Yıl: 2021 Cilt: 13 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 287 - 301 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.26791/sarkiat.883224 İndeks Tarihi: 22-11-2021

TÜRK DEVLETLERİNDE TABİİYETVE TEHDİDİN SİMGESİ:KESİK BAŞ GÖNDERME GELENEĞİ

Öz:
Türk devlet yöneticileri iktidarlarına karşı iç ve dış tehditleri bertaraf etmek için örfi ve şer’i hükümlere dayalı bir takım cezalandırmalara başvurulmuşlardır. Bunlardan bir tanesi baş kesmek idi. Baş kesmek, kişiyi cezalandırmanın yanı sıra kesik baş veya ölü bedenin teşhiriyle benzer hadiselerin önünü almak için caydırıcı bir yöntem olarak uygulanmıştır. İslam öncesi Türk devletlerinde başları kesilerek cezalandırılan kimseler olduğu gibi İslami dönem Türk devletlerinde de bu yöntem sembolik manalar yüklenerek daha yoğun şekilde uygulanmıştır. Başta Selçuklular olmak üzere Türk devletlerinin birçoklarında hükümdar, şehzade, emir veya bey gibi üst düzey yöneticilere yönelik baş kesme cezası uygulanmış ve kesilen başlar muhataplara tehdit, korkutma veya tabiiyet nişanı olarak gönderilmiştir. Öyle ki Abbasiler, tabiiyet sembolü olarak gönderilen kesik başlariçin “Başlar Hazinesi” adında bir müessese kurmuşlardır. Selçuklular bağlılık ve sadakatlerinin bir göstergesi olarak Abbasi Halifeliğine düşman olanlardan birçok kişinin başını kesmiş ve Başlar Hazinesi’ne göndermiştir. Türk devletlerinin hiç birinde böyle bir kurum olmamakla birlikte baş kesme yöntemiyle cezalandırma ve kesik başın muhataplarına tehdit ve tabiiyet sembolü olarak gönderme zamanla bir gelenek haline gelmiştir. Bu çalışma, Selçuklu ve Selçuklu sonrası Yakındoğu coğrafyasında kurulmuş Türk devletlerinde başı kesilen yöneticilerin tespiti, cezalandırmaların gerekçesi ve kesik başların muhataplarına gönderilme amacı incelenmiştir.
Anahtar Kelime:

A SYMBOL OF DEPENDENCE AND THREAT IN TURKISH STATES: THE TRADITION OF SENDING A SEVERED HEAD

Öz:
Turkish state administrators have resorted toseveral punishments based upon customary andsharia provisions to set aside internal and exter nal threats. One of these punishments was behea ding and it had been applied as a deterrent methodto punish a person, as well as to prevent similarincidents with the display of a severed head ordead body. In pre-Islamic Turkish states, therehad been people punished by beheadings, andin the Islamic Period Turkish states, this methodwas applied more intensely by bearing symbolicmeaning. In many Turkish States, especially theSeljuks, the beheading penalty was applied to hi gh-level rulers such as the monarch, shehzade,amir or beg and the severed heads were sent tointerlocutors as the symbols of threat, menace anddependence. Furthermore, the Abbasids establis hed an institution called the “Treasure of Heads”for the severed heads delivered as the symbol ofdependence and loyalty. The Seljuks, as a mani festation of commitment, beheaded many peoplewho were the enemies of the Abbasid caliphateand sent their heads to Treasure of Heads. Thereno such institution in any Turkish states. Howe ver, beheading and sending severed heads to therecipients became a ritual in time. This study aimsto analyse the identification of beheaded rulers,the reasons for their punishment and the purposeof sending severed heads to the acceptors in thestates founded in the Near East region of the Sel juks and post-Seljuks.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Abdi Beğ Şirâzî, Tekmiletü’l-Ahbâr (Safevîler), çev. Şefaattin Deniz ve Hasan Asadi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2019.
  • Aka, İsmail, “Şaybânî Han”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 39/43-45, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
  • Aka, İsmail, İran’da Türkmen Hâkimiyeti (Kara Koyunlular Devri), Ankara: TTK Yayınları, 2001.
  • Aka, İsmail, Mirza Şahruh ve Zamanı (1405-1447), Ankara: TTK Yayınları, 1994.
  • Aka, İsmail, Timur ve Devleti, Ankara: TTK Yayınları, 2014.
  • Alan, Hayrunnisa, Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular (1360-1506), İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2015.
  • Alan, Hayrunnisa, Sultan Ebû Said Devri Timurlu Tarihi (1451-1469), Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 1996.
  • Alpargu, Mehmet, “Şibanî Muhammed Han ve Özbek Hanlığının Yükselişi”, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8/4, (1992), 115-142.
