TÜRK HAMAM KÜLTÜRÜNDE METAL OBJELER VEOBJELERİN FORM VE BEZEME ÖZELLİKLERİ

Yıl: 2021 Cilt: 8 Sayı: 16 Sayfa Aralığı: 397 - 427 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 02-12-2021

TÜRK HAMAM KÜLTÜRÜNDE METAL OBJELER VEOBJELERİN FORM VE BEZEME ÖZELLİKLERİ

Öz:
Türk-İslam dini inanç sisteminin ve aynı zamanda Türk gelenek vegöreneklerinin yapı taşlarından biri olan temizlik ve arınma olgusu, gelenekselOsmanlı-Türk hamam yapılaşmasının ve kültürünün oluşmasının temelsebeplerindendir. Osmanlı mimari tipolojileri içerisinde yer alan ve vakıf sistemiiçerisinde inşa edilen Osmanlı hamam yapıları, dönemsel süreçlerle büyümüş,gelişmiş ve işlevsellikleri de farklılıklar göstermiştir. Erken dönem Osmanlı hamamyapıları, toplumun yalnızca temizlenme mekânları olmuşken, ilerleyen dönemlerdeise sosyalleşmenin sağlandığı ve folklorik ritüellerin gerçekleştirildiği simgeselyapılara dönüşmeye başlamışlardır. Sosyo-kültür tarihimiz açısından hamamyapılarının geleneksel mimari yapı özellikleri ve hamamlarda gerçekleştirilen toplumsal ritüeller kadar önem arz eden hamamlara ait bir diğer alt başlık ise,hamamlarda kullanılan malzemeler ve bu malzemeler içerisinde yer alan metalobjelerdir. Atalarımızdan günümüze miras kalan hamam metal objelerinin sanattarihi disiplini bağlamında sanatsal değerlerinin yanında, kullanıldıklarıdönemlerde sahibinin sosyal statüsünü temsil eden malzemeler olarak kabul edilmişolmaları da bu malzemeleri hem sanat tarihi hem de sosyo-kültür tarihimizaçısından değerli kılan bir diğer özellikleridir. Bu çalışmada, geleneksel hamammalzemeleri arasında yer alan taslar, leğen-ibrikler, nalınlar, buhurdanlıklar,gülabdanlar, kirdenlikler (hamam kazanı), kildenceler (sabunluk), ayna gibi araç vegereçler gerek form özellikleri, gerekse nadide bezemeleri, işçilikleri ve de yapımteknikleri açısından incelenmiş olup, sosyo-kültür tarihimiz içerisindeki önemleridâhilinde geleneksel hamam kültürüne kattıkları zenginlikleri, estetik nitelikleri vebu eserlerin günümüze ulaşan ve yeni nesillere aktarılan en kıymetli folklorik kültürdeğerleri içindeki yerleri değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda malzemelereuygulanan geleneksel el sanatlarının önemi, bu malzemelerin korunmaları vegeliştirilmeleri gerekliliğine verilen önem vurgulanmıştır.
Anahtar Kelime:

