FAHREDDİN ER-RÂZÎ’NİN ‘DİLDE KESİNLİK’ SORUNUNA YAKLAŞIMI: TESPİT VE TERCİH

CENGİZ ,Mehdi; FAZLIOĞLU ,Şükran

Mehdi CENGİZ

(Artvin Çoruh Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Artvin, Türkiye)

Şükran FAZLIOĞLU

(Marmara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, İstanbul, Türkiye)

Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları

Yıl: 2020Cilt: 0Sayı: 42ISSN: 1303-3387Sayfa Aralığı: 37 - 62Metin Dili: Türkçe

35 0

Türkçe
İngilizce

FAHREDDİN ER-RÂZÎ’NİN ‘DİLDE KESİNLİK’ SORUNUNA YAKLAŞIMI: TESPİT VE TERCİH

Öz: Dilin en temel öğesi lafız ve ifade ettiği anlam, İslam düşünce geleneğinde kelâm,fıkıh, mantık ve felsefe gibi metin yorumuyla ilgilenen disiplinler tarafından çeşitliincelemelere konu olmuştur. Söz gelimi, lafız ve manadan hangisinin öncelenmesigerektiği, lafzın manaya delâlet şekilleri, müşterek ve mecâz kelimelerin imkânve vukûu bunlardan bazılarıdır. Fahreddin er-Râzî (ö. 606/1210) sonrası ilim dünyasınıngündemine girip özellikle akıl-nakil ilişkisi bağlamında tartışılan, ‘dilseldelâletin zannîliği’ meselesi de temel metin yorum problemleri arasında yer alır.Bu makale, dilsel delâletin zannîliği hakkında, Râzî’nin ortaya koyduğu teorininne olduğuna ilişkin görüşleri tespit edip bunların değerlendirilmesini konu edinmektedir.Ayrıca bu çalışmayla, Râzî’ye göre dilsel delâletin ‘karineler’ yoluylakesinlik ifade ettiği gösterilecektir. Bunun için makalenin ilk bölümünde dildekesinliğin ne anlama geldiği, dilde kesinliğe engel olan öğelerin neler olduğu vebunların dilsel delâletin katiliğine nasıl zarar verdiği ele alınacak; ikinci bölümdeise Râzî’nin eserlerinde bu konuya temas ettiği ilgili bölümler tespit edilecektir.Son bölümde ise dilsel delâletin zannîliği hakkında Râzî’nin görüşü belirlenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Konu Alanı:

THE APPROACH OF FAKHR AL-DĪN AL-RĀZĪ TO THE PROBLEM CERTAINTY IN LANGUAGE: EVALUATION AND PREFERENCE

Öz:The essential elements of any language are a word and its meaning. This couple has been subject to various studies by disciplines concerned with the interpretation of texts, such as kalam, fiqh, logic, and philosophy within the Islamic tradition. Among these problematizations, we can count the question of whether the word or the meaning should be prioritized; the shape of vocabulary signs for the meanings; the potentiality; and the occurrence of metaphoric words. The problem of indefinite signifiers in language, which became a problem for the world of science only after al-Razi (d. 606/1210), is one of the fundamental problems in text interpretation. This problem was discussed primarily in the context of the reason-revelation relation. This study discusses and evaluates Razi’s theory and remarks regarding the signfication of the word. Besides, in this study, we will show that linguistic signification expresses certainty, according to Razi. Thus, the first part of the article will examine the meaning of certainty of language, the elements that inhibit the certainty of language, and how these elements damage the certainty of language. In the second part, we will determine where in Razi’s corpus he discusses these questions. In conclusion, Razi’s views on linguistic signification’s conjecturality will be evaluated.

