Molla Gürânî ve en-Nahçivânî’nin Tefsir İlmindeki Yerleri ve Tefsirlerinde Belli Bazı Konuların Mukayeseli İşlenmesi

Yıl: 2020 Cilt: 4 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 312 - 336 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.31121/tader.736799 İndeks Tarihi: 29-07-2022

Molla Gürânî ve en-Nahçivânî’nin Tefsir İlmindeki Yerleri ve Tefsirlerinde Belli Bazı Konuların Mukayeseli İşlenmesi

Öz:
Molla Gürânî, en önemli alim ve müfessirlerdendir. İbn Hacer el-Askalânî gibi büyük alimlerden ders alan Molla Gürânî, Kahire’de bulunan Berkûkıyye, Bursa’daki Kaplıca ve Yıldırım Han medreselerinde hocalık yapmıştır. Şehzâde II. Mehmet’in (Fatih) hocası olan Molla Gürânî, onun döneminde Bursa kadılığı, Kazaskerlik ve Şeyhülislâmlık görevlerinde bulunmuştur. Molla Gürânî’nin en mühim eseri, tefsir sahasında kaleme aldığı ve Kur’an’ı baştan sona kadar tefsir ettiği Gâyetü’l-emânî fî tefsîri’l-kelâmi’r-rabbânî (Gâyetü’l-emânî fî tefsîri’s-seb‘il-mesânî) adlı eseridir. Molla Gürânî, Kur’an’ı kesbî ilimlerle tefsir etmeye çalış-mış, lafızların ötesinde işaretler istinbât etmeye çaba göstermemiştir. Nahçivânî ise en önemli mutasavvıf ve müfessirlerdendir. Nahçivânî, önce akli ve nakli ilimlerde kendisini geliştirmiş, ardından tasavvufa yönelmiş ve Nakşibendî tarikatına intisap etmiştir. Hayatını eser telif etmeye ve irşat faaliyetlerinde bu-lunmaya adayan Nahçivânî, birçok eser yanında bir tefsir de kaleme almıştır. el-Fevâtihu’l-ilâhiyye ve’l-mefâtîhu’l-gaybiyye olarak isimlendirdiği eserinde, Kur’an’ı baştan sona kadar ele alarak ondan lafızların ötesinde işaretler bulma gayretine girmiş, kendi tabiri ile vehbî bilgilerle tefsir yapmıştır. Nahçivânî, çok az da olsa rivayet ve dirayet metotlarını da kullanmıştır. Çalışmada, Molla Gürânî ve Nahçivânî’nin hayat-ları, eserleri ve tefsirleri hakkında bilgi verildikten sonra Kur’an’ın rivayet ve dirayet yöntemleriyle tefsir edilen Gâyetü’l-emânî ile işârî/tasavvufî yöntemle telif edilen el-Fevâtihu’l-ilâhiyye tefsirleri belli ayetler çerçe-vesinde mukayese edilerek aralarındaki farklar ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelime: Gâyetü’l-emânî el-Fevâtihu’l-ilâhiyye Molla Gürânî Tefsir Nahçivânî

The Position of Molla Gurani and Nahchiwani in the Science of Exegesis and Compar-ison of Their Exegeses in the Light of Some Verses