METAL OBJECTS IN TURKISH BATH (HAMMAM) CULTURE AND FORM AND ORNAMENT CHARACTERISTICS OF THE OBJECTS

Öz:
Cleaning and refinement phenomenon, one of the constituents of bothTurkish-Islamic belief system and Turkish customs and traditions, are the majorcauses that result in the structuring of Ottoman-Turkish bath and the formation ofOttoman-Turkish bath culture. The Ottoman bath structures, which existed in theOttoman architectural typologies and were constructed within a foundation system, developed, flourished, and exhibited differentiation in periodical processes.Whereas the early Ottoman bath structures functioned only as the cleaning places ofsociety, they started to have symbolical features in the following periods withsocialization and performance of folkloric rituals. From the aspect of our socio cultural history, another issue, which is as significant as the conventionalarchitectural properties of Turkish bath structure, and the social rituals made there,is the materials used in Turkish baths and the metal objects among such materials.The metal objects of Turkish bath which were inherited from our ancestors possessartistic values within the context of art history discipline. Besides, they representedsocial status of their owner in the relevant period, therefore these objects arevaluable for not only art history, but also socio-cultural history. In this study, thetools and materials such as bowl, washtub, pitcher, patten, censer, rose water flask,hammam kettle, soap dish and mirror were analyzed in terms of their forms,precious ornaments, craftsmanship and production techniques. Furthermore, it wasaimed to evaluate the richness added by these objects to the traditional Turkish bathculture, their aesthetic characteristics and their place among the most treasuredfolkloric cultural values that survive until today and were passed on to newgenerations. Lastly, the importance of the traditional handicrafts applied to thematerials as well as the need for protecting and developing them were highlighted.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Altıer, S. (2019). „Osmanlı Sanatı‟nda İbrik Tasvirleri ve İkonografisi‟, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Sayı:26, ss.149-202.
  • Arlı, M. (1990). Köy El Sanatları, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları:1185. Ders kitabı: 339. Ankara: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Baskı Ofset Ünitesi.
  • Arseven, C. E. (1947). “Hamam”, Sanat Ansiklopedisi, Cilt 2, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, ss. 678-685.
  • Arseven, C, E. (1950b.) „Nalın‟. Sanat Ansiklopedisi. Cilt 3. XIV, ss. 1498, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
  • Arseven, C. E. (1952). „Tarak‟. Sanat Ansiklopedisi. Cilt 4. Milli Eğitim Bakanlığı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, ss.1912-1913.
  • Arseven, C. E. (1958). „Ayna‟. Sanat Ansiklopedisi, Cilt 1, ss.142, Milli Eğitim Bakanlığı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
  • Arseven, C. E. (1965). “İbrik”, Sanat Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı, Cilt 2, ss.767-768, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
  • Basat, E. M. (2013). „Somut ve Somut Olmayan Kültürel Mirası Birlikte Koruyabilmek‟, Milli Folklor, Yıl 25, Sayı:100, ss. 61-71.
  • Bayraktar, N. ve Tezcan, H. (2001). „Sarayların Çeşme Muslukları‟, P Kültür Sanat Antika Dergisi, Sayı:22.
  • Bilgi, H. (2003). “Osmanlı‟da Hamam Geleneği ve Hamam Malzemesi Eski Hamam Eski Tas” Toplumsal Tarih.
  • Bilirgen, E. (2001). „Osmanlılarda Altın Eşya Tutkusu‟, P Kültür Sanat Antika Dergisi, Sayı:20, ss.148-169.
  • Bozok, D. (2005). ‘Türk Hamamı ve Geleneklerinin Turizmde Uygulanışı‟ (Bursa Merkez İlçede Bir Araştırma), Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, ss:64.
  • Cingöz, M. (1994). “Hamam Gelenekleri”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi Cilt 3, ss.536-537. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
  • Delibaş, S. (2006). „Osmanlı Sarayı ve İstanbul‟da Berberlik Kurumu‟, Hamam, Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi.
  • Emiroğlu, İ. (2010). “Konya‟da Hamam Kültürü ve Kullanım Eşyaları”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Konya.