Anahtar Kelimeler:

Konu Alanı:

Belge Türü: DergiMakale Türü: Araştırma MakalesiErişim Formatı: Erişime Kapalı

Abdullah, Halid Abdüllatif; Mesâilu usûli’d-dîni’l-mebhûse fî ʿilmi usûli’l-fıkh-ʿarz ve nakd ʿalâ davi’l-kitâbi ve’s-sünne-, 1. baskı. Medine, 1426.
Ali, Abdurrahman Adem; el-İmâm eş-Şâtibî ʿakîdetuhu ve mevkifuhu mine’l-bideʿ ve ehlihâ. 1. baskı. Riyad: Mektebetü’r-rüşd li’n-neşr ve’t-tevzîʿ, 1418.
Altaş, Eşref; Fahreddin er-Râzî’nin Eserlerinin Kronolojisi, İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî, ed. Ömer Türker, Osman Demir, İstanbul: İsam yayınları, 2013.
Asîrî, Ahmed b. İbrahim; eş-Şekku, esbâbuhu ve asâruhu ve ʿilâcü’l-İslâm lehu, yüksek lisans tezi, Câmia’tu ümmi’l-kurâ, 2007.
Bolay, M. Naci; “Delâlet”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1994.
ed-Dekûrî, Muhammed; el-Katʿiyyetu mine’l-edilleti’l-erbaʿa, 1. Baskı, Medine: 1420.
el-Bennânî, Abdurrahman b. Caʿdullâh; Hâşiyetü’l-ʿallâme el-Bennânî ʿalâ Şerhi Cem’i’l-cevâmi ʿ, Dârü’l-fikr, t.y.
el-Cevziyye, İbn Kayyim; es-Savâʿikü’l-mürsele fi’r-reddi ʿale’l-Cehmiyye ve’l-Muʿattıla, thk. Ali b. Muhammed ed-Dahîl, 1. baskı. Riyad: Dârü’l-ʿÂsıme, 1408.
el-Cürcânî, Seyyid Şerîf; et-Taʿrîfât, thk. İbrahim el-Ebyârî, Dârü’d- diyân li’t-türâs, t.y.
el-Ebnâsî, Burhaneddin; el-Fevâid şerhü’z-Zevâid, thk. Abdülaziz b. Muhammed b. İbrahim
el-ʿUveyyid, Riyad: Darü’t-Tedmûriyye, 2011.
el-Ensârî, Zekeriyya; Gâyetü’l-vusûl ilâ şerhi Lübbi’l-usûl, thk. Mustafa b. Hamid Sümayt, Kuveyt: Darü’z-Ziyâ, 2017.
el-Ensârî, Zekeriyya; Hâşiyetu Şeyhilislâm Zekeriyyâ el-Ensârî ʿalâ şerhi’l-İmâm el-Mahallî ʿalâ Cemʿi’l-cevâmi ʿ, thk. Abdülhafız b. Tahir Hilâl el-Cezâirî, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2007.
el-Ezherî, Halid b. Abdullah; es-Simârü’l-yevâniʿ ʿalâ cemʿi’l-cevâmiʿ li’s-Sübkî, thk. Muhammed b. el-ʿArabî el-Hilâlî el-Yaʿkubî, Rabat: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 2006.
el-Gürânî, Şihabüddin; ed-Dürerü’l-levâmiʿ fi şerhi Cemʿi’l-cevâmiʿ, thk. Said b. Galib Kâmil
el-Mecîdî, Medine: el-Câmiʿatü’l-İslâmiyye, 2008.
el-Hillî, İbnü’l-Mutahhar; Envârü’l-melekût fî şerhi’l-Yâkût, thk. Muhammed Necmi Zincânî, Tahran: Danişgah-ı İran, 1959.
el-ʿIrâkî, Ebû Zür’a; el-Gaysü’l-hâmiʿ şerhu Cemʿi’l-cevâmiʿ, thk. Ebû Asım Hasan b. Abbas b. Kutb, Kahire: el-Fârukü’l-hadîse, 2003.
el-Karâfî, Şehâbeddin; Nefâisü’l-usûl fî şerhi’l-Mahsûl, thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd ve Ali Muhammed Muʿavvaz, 1.baskı, Mekke: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1995.
el-Kubeysî, Halil Recep Hamdân; “Delâletü elfâzi’l-Kurâni’l-Kerîm beyne’l-katʿ ve’z-zan”, Mecelletu Külliyyeti’l-ʿulûmi’l-İslâmiyye. 6 (1999): 261-338.
