk yönetici unvanları sunmaktadır. Bunlar arasında olan, “Kuzey Hükümdarı”, “Cebu Hakan”ve “Şad”, Batı Köktürklerinin, Hazar ötesindeki faaliyetlerinde aktif birer rol üstlenmiş olarak gözükmektedirler.Makalemizde, “Alban Tarihi”ndeki kayıtları değerlendirerek, Bizans ve Çin kaynakları ile mukayeseli bir biçimde, KuzeyHükümdarı, Cebu ve Şadın kim oldukları sorusuna cevaplar aramaya çalışacağız. Burada tartışmaya açtığımız unvanlarıtaşıyan kimselerin, tarihî kişiliklerine yönelik daha başka çalışmalar da mevcuttur. Ancak öneriler arasında bir görüş birliğinevarılamadığı görülmektedir. Tartışmaların merkezinde bulunan bu kimselerin, Kafkasya’daki son Köktürk varlığı konusundave yeni Hazar Devleti’nin kuruluş günlerinde önemli bir yer işgal ettikleri anlaşılmaktadır.
Anahtar Kelime: WESTERN KOKTURK RULERS IN THE SOURCE "HISTORY OF ALBANIA": EVALUATIONS ON "RULER OF THE NORTH", " JEBU QAGHAN" AND "SHAD"
Öz: The medieval source “History of Albania”, written by Moses from Kalankatuyk, contains very valuable information about the Romans, Armenians, Iranians, Arabs, Turks, and especially Albanians. In this source, which is valuable in terms of early and mid-term Turkish history, the activities of many Turkish communities such as Barsil, Hun, Khazar and Hephthalite are mentioned. “History of Albania”, which conveys the developments in the region in a period when Byzantine-IranianTurkish relations are quite intense, introduces some titles related to Turkish rulers. Among these, the "Ruler of the North", "Jebu Qaghan" and "Shad" seem to have taken an active role in the activities of the Western Kokturks beyond the Caspian. In our article, we will try to look for answers to the question of who the “Ruler of the North”, “Jebu” and “Shad” are, in comparison with the Byzantine and Chinese sources, by evaluating the records in the "History of Albania". There are other existing studies on the historical personalities of those who hold the titles we have discussed here; however, it is seen that there is no consensus among the suggestions of these works. It is observed that these persons who are at the center of the discussions occupy an important position in the last Kokturk presence in the Caucasus and in the foundation days of the new Khazar State.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Artamanov, M. İ. (2004), Hazar Tarihi, İstanbul, Selenge Yayınları
- Babayar, Gaybullah (2007), Köktürk Kağanlığı Sikkeleri Kataloğu, Ankara, TİKA Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı
- Bosworth, C. E. (1987), “Arrān”, Encyclopædia Iranica, II/5, pp. 520-522
- Chavennes, E. (2013), Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri, İstanbul, Selenge Yayınları
- Czégledy, Károly (1985), Magyar Őstörténetı Tanulmányok, Budapest
- Dobrovits, Mihály (2003), “The nomadic ally of Heraclius”, Chronica, Vol-3
- Dunlop, D. M. (2008), Hazar Yahudi Tarihi, Çeviren: Zahide Ay, İstanbul, Selenge Yayınları
- Étienne, de la Vaissiére (2013), “Ziebel Qaghan Identified”, Constructing the 7th Century, ed. C. Zuckermann, Paris, pp. 741 -748.
- Étienne, de la Vaissière (2011), “İlk Türk Hakanlıklarının Tarihi Üzerine Yeni Bilgiler”, Ötüken’den İstanbul’a Türkçenin 1290 Yılı (720-2010) Sempozyumu, 3-5 Aralık 2010, İstanbul, ss. 233-240
- Gedikli, Yusuf (2015), “463-682 Arasında Kuzey Kafkasya Hun Beyliğinden ve Hazar Türklerinden Alban Tarihi’nin Kaydettiği Türkçe Sözcükler”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı: 217, ss. 219-238.
- Golden, Peter (2006), Hazar Çalışmaları, İstanbul, Selenge Yayınları
- Gumilëv, L. N. (2002), Eski Türkler, İstanbul, Selenge Yayınları
- İstoriya Alban Moiseya Kagankatvatsii, pisaltelya X veka, K. Patkanov, St. Petersburg, 1861.
