Hanefî Usul Düşüncesinde Fâsid İstidlâl Çeşitlerinden Mefhûm-i Muhâlefet
Yıl: 2020 Cilt: 0 Sayı: 17 Sayfa Aralığı: 13 - 51 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.32950/rteuifd.714711 İndeks Tarihi: 13-12-2021
Hanefî Usul Düşüncesinde Fâsid İstidlâl Çeşitlerinden Mefhûm-i Muhâlefet
Öz: Hanefî usulünde mefhûm-i muhâlefet, fâsid bir istidlâl yöntemi olarak değerlendirilir. Hanefî usulcülere göre mefhûm-i muhâlefet, Şâri‘in sözlerinde geçerli bir istidlâl yöntemi değildir. Zira Şâri‘in sözünde zikredilen sıfat, şart, sayı vb. kayıtların, bu kayıtların olmadığı yerde hükmün de olmadığını gösterme dışında başka bir amacının olmadığı iddia edilemez. Şâri‘in sözünde zikredilen kaydın birçok amacı olabilir. Buna karşılık Hanefiler mefhûm-i muhâlefeti insanların sözlerinde geçerli bir istidlâl yöntemi olarak kabul ederler. Zira insanların sözlerinde zikredilen kaydın, bu kaydın olmadığı yerde hükmün de olmadığını gösterme amacı yoksa bu kaydın zikredilmesinin bir faydası olmaz. Şafiî usulcülere göre ise mefhûm-i muhâlefet hem Şâri‘in sözlerinde hem de insanların sözlerinde delildir. Bu husus mefhûm-i muhâlefetin delâleti hususunda Hanefîlerle Şafiî usulcüler arasındaki temel farkı yansıtır. Bu makalede mefhûm-i muhâlefeti kabul edenler, reddedenler, mefhûm-i muhâlefeti kabul edenlerin ve reddedenlerin delilleri, mefhûm-i muhâlefetin çeşitleri ve Hanefîlerin mefhûm-i muhâlefet ile amel ettikleri yönündeki iddialar ile bu iddialara verilen cevaplar ele alınacaktır.
Anahtar Kelime: The Concept of Mafḥūm-i Mukhalafa as Fāsid Istidlāl Forms in the Ḥanafī Uṣūl Thought
Öz: The concept of mafḥūm-i mukhalafa has been acknowledged as one of the fāsid istidlāl (peccable deduction) methodologies. In the thoughts of Ḥanafī uṣūlī scholars, the concept of mafḥūm-i mukhalafa is not a valid deductive methodology in the word of the Lawgiver and the Prophet (pbuh). Likewise, it cannot be claimed that the statements (qualification, stipulation and numbers ect) in the word of the Lawgiver is only used for an aim that if the records are not available, there is not any ḥukm (ruling). The mentioned statements in the word of the Lawgiver can have many aims. Conversely, the concept of mafḥūm-i mukhalafa is a valid deductive methodology in people’s words. Hence, there is not any benefit to mention of the statements in people’s words if there is no aim to evidence the absence of ḥukm inasmuch as these statements do not exist. In the views of Shafi’ī uṣulī scholars, the concept of mafḥūm-i mukhalafa has been embraced to be an evidence (dalīl) in people’s words, as it has been accepted to be a dalīl in the word of the Lawgiver and the Prophet (pbuh). This point reflects the main divergency between the Ḥanafī and Shafi’ī scholars. The study aims to explain the concept of mafḥūm-i mukhalafa as a legal principle (or evidence) with its types. The views of both scholars who accept this concept as a legal principle and who rejects this concept as a legal principle are also presented to provide a clear understanding related to this concept by referring to both parties’ dalīls. Lastly, it is dealt with the arguments of those who claim Ḥanafīs apply the concept of mafḥūm-i mukhalafa and the answers to these statements.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Ahîzâde Abdülhalim Efendi. “Risaletün fî mefhumi’l-muhâlefe”. İslâm Araştırmaları Dergisi. 34 (2015): 96-100, 113, 115-118, 122-127.
- Bâberti, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmud. el-İnâye (Fethu’l-Kadîr ile birlikte), thk. Abdürrezzâk Gâlib el-Mehdi, 1.baskı. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiye, 2003.
- Bardakoğlu, Ali. “Delâlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/121 Ankara: TDV Yayınları, 1989.
- Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ, thk. Muhammed Abdülkadir ‘Ata, 3. Baskı, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
- Bolay, M. Naci. “Delâlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/119 Ankara: TDV Yayınları, 1989.
- Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr ‘an Usûli Fahri’lİslâm Pezdevî, thk. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer, 1.Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
- Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’s-sahîh, thk. Mahmud Muhammed Nassar, 7.Baskı. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiye, 2013.
- Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl, thk. Uceyl Câsim enNeşemî, 2.Baskı. Kûveyt: Vüzâratü’l-Evkâf, 1994.
- Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah. Takvîmü’l-edille, thk. Halil el-Meys, 1.Baskı, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
- Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. es-Sünen. Beyrut: Daru’l-fikr, 2005.
- Emir Padişah, Muhammed Emîn b. Mahmûd el-Hüseynî el-Buhârî el-Mekkî. Teysîrü’t-Taĥrîr. Mısır: Matba’atü’l-halebî ve evlâdühü, 1932.
- Güman, Osman. Nahiv-Fıkıh Usûlü İlişkisi (el-İsnevî Örneği. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
- Habbâzî, Ebû Muhammed Celâleddîn. el-Muğnî fî usûli’l-fıkh, thk. Muhammed Mazhar Bekâ, 1.Baskı. Mekke: Câmi’atü Ümmi’l-Kura, 1403/1983.
- İbn Emîru Hâc, Ebû Abdillâh Şemsüddîn el-Halebî. et-Takrîr ve’t-tahbîr, thk. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer, 1.Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 1999.
- İbnü’l-Hümam, Kemâlüddîn. Fethu’l-Kadîr, thk. Abdürrezzâk Gâlib el-Mehdi, 1.baskı. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiye, 2003.
- İbn Mace, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen, thk. Ahmed Şemsüddîn, 4.Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
- İbnü’s-Sââtî, Muzafferüddîn. el-Bedî’, thk. Sa’d b. Garîr b. Mehdî es-Sülemi. Mekke: Câmi’atü Ümmi’l-Kura, 1985.
- İltaş, Davut. Fıkıh Usülünde Mütekellimîn yönteminin Delâlet Anlayışı. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
- İvaz, Muhammed Hasan. “Mefhumü’l-muhâlefe ve eseruhu fi ihtilafi’l-fukaha”. Mecelletü’l-câmi’ati Dımaşk li’l-ulumi’l-iktisadiyye ve’l-kanuniyye. 1 (2008): 592.
- Kadızâde, Ahmed Şemseddin. Netâʾicü’l-efkâr fî keşfi’r-rumûz ve’l-esrâr, thk. Abdürrezzâk Gâlib el-Mehdi, 1.baskı. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiye, 2003.
- Kara, Yakup. “İbn Hazm’ın Mefhûm-ı Muhâlefeti Eleştirisi Bağlamında Bir İnceleme”. IV. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı–IV. (2015): 337.
- Kavâdır, Abdülbâsıd. Mefhumü’l-muhâlefe ve eseruhu fi’lihtilafi’l-fıkhiyyi, 1.Baskı. ys: Dâru’t-tunusiyye, 2014.
- Koca, Ferhat. “Mefhum”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/352 Ankara: TDV Yayınları, 1989.
- Leknevî, Muhammed el-ensârî. Fevâtihu’r-rahamût bi-şerhi müsellemi’s-sübût, nşr. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer, 1.Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 2002.
- Mergînânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergānî . elHidâye, (Fethu’l-Kadîr ile birlikte), thk. Abdürrezzâk Gâlib el-Mehdi, 1.baskı. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiye, 2003.
- Müslim, Ebû’l-Hüseyin b. Haccac. el-Câmi‘u’s-sahîh. 6.Baskı. Beyrut: Daru’lKütübü’l-İlmiye, 2011.
- Nas, Taha. Fıkıh Usûlünde Mefhûmun Delâleti İle İlgili Kavramların Gelişimi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
- Nas, Taha “Mefhûmu’l-Muhâlefenin Delâlet”. Usûl İslâm Araştırmaları. 14 (2010): 141-142.
- Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr fî Şerhi’l-Menâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
- Üsmendî, Muhammed b. Abdilhamîd. Bezlü’n-nazar fi’l-usûl, thk. Muhammed Zekî Abdülber, 1.Baskı. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, 1992.
- Sâdî Çelebi. Ḥâşiye ʿale’l-İnâye fî Şerḥi’lHidâye (Fethu’l-Kadîr ile birlikte), thk. Abdürrezzâk Gâlib el-Mehdi, 1.baskı. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiye, 2003.
- Sadrüşşerîa, Ubeydullâh b. Mes’ûd el-Mahbûbî el-buhârî. Tavzih (Telvîh Şerhu’tTavzîh ile), thk. Zekeriya Ümeyrat, 1.Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
- Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Mîzânu’lusûl fî netâicü’l-‘ukûl, thk. Abdülmelik Abdurrahman es-Sa’dî. Mekke: Câmi’atü Ümmi’l-Kura, 1984.
- Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme. Usûlü’s-Serahsî, thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî, 1.Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
- Siğnâkî, Hüsâmüddîn Hüseyn b. Ali b. Haccâc el-Buhârî. Kitâbü’l-vâfî fi usûli’l-fıkh, thk. Ahmed Muhammed Hamûd el-Yemânî. Mekke: Câmi’atü Ümmi’l-Kura, 1997.
- Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn el-Herevî el-Horâsânî. Telvîh Şerhu’tTavzîh, thk. Zekeriya Ümeyrat, 1.Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
- Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmi‘u’s-sahîh, tah. Hâlid Abdülganî mahfûz, 4. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
- Yargı, Mehmet Ali. “İmâm Mâtürîdî’nin Ayetlerden ve Hadislerden Ters Anlam (Mefhûmü’l-Muhâlefe) Çıkarılmasına Yaklaşımı”. İmâm Mâtürîdî ve Te’vîlâtü’lKur’ân, 1. Baskı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
- Yılmaz, Okan Kadir. “Risaletün fî mefhumi’l-muhâlefe Mukaddimesi”. İslâm Araştırmaları Dergisi, 34 (2015): 70-71.
- Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh eş-Şâfiî. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh, nşr. Abdülkadir Abdullah el-Ânî, 2.Baskı. Kuveyt: Vezaretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1992.
| APA | TOPAL Ş, ŞEN A (2020). Hanefî Usul Düşüncesinde Fâsid İstidlâl Çeşitlerinden Mefhûm-i Muhâlefet. , 13 - 51. 10.32950/rteuifd.714711 |
| Chicago | TOPAL ŞEVKET,ŞEN AYHAN Hanefî Usul Düşüncesinde Fâsid İstidlâl Çeşitlerinden Mefhûm-i Muhâlefet. (2020): 13 - 51. 10.32950/rteuifd.714711 |
| MLA | TOPAL ŞEVKET,ŞEN AYHAN Hanefî Usul Düşüncesinde Fâsid İstidlâl Çeşitlerinden Mefhûm-i Muhâlefet. , 2020, ss.13 - 51. 10.32950/rteuifd.714711 |
| AMA | TOPAL Ş,ŞEN A Hanefî Usul Düşüncesinde Fâsid İstidlâl Çeşitlerinden Mefhûm-i Muhâlefet. . 2020; 13 - 51. 10.32950/rteuifd.714711 |
| Vancouver | TOPAL Ş,ŞEN A Hanefî Usul Düşüncesinde Fâsid İstidlâl Çeşitlerinden Mefhûm-i Muhâlefet. . 2020; 13 - 51. 10.32950/rteuifd.714711 |
| IEEE | TOPAL Ş,ŞEN A "Hanefî Usul Düşüncesinde Fâsid İstidlâl Çeşitlerinden Mefhûm-i Muhâlefet." , ss.13 - 51, 2020. 10.32950/rteuifd.714711 |
| ISNAD | TOPAL, ŞEVKET - ŞEN, AYHAN. "Hanefî Usul Düşüncesinde Fâsid İstidlâl Çeşitlerinden Mefhûm-i Muhâlefet". (2020), 13-51. https://doi.org/10.32950/rteuifd.714711 |
| APA | TOPAL Ş, ŞEN A (2020). Hanefî Usul Düşüncesinde Fâsid İstidlâl Çeşitlerinden Mefhûm-i Muhâlefet. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0(17), 13 - 51. 10.32950/rteuifd.714711 |
| Chicago | TOPAL ŞEVKET,ŞEN AYHAN Hanefî Usul Düşüncesinde Fâsid İstidlâl Çeşitlerinden Mefhûm-i Muhâlefet. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 0, no.17 (2020): 13 - 51. 10.32950/rteuifd.714711 |
| MLA | TOPAL ŞEVKET,ŞEN AYHAN Hanefî Usul Düşüncesinde Fâsid İstidlâl Çeşitlerinden Mefhûm-i Muhâlefet. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, vol.0, no.17, 2020, ss.13 - 51. 10.32950/rteuifd.714711 |
| AMA | TOPAL Ş,ŞEN A Hanefî Usul Düşüncesinde Fâsid İstidlâl Çeşitlerinden Mefhûm-i Muhâlefet. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2020; 0(17): 13 - 51. 10.32950/rteuifd.714711 |
| Vancouver | TOPAL Ş,ŞEN A Hanefî Usul Düşüncesinde Fâsid İstidlâl Çeşitlerinden Mefhûm-i Muhâlefet. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2020; 0(17): 13 - 51. 10.32950/rteuifd.714711 |
| IEEE | TOPAL Ş,ŞEN A "Hanefî Usul Düşüncesinde Fâsid İstidlâl Çeşitlerinden Mefhûm-i Muhâlefet." Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0, ss.13 - 51, 2020. 10.32950/rteuifd.714711 |
| ISNAD | TOPAL, ŞEVKET - ŞEN, AYHAN. "Hanefî Usul Düşüncesinde Fâsid İstidlâl Çeşitlerinden Mefhûm-i Muhâlefet". Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (2020), 13-51. https://doi.org/10.32950/rteuifd.714711 |
