BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA GÜNEY AZERBAYCAN’IN ÖNEMİ VE TEBRİZ’İN OSMANLI BİRLİKLERİ TARAFINDAN ZAPTI (1915)

Yıl: 2021 Cilt: 0 Sayı: 47 Sayfa Aralığı: 157 - 173 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.30794/pausbed.901984 İndeks Tarihi: 23-11-2021

BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA GÜNEY AZERBAYCAN’IN ÖNEMİ VE TEBRİZ’İN OSMANLI BİRLİKLERİ TARAFINDAN ZAPTI (1915)

Öz:
İran’ın kuzey batısında yer alan ve stratejik olarak önemli bir konumda bulunan Güney Azerbaycan, 1907 Rus-İngiliz Antlaşması ile Rus nüfuz bölgesi ilan edildi. Bu tarihten sonra Güney Azerbaycan’da siyasi, iktisadi ve askeri faaliyetlerini arttıran Rusya, İran hükümetinin tepkilerine rağmen bölgeyi adım adım işgal etmeye başladı. Bu süreçte Güney Azerbaycan’daki Ermeni, Nasturi ve bazı Kürt aşiretlerinin de desteğini alan Rusya, Osmanlı-İran sınırında asayiş problemlerine sebep oldu. Birinci Dünya Savaşı başladıktan sonra da Güney Azerbaycan’daki faaliyetlerini arttıran Rusya, buradaki asker sayısını arttırdı ve bölgenin önemli ticaret merkezi olan Tebriz’i işgal etti. Fakat kısa bir süre sonra Sarıkamış harekâtından dolayı Güney Azerbaycan’da bulunan birliklerinin önemli bir kısmını Kafkasya’ya sevk eden Rusya, bölgeyi tahliye etmeye başladı. Bu durumdan istifade eden Osmanlı birlikleri, Ocak 1915’de Güney Azerbaycan vilayetlerini zapt etmeye başladılar. 9 Ocak’ta da Tebriz’e giren Osmanlı birlikleri, yerli ahali tarafından coşkulu bir şekilde karşılandılar. Fakat Sarıkamış harekâtının faciayla sonuçlanması üzerine Tebriz tekrar Ruslar tarafından işgal edildi. Bu çalışmanın amacı, Birinci Dünya Savaşı sırasında Güney Azerbaycan’ın önemini ve Tebriz’in Osmanlı birlikleri tarafından zaptını kaynaklar ışığında incelemektir.
Anahtar Kelime:

THE IMPORTANCE OF SOUTH AZERBAIJAN IN THE FIRST WORLD WAR AND THE SEIZURE OF TABRIZ BY OTTOMAN TROOPS (1915)

Öz:
South Azerbaijan, located in the northwest of Iran and in a strategically important position, was declared a Russian sphere of influence with the Anglo-Russian Convention of 1907. Russia, which increased its political, economic, and military activities in South Azerbaijan after that date, started to invade the region step by step despite the reactions of the Iranian government. In that process, Russia, receiving the support of the Armenian, Nestorian, and some Kurdish tribes in South Azerbaijan, caused public order problems on the Ottoman-Iran border. Raising its activities in South Azerbaijan after the First World War started, Russia increased the number of soldiers there and occupied Tabriz, which was an important commercial center of the region. However, after a short time, Russia, sending a significant portion of its troops in South Azerbaijan to Caucasia due to the Sarıkamış operation, started to evacuate the region. Taking advantage of this, Ottoman troops began to seize the South Azerbaijan provinces in January 1915. The Ottoman troops entering Tabriz on January 9 were welcomed enthusiastically by the local people. However, as the Sarıkamış operation ended in disaster, Tabriz was again occupied by the Russians. The purpose of this study is to examine the importance of South Azerbaijan during the First World War and the seizure of Tabriz by Ottoman troops in light of relevant sources.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Arşiv Kaynakları
  • ATASE (Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı Arşivi)
  • Klasör No: 193 Dosya No: 698;
  • Klasör No: 197 Dosya No: 598;
  • Klasör No: 195 Dosya No: 250
  • BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi),
  • BEO. (Bab-ı Ali Evrak Odası) 4152/311344, 3986/298921, 4292/32137, 3/3, 4157/311774
  • BOA. A. MKT. MHM., (Sadaret, Mektubî Mühimme Kalemi Evrakı) 743/26; 743/25