- Juanser, “History of King Vaxt’ang Gorgasali”, Rewriting Caucasian History; The Medieval Armenian Adaptation of the Georgian Chronicles The Original
- Georgian Texts and The Armenian Adaptation, Translated by R. W. Thomson, Clarendon Press, Oxford, 1996
- Kalankatlı Moses, Alban Tarihi, Çeviren; Yusuf Gedikli İstanbul, Selenge Yayınları, 2006
- Karatay, Osman, (2008), “Hazarlarn Musevilemesine Dair Bir Belge: Kenize Mektubu”, Karadeniz Araştırmaları, Cilt 5, Sayı:18, ss. 1-17
- Karatay, Osman (2014), Hazarlar, Yahudi Türkler, Türk Yahudiler ve Ötekiler, Ankara, Kripto
- Mehmetov, İsmail (2009), Türk Kafkası’nda Siyasi ve Etnik Yapı Eski Çağlardan Günümüze Azerbaycan Tarihi, İstanbul, Ötüken Neşriyat
- Menges, Karl H. (1968), The Turkic Languages and Peoples, Ural Altaische Bibliothek, Harrassowitz-Wiesbaden
- Moïse de Khoréne , Histoire d’Arménie , auteur du Ve Siècle , et traduction française par P . E. Le Vaillant de Florival, Venise, 1841
- Moisey Kalankatuklu, Albaniya Tarixi, Alban Salnamǝsi (Mxitar Qoş), Tǝrcümǝ: Ziya Bünyadov, Bakı, Avrasiya Press, 2006
- Nikephoros Patriarch of Constantinople, Short History, text, Translation and Commentary by C. Mango, Dumbarton Oaks, Washington, 1990
- Özcan, Altay Tayfun (2019), Hazar Kağanlığı ve Etrafındaki Dünya, İstanbul, Kronik
- Sebeos, History, Translated by Robert Bedrosian, New York, 1985, Chapter-19/77
- Taşağıl, Ahmet (1995), Göktürkler, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi
- Tekin, Talat (2010), Orhun Yazıtları, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 4. Baskı
- Tezcan, Mehmet (2012), “Yabgu Unvanı ve Kullanımı (Kuşanlardan İlk Müslüman Türk Devletlerine Kadar)”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 48, ss. 305-342
- The Armenian History attributed to Sebeos, translated by R. W. Thomson, historical commentary by J. Howard-Johnston, assistance from T. Greenwood, Liverpool University Press, 1999
- The Chronicle of Theophanes Confessor, Byzantine and Near Eastern History AD 284-813, Translated by C. Mango and R. Scott with the assistance of Geoffrey Greatrex, Clarendon Press, Oxford, 1997
- The Geography of Strabo, V, Translation by H. L. Jones, London, Harvard University Press, 1961
- The History of the Caucasian Albanians by Movses Dasxuransi, Translated by C. J. F. Dowsett, London, Oxford University Press, 1961
| APA | Üren U (2020). “ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER. , 1 - 10. |
| Chicago | Üren Umut “ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER. (2020): 1 - 10. |
| MLA | Üren Umut “ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER. , 2020, ss.1 - 10. |
| AMA | Üren U “ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER. . 2020; 1 - 10. |
| Vancouver | Üren U “ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER. . 2020; 1 - 10. |
| IEEE | Üren U "“ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER." , ss.1 - 10, 2020. |
| ISNAD | Üren, Umut. "“ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER". (2020), 1-10. |
| APA | Üren U (2020). “ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 15(1), 1 - 10. |
| Chicago | Üren Umut “ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 15, no.1 (2020): 1 - 10. |
| MLA | Üren Umut “ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, vol.15, no.1, 2020, ss.1 - 10. |
| AMA | Üren U “ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. 2020; 15(1): 1 - 10. |
| Vancouver | Üren U “ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. 2020; 15(1): 1 - 10. |
| IEEE | Üren U "“ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER." Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 15, ss.1 - 10, 2020. |
| ISNAD | Üren, Umut. "“ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER". Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 15/1 (2020), 1-10. |