  • Anonim, Selçuknâme, çev. Halil İbrahim Gök ve Fahrettin Coşkuner, Ankara: Atıf Yayınları, 2014.
  • Atıcı Arayancan, Ayşe, Karakoyunlu Hükümdarlarından Cihânşah ve Dönemi (Siyaset-Teşkilat-İktisad-Din-Kültür 1438-1467), Ankara Ünviversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2010.
  • Aydoğmuşoğlu, Cihat, Safevi Devleti Tarihi, Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları, 2017.
  • Azîmî, Azîmî Tarihi, çev. Ali Sevim, Ankara: TTK Yayınları, 2006.
  • Bardakoğlu, Ali, “Ceza”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 7/470-478, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
  • Brockelmann, Carl, İslam Milletleri ve Devletleri Tarihi I, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1964.
  • Bündârî, Zübdetü’n-Nusra ve Nuhbetü’l-usra, çev. Kıvameddin Burslan, Ankara: TTK Yayınları, 1999.
  • Ca’ferî b. Muhammed el-Hüseynî, Târîh-i Kebîr (Tevârîh-i Enbiyâ ve Mülûk), çev. İsmail Aka, Ankara: TTK Yayınları, 2011.
  • Cüveynî, Tarih-i Cihan Güşa, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: TTK Yayınları, 2013.
  • Devletşah Semerkandî, Tezkiretü’ş-Şuara, 3-4 Cilt. çev. Necati Lugal, İstanbul: Kervan Yayınları, 1977.
  • Ebû Bekr-i Tihrani, Kitab-ı Diyarbekriyye, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: TTK Yayınları, 2014.
  • Erdem, İlhan, “Akkoyunlu Devleti’nin Kurucusu Kara Yülük Osman Bey’in Hayatı ve Faaliyetleri”, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, XXXIV/1-2, (1990), 99-108.
  • Erdem, İlhan-Kazım Paydaş, Ak-Koyunlu Devleti Tarihi (Siyaset, Teşkilat, Kültür), Birleşik Yayınevi, Ankara 2007.
  • Feridun Ahmed Bey, Münşeâtü’s-Selâtîn, 1 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1274.
  • Gelibolulu Mustafa ‘Âli Efendi, Künhü’l Ahbar, 4 Cilt. haz. Ahmet Uğur ve Mustafa Çuhadar vd., Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 1997.
  • Genç, Vural, “Şah ile Sultan Arasında Bir Acem Bürokratı: İdris-i Bidlisi’nin Şah İsmail’in Himayesine Girme Çabası”, Osmanlı Araştırmaları, 46/ 46, (2015), 43-75.
  • Genç, Vural, “Timur’u Geçmek: Akkoyunluların Osmanlılara Karşı Üstünlük İddiaları”, Osmanlı Araştırmaları, 54/ 54, (2019), 27-56.
  • Golden, Peter B., Türk Halkları Tarihine Giriş, çev. Osman Karatay, Ankara: Karam Yayınları, 2002.
  • Gömeç, Saadettin, Kök Türk Tarihi, Ankara: Berikan Yayınevi, 2009.
  • Gregory Abû’l-Farac, Abû’l-Farac Tarihi, 2 Cilt. çev. Ömer Rıza Doğrul, Ankara: TTK Yayınları, 1987.
  • Grusset, Rene, Bozkır İmparatorluğu, çev. Reşat Uzmen, İstanbul: Ötüken Neşriyat 1980.
  • Hâfız-ı Ebrû, Zübdetü’t-Tevârîh, 2 Cilt. neşr. Seyyid Kemal Hâc Seyyid Cevadi, Tahran: Vizâret-i Ferheng ve İrşad-i İslâmî, 1385.
  • Halife b. Hayyât, Tarihu Halife b. Hayyât, çev. Abdulhalik Bakır, Ankara: Bizim Büro Basımevi, 2001.
  • Hasan-ı Rumlu, Ahsenü’t-Tevârîh, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: TTK Yayınları, 2006.
  • Hinz, Walther, Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd, çev. Tevfik Bıyıklıoğlu, Ankara: TTK Yayınları, 1992.
  • Hüseynî, Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyyes, çev. Necati Lügal, Ankara: TTK Yayınları, 1999.
  • İbn Bîbî, El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye, 2 Cilt. II, haz. Mürsel Öztürk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
  • İbni Arabşah, Acâibu’l Makdûr, çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2012.
  • İbnü’l-Esir, el-Kâmil fi’t-Tarih, 10, 12 Cilt. çev. Abdülkerim Özaydın, İstanbul: Bahar Yayınları, 1991.