  • BOA. DH. EUM. 2. ŞB., (Dâhiliye Nezareti, Emniyet-i Umumiye, İkinci Şube Belgeleri) 1/2, 1/13, 1/15, 3/13, 3/12, 1/30, 3/66, 3/70 4/41, 4/11, 4/13, 3/56, 5/90, 4/9,
  • BOA. DH. KMS., (Dahiliye Nezareti Kalem-i Mahsus) 3/37, 18/16
  • BOA. DH. SYS., (Dâhiliye Nezareti, Siyasi Kısım Belgeleri 7/2-1
  • BOA. DH. ŞFR., (Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi) 40/109, 458/41, 52/269
  • BOA. HMŞ. İŞO., (Dahiliye Nezareti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası) 210/11
  • BOA. HR. SFR (1)., (Hariciye Nezareti Petersburg Sefareti) 171/20
  • BOA. HR. SFR (3)., (Hariciye Nezareti Londra Sefareti) 700/6
  • BOA. HR. SFR (20)., (Hariciye Nezareti Tahran Sefareti) 119/99, 123/69, 123/10, 124/4, 123/14
  • BOA. HR. SYS., (Hariciye Nezareti Siyasi Kısım Belgeleri) 2338/26, 2119/1, 2337/6-10, 2108/6, 2338/49, 2337/3, 2338/43, 2338/50, 2338/50
  • BOA. A.). MKT. MHM. (Mühimme Kalemi Evrakı) 743/16, 743/26
  • BOA. Y.MTV., (Yıldız, Mütenevvi Maruzat) 306/5
  • Süreli Yayınlar
  • İkdam
  • İslâm Mecmuası
  • Sebilürreşad,
  • Tanin
  • Kitap ve Makaleler
  • Abrahamian, E. (1969). The Crowd in the Persian Revolution, Iranian Studies, C: 2/4, pp. 128-150.
  • Abrahamian, E. (2008). A History Of Modern Iran, Cambridge Press, Newyork.
  • Albayrak, K. (1997). Keldaniler ve Nesturiler, Vadi Yayınları, Ankara.
  • Andreeva, E. (2007). Russia and Iran In The Great Game, Routledge Studies In Middle Eastern History, London and Newyork.
  • Atabaki, T. (2007). Ethnic Diversity and Territorial Integrity of Iran: Domestic Harmony and Regional Challenges”, Iranian Studies, C: 38 (1), pp. 23-44.
  • Atabaki, T. (2010). I. Dünya Savaşı, Büyük Devletler Arasındaki Çekişmeler ve İran’da Siyasal Toplumun Doğuşu, İran ve Birinci Dünya Savaşı, Büyük Güçlerin Savaş Alanı, (Çev: Gül Çağalı Güven), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, ss. 1-9.
  • Atayi, A.; Nouri, D. (2016). “Britain and Germany’s Policies in the Fars Province During World War I”, Biannual Research Journal of Iran Local Histories, S: 4/2, pp. 71-79.
  • Attar, A. (2006). İran’ın Etnik Yapısı, Divan Yayıncılık, Ankara. Avşar, S. (2003). “Birinci Dünya Savaşı’nda Rus Propaganda Faaliyetleri Ve Osmanlı Devleti”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S: 14, ss. 65-127.
  • Ayaydın, R. (2016). Birinci Dünya Savaşı’nda İran’da Cihad-ı Ekber Faaliyetleri, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
  • Azeri, A. (1995). Azadistan Devleti ve Şeyh Muhammed Hıyabani 1918-1920, Elila Elektronik İletişim Ajansı, Ankara.
  • Bayur, Y. H. (1991). Türk İnkılâbı Tarihi (1914-1918), C: 3/3, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
  • Blaga, R. (1997). İran Halkları El Kitabı, Yeni Zamanlar Dağıtım, İstanbul.
  • Bruinessen, M. V. (2010). 20. Yüzyılın Başında Türk-İran Sınırında Bir Kürt Mütegallibe, İran ve Birinci Dünya Savaşı, Büyük Güçlerin Savaş Alanı. (Çev: Gül Çağalı Güven), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, ss. 71-99.
  • Cezani, B. (2014). İran Meşrutiyet Devrimi (1906-1911), Kaynak Yayınları, İstanbul.
  • Çakmak, F. (1936). Büyük Harpte Şark Cephesi, Genel Kurmay Matbaası, Ankara.
  • Çam, M. M. (2016). İran’da İstihbarat Savaşı, Birinci Dünya Savaşı’nda İran Cephesindeki Psikolojik Harp Faaliyetleri, İlgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
  • Djalili, M. R.; Kellner, T. (2011). İran’ın Son İki Yüzyıllık Tarihi, (çev: Reşat Uzmen), Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
  • Erwand, A. (1969). The Crowd in the Persian Revolution, Iranian Studies, 2/4, 128-150.
  • Ettehadiyyeh, M. (2010). İran Geçici Hükümeti, İran ve Birinci Dünya Savaşı, Büyük Güçlerin Savaş Alanı, (çev: Gül Çağalı Güven), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, ss. 9-29.