el-Mahallî, Celaleddin; el-Bedrü’t-tâliʿ fî halli Cemʿi’l-cevâmiʿ, thk. Ebü’l-Fidâ Murtaza Ali b. Muhammed el-Muhammed ed-Dağıstânî, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2005.
el-Meydânî, Habenneke; Davâbitü’l-maʿrife ve usûlü’l-istidlâl ve’l-münâzara, Dımaşk: Dârü’l- Kalem, 1988.
el-Muhaymid, Abdüllatif Ömer; el-Hataʾ fi nisbeti’l-ârâ ilâ ashâbihâ fi’l-kütübi’l-kelâmiyye: dirâse teʾsîliyye tahlîliyye nakdiyye. Beyrut: Dârü’l-Muktebes, 2017.
el-ʿUbeydîlî, Mecdüddin; el-İşrâkü’l-lâhût fî nakdi şerhi’l-Yâkût, thk. Ali Ekber Ziyâî, Tahran: Miras-ı Mektub, 2002.
el-Vâhidî; et-Tefsirü’l-basît, thk. Ahmed b. Salih el-Hammâdî, nşr.: ʿİmâdetü’l-bahsi’l-ʿilmî, 1. baskı, Câmiʿatü’l-İmâm Muhammed b. Suʿûd el-İslâmiyye, 1430.
er-Râzî, Fahreddin; Kitabu müntehabi’l-Mahsûl fi’l-usûl. Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 01464.
er-Râzî, Fahreddin; el-Erbaʿîn fî usûli’d-dîn, thk. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ, Kahire: Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezheriyye, 1986.
er-Râzî, Fahreddin; el-Mahsûl fî ʿilmi usûli’l-fıkh, thk. Taha Cabir Feyyaz el-ʿAlvânî, Beyrut: Müessesetü’r- risâle, 1992.
er-Râzî, Fahreddin; el-Metâlibü’l-ʿâliye mine’l-ʿilmi’l-ilâhî, thk. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ, Beyrut: Dârü’l- kitâbi’l-ʿArabî, 1987.
er-Râzî, Fahreddin; Esâsü’t-takdîs fî ʿilmi’l-kelâm, thk. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ, Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l- Ezheriyye, 1986.
er-Râzî, Fahreddin; Meʿâlimu usûli’d-dîn, Kuveyt: Dârü’z-Ziyâ, 2012.
er-Râzî, Fahreddin; Mefâtîhü’l-gayb (et-Tefsîrü’l-kebîr), 3. Baskı. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-ʿArabî, 1420.
er-Râzî, Fahreddin; Muhassalu efkâri’l-mütekaddimîn ve’l-müteehhırîn mine’l-ʿulemâ ve’l-hükemâ ve’l-mütekellimîn (Telhîsu’l-Muhassal ile birlikte), thk. Taha Abdürraûf Saʿd, Mısır: Mektebü’l-külliyyâti’l- Ezheriyye, t.y.
er-Râzî, Fahreddin; Telhisü’l-Muhassal, thk. Abdullah Nûrânî, Tahran: Müessese-i mütalaʿat-ı İslâmî Danişgah- ı McGill Şube-i Tahran, 1980. es-Sâlimî, Abdullah b. Humeyd; Talʿatü’ş-şems (Şerhu Şemsi’l-usûl), thk. Ömer Hasan el-Kayyam, Mektebetü’l-İmâm es-Sâlimî, 2008.
es-Sînâvânî, Hasan; el-Aslu’l-câmiʿ li izâhi’d-düreri’l-manzûmeti fî silki Cemʿi’l-cevâmiʿ, Tunus: Matbaatü’n-nehda, t.y.
es-Suyûtî, Celâleddîn; Şerhü’l-Kevkebi’s-sâtıʿ fî nazmi Cemʿi’l-cevâmiʿ, thk. Muhammed İbrahim el-Hafnâvî, Mısır: Mektebetü’l-îmân li’t-tabʿ ve’n-neşr, 2000.
et-Tûfî, Necmeddin; el-İksîr fî ʿilmi’t-tefsîr. , 1. baskı. Doha: Mektebetü’l-Evzâ’î, 1989.