Öz:
Mollā Gurānî was one of most influential scholars and Qur’an commentators. He got education from a great scholar Ibn Hajar al-Asqalānî. He taught at madrasas in Barquqiyya, Cairo and Kaplıca and Yıldırım Han, Bursa. He was the teacher of Prince (Shahzadah) Mehmed (the conqueror). During the reign of Sultan Mehmed, Mollā Gürānî served as judge (qādî) in Bursa, kazasker and shayhulislam. He penned many works. The most important work among them is his Qur’anic exegesis titled Ghāyah al-Amānî fî Tafsîr al-Kalām al-Rabbānî (Tafsîr al-Sabil al-Masānî). He aimed at making an exegesis using kasbî (acquired) knowledge. Nahchiwānî is one of the most important sūfî scholars and Qur’an com-mentators. He first got education on aqlî (intellectual, rational) and naqlî (transmitted) sciences. Then he followed tasawwuf and joined Naqshibandi tariqat. He penned one exegesis in addition to many works. In his exegesis named al-Fawātih al-Ilāhiyya wa al-Mafātîh al-Ghaybiyya, he attempted to make com-plete exegesis of Qur’an. Nahchiwānî uses the ishārî/tasawwufi method. He barely makes use of riwāyah and dirāyah methods. After giving information about the life, works and particularly Qur’anic exegesis of Mollâ Gurānî and Nahchiwānî, the differences between their exegeses are shown in terms of their methods and contents. Finally, we make a comparison between these two exegeses considering some verses.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Abbas, Fazl Hasan. et-Tefsîr esâsiyyâtühû ve’tticâhâtüh. 3 Cilt. Amman: Dârü’n-Nefâis, 2016.
  • Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnâût vd. 45 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
  • Ateş, Süleyman. İşârî Tefsîr Okulu. İstanbul: Yeni Ufuklar Yayınları, 2. Basım, 1998.
  • Ay, Mahmut. “Molla Gürânî’nin Ğâyetü’l-Emânî’si”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 9/18 (2011), 303-336.
  • Aydar, Hidayet. Tarih Perspektifinden Örnek Tefsir Metinleri 2. İstanbul: Yeni Zamanlar Yayınları, 2014.
  • Bağdâdî, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-‘ârifîn, Esmâ’ü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
  • Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir ‘Atâ. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 2003.
  • Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nasırunnasır. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavkı’n-Necât, 1422/2001-2002.
  • Demir, Ziya. Osmanlı Müfessirleri ve Tefsir Çalışmaları. İstanbul: Ensar Yayınları, 2006.
  • Doğan, İshak. Osmanlı Müfessirleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
  • Ekinci, Kutbettin. “Kâdî Beyzâvî ve Zemahşerî’nin Fâtiha ve Bakara Sûrelerindeki Yorumlarına Molla Gürânî’nin Tenkitleri”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/1 (2018), 317-346.
  • Fureyh, Hamid b. Yakub. “Mukaddime”. Gâyetü’l-emânî fî tefsîri’l-kelâmi’r-rabbânî. mlf. Ahmed b. İsmail el-Gûrânî. 1/5-82. Riyad: Dârü’l-Hıdâre, 2018.
  • Göksu, Mehmet Mustafa. Molla Gürânî’nin “Gâyetü’l-Emânî” İsimli Tefsirinin Edisyon Kritiği (NecmNas Sureleri Arası). Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
  • Gûrânî, Ahmed b. İsmail. Gâyetü’l-emânî fî tefsîri’l-kelâmi’r-rabbânî. thk. Hamid b. Yakub el-Fureyh vd. 7 Cilt. Riyad: Dârü’l-Hıdâre, 2018.
  • İbn Hacer el-‘Askalânî, Ahmed b. Ali. İnbâʾü’l-gumr bi-ebnâʾi’l-ʿumr. thk. Hasan Habeşî. 4 Cilt. b.y.: Lecnetü İhyâ’i’t-Türâsi’l-İslamî, 1969.
  • İbn Kesîr, İsmail b. Ömer. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Sami b. Muhammed Selâme. 8 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 2. Basım, 1999.
  • İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdülhalim. Mukaddime fî usûli’t-tefsîr. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayat, 1980.
  • Kâtip Çelebi (Hacı Halife), Mustafa b. Abdullah. Süllemü’l-vüsûl ilâ tabakâti’l-fuhûl. thk. Mahmud Abdülkadir el-Arnâût. 6 Cilt. İstanbul: IRCICA Yayınları, 2010.
  • Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemü’l-müellifîn. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
  • Keleş, Kübra Özdemir. “Türk Tefsir Ekolünde Münâsebet İlmi: Ni’metullah Nahcivânî Örneği”. Osmanlı Döneminde Tefsir. ed. Hidayet Aydar vd. 1/293-312. İstanbul: Ensar Yayınları, 2018.