  • Gaunt, D. (2009). İran İmparatorluğu Dışişleri Bakanlığı Diplomatik Belgeleri, İran’ın Tarafsızlığı, (çev: Bilge Bulut), Pencere Yayınları, İstanbul.
  • Güneyli, Y. (2005). I. Dünya Savaşı’nda Güney Azerbaycan’da Osmanlı-Rus Rekabeti, Güney Azerbaycan Sosyal, Kültürel ve Siyasal Araştırmaları Dosyası, Güney Azerbaycan Tanıtım Cemiyeti, Ankara, ss. 21-39.
  • Hafeziniya, M. R. (2017). İran Jeopolitiği ve Siyasi Coğrafyası, İraniyat Yayınları, Ankara.
  • Hasanlı, C. (2005). Soğuk Savaşın İlk Çatışması İran Azerbaycanı, İstanbul.
  • Hülagü, M. (1994). Pan-İslamist Faaliyetler, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
  • İran Azerbaycanı Tedkik Raporu. (1927). Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Matbaası, Ankara.
  • Karabalık, K. (2019). Birinci Dünya Savaşı’nda Güney Azerbaycan, Doktora Tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
  • Karacagil, K. (2014). “I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devletinin İran’la İttifak Kurma Arayışları”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S: 36, ss. 95-116.
  • Kasımov, M. (2000). Birinci Dünya Muharibesi İllerinde Büyük Devletlerin Azerbaycan Siyaseti 1914-1918 Yıllar, Adiloğlu Neşriyat, Bakü.
  • Kemali, H. (1390). “Nekze Bi Terefiye İran Cenge Cehane Evvel ve Peyamedhaye An”, Feslnameye Mutaalate Siyasi, S: 4/14, ss. 100-127.
  • Kenan, M. (1928). Büyük Harpte İran Cephesi, Cilt: 1, Büyük Erkânı Harbiye Reisliği, Ankara.
  • Kesrevi, A., (1344). Tarih-i Meşrûta-yı İran, C: 2, İntişarat-ı Emir Kebir, Tehran.
  • Kızılkaya, O.; Akay, T. (2014). İran Ordusu ve İran Azerbaycanı, Son Çağ Yayıncılık, Ankara.
  • Larcher, M. (1927). Büyük Harpte Türk Harbi, (Çev. Mehmet Nihat), C: 2, Matbaa-i Askeriye, İstanbul 1927.
  • Larcher, M. (1927). Büyük Harpte Türk Harbi, C: 2, (Çev: Mehmet Nihat), İstanbul.
  • Paine, C.; Schoenberger, E. (1975). Iranian Nationalism and the Great Powers: 1872-1954, MERIP Reports, 37, 3-28.
  • Sahir, H. (1934). İran Azerbaycan’ı Tabi Coğrafyası, Azerbaycan Yurt Bilgisi, 1-3/1-36, Burhanettin Matbaası, İstanbul, ss. 183-190.
  • Saray, M. (1999). Türk-İran İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
  • Sarıkçıoğlu, M. (2010). Birinci Dünya Savaşı Yıllarında İran, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S: 2/25, ss. 45-71.
  • Sarısaman, S. (1995). “Ömer Naci Bey Müfrezesi”, Atatürk Yolu Dergisi, C: 4, S:16, ss. 501-513.
  • Sarısaman, S. (1996). “Birinci Dünya Savaşı Sırasında İran Elçiliğimiz İle İrtibatlı Bazı Teşkilat-I Mahsusa Faaliyetleri”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), C: 7, S: 7, ss. 209-217.
  • Sarısaman, S. (2002). Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İran Siyasi İlişkileri, XIV. Türk Tarih Kongresi, S: 3 (1), ss. 103-150.
  • Smirnoff, K. (1928). İranlılar, İran’ın Etnoğrafi Vaz’iyyeti, Akvam ve Kabaili, (Çev: Mütekaid Kâim-makam Nazmi), Askeri Matbaa.
  • Stoddard, P. H. (1993). Teşkilat-ı Mahsusa, (Çev: Tansel Demirel), Arba Yayınları, İstanbul.
  • Swietochowski, T. (1988). Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycan’ı 1905-1920, (çev: Nuray Mert), Bağlam Yayınları, İstanbul.
  • Sykes, P. (1921). A History of Persia, C: 2, London.
  • Sykes, P. M. (1341). İran Tarihi (Harb-i Umumi’de İran), (çev: Yüzbaşı Mehmed Cemal), İstanbul.
  • Ünal, F. (2006). Şikak Aşireti ve Reisi Simko Lakaplı İsmail Ağa’nın Faaliyetleri, Tarih Dergisi, C: 0/44, ss. 169-198.
  • Yeşilot, O. (2008). Türkmençay Antlaşması ve Sonuçları, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S: 36, ss. 187-199.