  • Kanat, Cüneyt, Ortaçağ Türk Devletlerinde Suç ve Ceza, İstanbul: Küre Yayınları, 2017.
  • Kayhan, Hüseyin, Irak Selçukluları, Konya: Çizgi Kitapevi, 2001.
  • Kemaleddin Abdurrezzak Semerkandî, Matla‘-ı Sa‘deyn ve Mecma‘-ı Bahreyn, 4 Cilt. Neşr. Abdul Hüseyin Nevâi, Tahran: Pejuhaşkah-ı Ulum-i İnsanı ve Muta’alat-ı Ferhengi, 1383.
  • Keriman, Hüseyin, Rey-i Bâstân, 2 Cilt. Tahran: İntişârât-i Encümen-i Âsâr-i Millî, 1349.
  • Kopraman, Kazım Yaşar, Mısır Memlükleri Tarihi Sultan al-Malik al-Mu’ayyad Şeyh al- Mahmûdî Devri (1412-1421), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
  • Merçil, Erdoğan, “Besâsîrî,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 5/528-529, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
  • Merçil, Erdoğan, Kirman Selçukluları, Ankara: TTK Yayınları, 1989.
  • Nemeth, Gyula, Attila ve Hunlar, çev. Şerif Baştav, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1982.
  • Nizamüddin Şâmî, Zafernâme, çev. Necati Lugal, Ankara: TTK Yayınları, 1987.
  • Ögel, Bahaddin, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, 2 Cilt. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2015.
  • Özaydın, Abdülkerim, “Sadaka b. Mansûr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 35/385-387, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
  • Özaydın, Abdülkerim, Sultan Berkyaruk Devri Selçuklu Tarihi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2001.
  • Özgüdenli, Osman Gazi, Selçuklular, (Büyük Selçuklu Devleti Tarihi (1040-1157)), 1 Cilt. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
  • Ravendî, Râhat-üs-Sudûr ve Âyet-üs-Sürûr, 2 Cilt. çev. Ahmet Ateş, Ankara: TTK Yayınları, 2006.
  • Rumlu Hasan, Ahsenü’t Tevârih, (Şalı İsmail Tarihi), çev. Cevat Cevan, Ankara: Ardıç Yayınları, 2004.
  • Şerefhan, Şerefname, 2 Cilt. edit. Vladimir Veliominof-Zernof, St. Petersbourg 1862.
  • Şerefüddin Ali Yezdî, Zafernâme, çev. Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 2013.
  • Sevim, Ali - Merçil, Erdoğan, Selçuklu Devletleri Tarihi (Siyaset, Teşkilât, Kültür), TTK Yayınları, Ankara 1995.
  • Sevim, Ali, Suriye Filistin Selçuklu Devleti Tarihi, Ankara: TTK Yayınları, 1986.
  • Sıbt İbnü’l-Cevzî, Mir’âtü’z-Zamân Fî Târîhi’l-Âyân’da Selçuklular, çev. Ali Sevim, Ankara: TTK Yayınları, 2011.
  • Şihâbuddîn el-Bağdâdî Yâkut b. Abdillâh el-Hamevî, Mu’cemu’l-Buldân, 2 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1995.
  • Süryani Mihail, Süryani Patrik Mikhail’in Vakâyinâmesi İkinci Kısım (1042-1195), çev. Hrant D. Andreasyan, İstanbul: Yayımlanmamış TTK Nüshası, 1944.
  • Tacü’s-Selmani, Tarihnâme, çev. İsmail Aka, Ankara: TTK Yayınları, 1999.
  • Taşağıl, Ahmet, Gök Türkler, 3 Cilt, Ankara: TTK Yayınları, 2004.
  • Taşkıran, Hasan, “Tabiiyetten Çatışmaya Akkoyunlu Timurlu İlişkileri”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22, (2020), 305-347.
  • Togan, Zeki Velidi, Bugünkü Türkili, Türkistan ve Yakın Tarih, İstanbul: Enderun Yayınevi, 1981.
  • Turan, Nurullah, Selçuklu Başkenti Rey, (Kuruluşundan 1157’ye Kadar), Ankara: TTK Yayınları, 2019.
  • Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul: İstanbul Matbaası, 1971.
  • Üçok, Bahriye, İslam Tarihi Emeviler-Abbasiler, Ankara: Sevinç Matbaası, 1968.
  • Urfalı Mateos, Vekayî-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), çev. Hrant D. Andreasyan, Ankara: TTK Yayınları, 2000.
  • Uyar, Mustafa, “Ortaçağ İslam Dünyasında “İsyanın Makûs Talihi Müzesi” Başlar Hazinesi (Hızânetü’r-Ru’ûs)”, Toplumsal Tarih, 265, (2016), 90-93.