et-Tûsî, Nasîrüddîn; Tecrîdü’l-ʿitikâd, thk. Muhammed Cevad Hüseyni Celâlî, Kum: Mektebetü’l- İ’lami’l-İslâmî, 1986.
ez-Zerkeşî, Bedreddin; Teşnîfü’l-mesâmiʿ bi-Cem’i’l-cevâmiʿ, thk. Seyyid Abdülaziz ve Abdullah Rebîʿ, Kahire: Müessesetu Kurtuba, 1999.
ez-Zerkeşî, Bedreddin; Bahrü’l-muhît fî usûli’l-fıkh, thk. Ömer Süleyman Eşkâr, nşr. Abdülkadir Abdullah Ânî, Kuveyt: Vizâretü’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1992. Hasan, Osman b. Ali. “ʿİlmü’l-ʿakîde ʿinde’l-imâmi’l-harameyn el-Cüveynî beyne’l-medreseteyni’s- Selefiyye ve’l-Eşʿariyye”. Mecelletü’ş-şerîʿa ve’d-dirâsâti’l-İslâmiyye, 12 (2008).
Hasan, Osman b. Ali; Menhecü’l-istidlâl ʿala mesâili’l-iʿtikâd ʿinde Ehli’s-sünne ve’l-cemâʿa, Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1993.
Hatipoğlu, İbrahim. “Müsned”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2006.
Hind binti Dahilullâh b. Vasl; eş-Şubuhâtu’n-nakliyye li muhâlifi Ehli’s-sünne ve’l-cemâʿa fî mesâili’l-kader ʿarzan ve nakzen, doktora tezi, Câmia’tu ümmi’l-kurâ, 1429.
İbn ʿArafe; el-Muhtasarü’l-kelâmî, thk. Nizâr Hammâdî, Kuveyt: Darü’z-Ziyâ, 2014.
İbn Halûlû; ez-Ziyâü’l-lâmi şerhu cemi’l-cevâmi fî usûli’l-fıkh, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1999. İbn Nevbahat; el-Yâkût fi ʿilmi’l-kelâm, thk. Ali Ekber Ziyâî. Kum: Ayetullahi’l-ʿuzma el-Marʿaşi, 1413.
İbn Teymiyye; Derʾü teʿâruzi’l-ʿakl ve’n-nakl (Muvâfakatu sahîhi’l-menkûl li-sarîhi’l-maʿkûl, Muvâfakatu sarîhi’l-maʿkûl li-sahîhi’l-menkûl), thk. Muhammed Reşad Sâlim. Riyad: Câmiʿatü’l-İmâm Muhammed b. Suʿûd el-İslâmiyye, 1979.
İbn Teymiyye; Mecmûʿu’l-fetâvâ, thk. ʿÂmir Cezzâr ve Enver Bâz, 3. baskı. Mansûre: Dârü’l-vefâ, 2005.
İbnü’n-Neccâr; Şerhü’l-Kevkebi’l-münîr, thk. Muhammed ez- ez-Zühaylî ve Nezîh Hammâd, 2. baskı,, Dımaşk: Mektebetü’l-ʿubeykân, 1418. Kawashty, Ahmed; ed-Delîlü’n-naklî fi’l-fikri’l-kelâmî beyne’l-hücciyye ve’t-tavzîf, Riyad: el-Cemʿiyyetü’l-ʿilmiyyeti’s-Suʿûdiyye li’d-dirâsâti’l-fikriyyeti’l-muʿâsıra, 1435.
Muhammed bâ Abdullah, Muhammed bâ Kerîm; Vesatiyyetu Ehli’s-sünne beyne’l-fırak, 1. baskı, Riyad: Dâru’r-râye li’n-neşri ve’t-tevzîʿ, 1415.
Nur, Halid b. Abdüllatif b. Muhammed; Menhecu Ehli’s-sünne ve’l-cemâʿa ve menhecü’l-Eşâʿira fî tevhîdillahi teʿâlâ, 1.baskı, Medine: Mektebetü’l-gurabâ el-eseriyye, 1416.
Polat, Salahattin; “Mürsel”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2006.
Salih, Eymen; “İşkâliyyâtü’l-katʿ ʿinde’l-usûliyyîn”, Mecelletü’l-Müslimi’l-muʿâsır”, 117 (2005).
Yahya, Kiyân Ahmed Hâzim; el-İhtimâlâtü’l-lugaviyye el-muhille bi’l-katʿ ve teʿâruzuhâ ʿinde’l- usûliyyin. Beyrut: Dârü’l-medâri’l-İslâmî, 2013.
Yurdagür, Metin; “Haşviyye”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), Ankara, 1997.