  • Kurt, Yaşar. Ni’metüllah Nahcivânî ve Tasavvufî Tefsîri. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1998.
  • Kuşeyrî, Abdülkerim b. Hevâzin. Letâʾifü’l-işârât. thk. İbrahim el-Besyûnî. 3 Cilt. b.y.: el-Hey’etü’lMısrıyetü’l-‘Âmme li’l-Kitâb, 3. Basım, 2000.
  • M. Hüseyin ez-Zehebî. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü Vehbe, ts.
  • Musakhanov, Orkhan. Ni’metullah Nahçıvânî’nin Hidâyetü’l-ihvân’ı (Metin, Tercüme ve İnceleme). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
  • Nahçivânî, Nimetullah b. Mahmud. el-Fevâtihu’l-ilâhiyye ve’l-mefâtîhu’l-gaybiyye. 2 Cilt. b.y.: Dâru Rikâbî, 1999.
  • Öztürk, Mustafa. Osmanlı Tefsir Mirası. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.
  • Sehâvî, Muhammed b. Abdurrahman. ed-Dav’ü’l-lami‘ li-ehli’l-karni’t-tâsi‘. 6 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Hayât, ts.
  • Taşköprizâde, Ahmed b. Mustafa. eş-Şekâ’ku’n-Nu‘mâniyye fî ‘ulemâ’i’d-Devleti’l-‘Osmâniyye. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, ts.
  • Tirmizî, Muhammed b. İsa. es-Sünen. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslamî, 1998.
  • Turan, Abdülbaki. “Baba Ni‘metullah Nahcivanî ve ‘el-Fevatihu’l-ilâhiyye ve’l-mefatihu’l-gaybiyye’ İsimli Tefsiri”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1985), 61-76.
  • Yaşaroğlu, M. Kâmil. “Molla Gürânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/248-250. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
  • Ziriklî, Hayrüddîn b. Mahmud. el-A‘lâm. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.
APA Özcan E (2020). Molla Gürânî ve en-Nahçivânî’nin Tefsir İlmindeki Yerleri ve Tefsirlerinde Belli Bazı Konuların Mukayeseli İşlenmesi. , 312 - 336. 10.31121/tader.736799
Chicago Özcan Esat Molla Gürânî ve en-Nahçivânî’nin Tefsir İlmindeki Yerleri ve Tefsirlerinde Belli Bazı Konuların Mukayeseli İşlenmesi. (2020): 312 - 336. 10.31121/tader.736799
MLA Özcan Esat Molla Gürânî ve en-Nahçivânî’nin Tefsir İlmindeki Yerleri ve Tefsirlerinde Belli Bazı Konuların Mukayeseli İşlenmesi. , 2020, ss.312 - 336. 10.31121/tader.736799
AMA Özcan E Molla Gürânî ve en-Nahçivânî’nin Tefsir İlmindeki Yerleri ve Tefsirlerinde Belli Bazı Konuların Mukayeseli İşlenmesi. . 2020; 312 - 336. 10.31121/tader.736799
Vancouver Özcan E Molla Gürânî ve en-Nahçivânî’nin Tefsir İlmindeki Yerleri ve Tefsirlerinde Belli Bazı Konuların Mukayeseli İşlenmesi. . 2020; 312 - 336. 10.31121/tader.736799
IEEE Özcan E "Molla Gürânî ve en-Nahçivânî’nin Tefsir İlmindeki Yerleri ve Tefsirlerinde Belli Bazı Konuların Mukayeseli İşlenmesi." , ss.312 - 336, 2020. 10.31121/tader.736799
ISNAD Özcan, Esat. "Molla Gürânî ve en-Nahçivânî’nin Tefsir İlmindeki Yerleri ve Tefsirlerinde Belli Bazı Konuların Mukayeseli İşlenmesi". (2020), 312-336. https://doi.org/10.31121/tader.736799
APA Özcan E (2020). Molla Gürânî ve en-Nahçivânî’nin Tefsir İlmindeki Yerleri ve Tefsirlerinde Belli Bazı Konuların Mukayeseli İşlenmesi. Tefsir Araştırmaları Dergisi, 4(2), 312 - 336. 10.31121/tader.736799
Chicago Özcan Esat Molla Gürânî ve en-Nahçivânî’nin Tefsir İlmindeki Yerleri ve Tefsirlerinde Belli Bazı Konuların Mukayeseli İşlenmesi. Tefsir Araştırmaları Dergisi 4, no.2 (2020): 312 - 336. 10.31121/tader.736799
MLA Özcan Esat Molla Gürânî ve en-Nahçivânî’nin Tefsir İlmindeki Yerleri ve Tefsirlerinde Belli Bazı Konuların Mukayeseli İşlenmesi. Tefsir Araştırmaları Dergisi, vol.4, no.2, 2020, ss.312 - 336. 10.31121/tader.736799
AMA Özcan E Molla Gürânî ve en-Nahçivânî’nin Tefsir İlmindeki Yerleri ve Tefsirlerinde Belli Bazı Konuların Mukayeseli İşlenmesi. Tefsir Araştırmaları Dergisi. 2020; 4(2): 312 - 336. 10.31121/tader.736799
Vancouver Özcan E Molla Gürânî ve en-Nahçivânî’nin Tefsir İlmindeki Yerleri ve Tefsirlerinde Belli Bazı Konuların Mukayeseli İşlenmesi. Tefsir Araştırmaları Dergisi. 2020; 4(2): 312 - 336. 10.31121/tader.736799
IEEE Özcan E "Molla Gürânî ve en-Nahçivânî’nin Tefsir İlmindeki Yerleri ve Tefsirlerinde Belli Bazı Konuların Mukayeseli İşlenmesi." Tefsir Araştırmaları Dergisi, 4, ss.312 - 336, 2020. 10.31121/tader.736799
ISNAD Özcan, Esat. "Molla Gürânî ve en-Nahçivânî’nin Tefsir İlmindeki Yerleri ve Tefsirlerinde Belli Bazı Konuların Mukayeseli İşlenmesi". Tefsir Araştırmaları Dergisi 4/2 (2020), 312-336. https://doi.org/10.31121/tader.736799