  • Uydu Yücel, Mualla, Peçenek Türkleri, İstanbul: Titiz Yayınları, 2011.
  • Yıldız, Hakkı Dursun, “Emîn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 11/112-114, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
  • Yinanç, Mükrimin Halil, “Cihânşah”, İslam Ansiklopedisi, 3/173-189, İstanbul: MEB Yayınları, 1978.
  • Yusuf Has Hâcib, Kutadgu Bilig, 2 Cilt. çev. Reşid Rahmeti Arat, Ankara: TTK Yayınları, 1959.
  • Yuvalı, Abdülkadir, “Ebu Said Mirza Han”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 10/224-225, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
APA TAŞKIRAN H (2021). TÜRK DEVLETLERİNDE TABİİYETVE TEHDİDİN SİMGESİ:KESİK BAŞ GÖNDERME GELENEĞİ. , 287 - 301. 10.26791/sarkiat.883224
Chicago TAŞKIRAN Hasan TÜRK DEVLETLERİNDE TABİİYETVE TEHDİDİN SİMGESİ:KESİK BAŞ GÖNDERME GELENEĞİ. (2021): 287 - 301. 10.26791/sarkiat.883224
MLA TAŞKIRAN Hasan TÜRK DEVLETLERİNDE TABİİYETVE TEHDİDİN SİMGESİ:KESİK BAŞ GÖNDERME GELENEĞİ. , 2021, ss.287 - 301. 10.26791/sarkiat.883224
AMA TAŞKIRAN H TÜRK DEVLETLERİNDE TABİİYETVE TEHDİDİN SİMGESİ:KESİK BAŞ GÖNDERME GELENEĞİ. . 2021; 287 - 301. 10.26791/sarkiat.883224
Vancouver TAŞKIRAN H TÜRK DEVLETLERİNDE TABİİYETVE TEHDİDİN SİMGESİ:KESİK BAŞ GÖNDERME GELENEĞİ. . 2021; 287 - 301. 10.26791/sarkiat.883224
IEEE TAŞKIRAN H "TÜRK DEVLETLERİNDE TABİİYETVE TEHDİDİN SİMGESİ:KESİK BAŞ GÖNDERME GELENEĞİ." , ss.287 - 301, 2021. 10.26791/sarkiat.883224
ISNAD TAŞKIRAN, Hasan. "TÜRK DEVLETLERİNDE TABİİYETVE TEHDİDİN SİMGESİ:KESİK BAŞ GÖNDERME GELENEĞİ". (2021), 287-301. https://doi.org/10.26791/sarkiat.883224
APA TAŞKIRAN H (2021). TÜRK DEVLETLERİNDE TABİİYETVE TEHDİDİN SİMGESİ:KESİK BAŞ GÖNDERME GELENEĞİ. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 13(1), 287 - 301. 10.26791/sarkiat.883224
Chicago TAŞKIRAN Hasan TÜRK DEVLETLERİNDE TABİİYETVE TEHDİDİN SİMGESİ:KESİK BAŞ GÖNDERME GELENEĞİ. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi 13, no.1 (2021): 287 - 301. 10.26791/sarkiat.883224
MLA TAŞKIRAN Hasan TÜRK DEVLETLERİNDE TABİİYETVE TEHDİDİN SİMGESİ:KESİK BAŞ GÖNDERME GELENEĞİ. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, vol.13, no.1, 2021, ss.287 - 301. 10.26791/sarkiat.883224
AMA TAŞKIRAN H TÜRK DEVLETLERİNDE TABİİYETVE TEHDİDİN SİMGESİ:KESİK BAŞ GÖNDERME GELENEĞİ. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 2021; 13(1): 287 - 301. 10.26791/sarkiat.883224
Vancouver TAŞKIRAN H TÜRK DEVLETLERİNDE TABİİYETVE TEHDİDİN SİMGESİ:KESİK BAŞ GÖNDERME GELENEĞİ. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 2021; 13(1): 287 - 301. 10.26791/sarkiat.883224
IEEE TAŞKIRAN H "TÜRK DEVLETLERİNDE TABİİYETVE TEHDİDİN SİMGESİ:KESİK BAŞ GÖNDERME GELENEĞİ." e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 13, ss.287 - 301, 2021. 10.26791/sarkiat.883224
ISNAD TAŞKIRAN, Hasan. "TÜRK DEVLETLERİNDE TABİİYETVE TEHDİDİN SİMGESİ:KESİK BAŞ GÖNDERME GELENEĞİ". e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi 13/1 (2021), 287-301. https://doi.org/10.26791/sarkiat.883224