  • Ergin, N. (2012). Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü: Mimari, Tarih ve İmgelem. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
  • Erginsoy, Ü. (1978). İslam Maden Sanatının Gelişimi, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Erginsoy, Ü. (1997). „Maden Sanatı‟, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, Cilt:2, ss. 1138-1147.İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
  • Eski Hamam Eski Tas. (2009). Tofaş Sanat Galerisi, Mas Matbaacılık, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • Harem (2012). Topkapı Sarayı Harem-i Hümayun, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi.
  • Haskan, M. N. (1995). İstanbul Hamamları, İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları.
  • İslam Ansiklopedisi, (1997). Cilt 15, ss.402-425, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
  • Kuşoğlu, M. Z. (1992). „İbrikler‟, İlgi, Yıl. 27, Sayı 70, ss.12-15. Meydan-Larousse Büyük Lûgat ve Ansiklopedi. (1971). “İbrik”, C. 6, İstanbul: Meydan Yayınevi.
  • Şehitoğlu, E. (2008). Bursa Hamamları, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Taş, H. (2017). „Kaybolmakta Olan Bir Maddi Kültür Geleneği‟: Bursa‟da Takunyacılık‟, Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü.
  • Taşçıoğlu, T. (1998). Türk Hamamı, yay hazırlayan: Ali Pasiner, İstanbul: Duran Ofset Matbaacılık ve Ambalaj San A.Ş.
  • Tufan, Ö. (2006). „Hamam Malzemeleri‟, Hamam, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
  • Uluumay, E. (2009). "Hamam Kültürü Üzerine", Eski Tas Eski Hamam, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • Uluumay, E. (2006).‟ Osmanlı‟da Yıkanma Geleneği ve Berberlik Zanaatı‟, Hamam, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
  • Yanar, A.-Söylemezoğlu, F.-Erdoğan, Z.-Özgen, Ö. (2021). „Somut ve Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması: Türk Hamamı Örneği‟, Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 11(1), ss.1-19. Yegül, F. K. (2009). „Anadolu Su Kültürü: Türk Hamamları ve Yıkanma Geleneğinin Kökleri ve Geleceği”. Anatolia, Sayı: 35, ss. 99-118.
  • Yegül, F. K. (2012). “Anadolu Hamam Kültürü: Bin Işık Huzmesi, Bin Ilık Parmak”, Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü: Mimari, Tarih ve İmgelem, (Der: N. Ergin), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, ss. 16-66.
  • Yılmazkaya, O. (2002). Türk Hamamı, İstanbul: Çitlenbik Yayınları.
APA kalyoncu H (2021). TÜRK HAMAM KÜLTÜRÜNDE METAL OBJELER VEOBJELERİN FORM VE BEZEME ÖZELLİKLERİ. , 397 - 427.
Chicago kalyoncu Hülya TÜRK HAMAM KÜLTÜRÜNDE METAL OBJELER VEOBJELERİN FORM VE BEZEME ÖZELLİKLERİ. (2021): 397 - 427.
MLA kalyoncu Hülya TÜRK HAMAM KÜLTÜRÜNDE METAL OBJELER VEOBJELERİN FORM VE BEZEME ÖZELLİKLERİ. , 2021, ss.397 - 427.
AMA kalyoncu H TÜRK HAMAM KÜLTÜRÜNDE METAL OBJELER VEOBJELERİN FORM VE BEZEME ÖZELLİKLERİ. . 2021; 397 - 427.
Vancouver kalyoncu H TÜRK HAMAM KÜLTÜRÜNDE METAL OBJELER VEOBJELERİN FORM VE BEZEME ÖZELLİKLERİ. . 2021; 397 - 427.
IEEE kalyoncu H "TÜRK HAMAM KÜLTÜRÜNDE METAL OBJELER VEOBJELERİN FORM VE BEZEME ÖZELLİKLERİ." , ss.397 - 427, 2021.
ISNAD kalyoncu, Hülya. "TÜRK HAMAM KÜLTÜRÜNDE METAL OBJELER VEOBJELERİN FORM VE BEZEME ÖZELLİKLERİ". (2021), 397-427.
APA kalyoncu H (2021). TÜRK HAMAM KÜLTÜRÜNDE METAL OBJELER VEOBJELERİN FORM VE BEZEME ÖZELLİKLERİ. Akademik Hassasiyetler, 8(16), 397 - 427.
Chicago kalyoncu Hülya TÜRK HAMAM KÜLTÜRÜNDE METAL OBJELER VEOBJELERİN FORM VE BEZEME ÖZELLİKLERİ. Akademik Hassasiyetler 8, no.16 (2021): 397 - 427.
MLA kalyoncu Hülya TÜRK HAMAM KÜLTÜRÜNDE METAL OBJELER VEOBJELERİN FORM VE BEZEME ÖZELLİKLERİ. Akademik Hassasiyetler, vol.8, no.16, 2021, ss.397 - 427.
AMA kalyoncu H TÜRK HAMAM KÜLTÜRÜNDE METAL OBJELER VEOBJELERİN FORM VE BEZEME ÖZELLİKLERİ. Akademik Hassasiyetler. 2021; 8(16): 397 - 427.
Vancouver kalyoncu H TÜRK HAMAM KÜLTÜRÜNDE METAL OBJELER VEOBJELERİN FORM VE BEZEME ÖZELLİKLERİ. Akademik Hassasiyetler. 2021; 8(16): 397 - 427.
IEEE kalyoncu H "TÜRK HAMAM KÜLTÜRÜNDE METAL OBJELER VEOBJELERİN FORM VE BEZEME ÖZELLİKLERİ." Akademik Hassasiyetler, 8, ss.397 - 427, 2021.
ISNAD kalyoncu, Hülya. "TÜRK HAMAM KÜLTÜRÜNDE METAL OBJELER VEOBJELERİN FORM VE BEZEME ÖZELLİKLERİ". Akademik Hassasiyetler 8/16 (2021), 397-427.