  • Beyan ve Açıklamalar (Disclosure Statements)
  • 1. Bu çalışmanın yazarları, araştırma ve yayın etiği ilkelerine uyduklarını kabul etmektedirler (The authors of this article confirm that their work complies with the principles of research and publication ethics).
  • 2. Yazarlar tarafından herhangi bir çıkar çatışması beyan edilmemiştir (No potential conflict of interest was reported by the authors).
  • 3. Bu çalışma, intihal tarama programı kullanılarak intihal taramasından geçirilmiştir (This article was screened for potential plagiarism using a plagiarism screening program).
  • 4. Bu makale için etik kurul izni gerekmemektedir (Ethics committee permission is not required for this article).
APA Karabalık K (2021). BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA GÜNEY AZERBAYCAN’IN ÖNEMİ VE TEBRİZ’İN OSMANLI BİRLİKLERİ TARAFINDAN ZAPTI (1915). , 157 - 173. 10.30794/pausbed.901984
Chicago Karabalık Kamuran BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA GÜNEY AZERBAYCAN’IN ÖNEMİ VE TEBRİZ’İN OSMANLI BİRLİKLERİ TARAFINDAN ZAPTI (1915). (2021): 157 - 173. 10.30794/pausbed.901984
MLA Karabalık Kamuran BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA GÜNEY AZERBAYCAN’IN ÖNEMİ VE TEBRİZ’İN OSMANLI BİRLİKLERİ TARAFINDAN ZAPTI (1915). , 2021, ss.157 - 173. 10.30794/pausbed.901984
AMA Karabalık K BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA GÜNEY AZERBAYCAN’IN ÖNEMİ VE TEBRİZ’İN OSMANLI BİRLİKLERİ TARAFINDAN ZAPTI (1915). . 2021; 157 - 173. 10.30794/pausbed.901984
Vancouver Karabalık K BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA GÜNEY AZERBAYCAN’IN ÖNEMİ VE TEBRİZ’İN OSMANLI BİRLİKLERİ TARAFINDAN ZAPTI (1915). . 2021; 157 - 173. 10.30794/pausbed.901984
IEEE Karabalık K "BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA GÜNEY AZERBAYCAN’IN ÖNEMİ VE TEBRİZ’İN OSMANLI BİRLİKLERİ TARAFINDAN ZAPTI (1915)." , ss.157 - 173, 2021. 10.30794/pausbed.901984
ISNAD Karabalık, Kamuran. "BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA GÜNEY AZERBAYCAN’IN ÖNEMİ VE TEBRİZ’İN OSMANLI BİRLİKLERİ TARAFINDAN ZAPTI (1915)". (2021), 157-173. https://doi.org/10.30794/pausbed.901984
APA Karabalık K (2021). BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA GÜNEY AZERBAYCAN’IN ÖNEMİ VE TEBRİZ’İN OSMANLI BİRLİKLERİ TARAFINDAN ZAPTI (1915). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 0(47), 157 - 173. 10.30794/pausbed.901984
Chicago Karabalık Kamuran BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA GÜNEY AZERBAYCAN’IN ÖNEMİ VE TEBRİZ’İN OSMANLI BİRLİKLERİ TARAFINDAN ZAPTI (1915). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 0, no.47 (2021): 157 - 173. 10.30794/pausbed.901984
MLA Karabalık Kamuran BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA GÜNEY AZERBAYCAN’IN ÖNEMİ VE TEBRİZ’İN OSMANLI BİRLİKLERİ TARAFINDAN ZAPTI (1915). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, vol.0, no.47, 2021, ss.157 - 173. 10.30794/pausbed.901984
AMA Karabalık K BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA GÜNEY AZERBAYCAN’IN ÖNEMİ VE TEBRİZ’İN OSMANLI BİRLİKLERİ TARAFINDAN ZAPTI (1915). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2021; 0(47): 157 - 173. 10.30794/pausbed.901984
Vancouver Karabalık K BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA GÜNEY AZERBAYCAN’IN ÖNEMİ VE TEBRİZ’İN OSMANLI BİRLİKLERİ TARAFINDAN ZAPTI (1915). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2021; 0(47): 157 - 173. 10.30794/pausbed.901984
IEEE Karabalık K "BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA GÜNEY AZERBAYCAN’IN ÖNEMİ VE TEBRİZ’İN OSMANLI BİRLİKLERİ TARAFINDAN ZAPTI (1915)." Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 0, ss.157 - 173, 2021. 10.30794/pausbed.901984
ISNAD Karabalık, Kamuran. "BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA GÜNEY AZERBAYCAN’IN ÖNEMİ VE TEBRİZ’İN OSMANLI BİRLİKLERİ TARAFINDAN ZAPTI (1915)". Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 47 (2021), 157-173. https://doi.org/10.30794/pausbed.901984