Yıl: 2020 Cilt: 24 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 247 - 266 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.18505/cuid.700606 İndeks Tarihi: 07-01-2022

Nizâmülmülk Etkisi: Otorite Sahibi Bir Vezir Portresi

Öz:
: Türk ve İslam tarihinin kırılma noktalarından birisi 1040 yılında Selçuklular ile Gazneliler arasında cereyan eden Dandanakan Savaşı’dır. Savaşın ardından Selçuklular hızlı bir yükselişle özellikle Sünnî İslam coğrafyasında etkin ve belirleyici güç haline gelmiştir. Göçebe kültürden gelen ve bir oba hüviyetinde iken çok kısa bir sürede önlenemez bir şekilde hâkimiyet alanını Türkistan coğrafyasından Anadolu içlerine kadar genişleten Büyük Selçuklu Devleti, kurumsal olarak da olgunlaşmaya başlamıştır. Bu noktada hem merkezi yönetimde hem de vilayetlerde ortaya çıkan yetişmiş eleman ihtiyacını birçoğu daha önce Gazneli devlet teşkilatında görev yapmış Fars asıllı devlet adamları karşılamıştır. Bu isimlerden birisi de ileride Nizâmülmülk adıyla şöhret bulacak ve namı isminin önüne geçecek olan Hasan b. Alî b. İshâk et-Tûsî’dir. Nizâmülmülk, devlet gücünün askeri alanda elde edilen zaferlere endekslendiği bir dönemde askerî, idarî, ilmî ve ekonomik alanda attığı adımlar ve aldığı tedbirlerle Büyük Selçuklu Devleti’nin kurumsallaşmasında son derece etkin bir isim olmuştur. Bu etkinlik neticesinde hem halk hem de devlet adamları nezdinde saygın bir yer edinmiştir. Bu çalışma çerçevesinde Nizâmülmülk’ün devlet bürokrasisi içerisindeki konumuna, hükümdar ve hanedan üyeleri ile olan ilişkilerine ve vezirlik sürecinde attığı adımların Selçuklu tarihine yansımalarına değinilecektir.
Anahtar Kelime:

The Influence of Niẓām al-Mulk: Potrait of An Authorizied Vizier

Öz:
One of the breaking points in Turkish and Islamic history is the Battle of Dandanakan, which took place between the Seljuks and the Ghaznavids in 1040. After the war, the Seljuks became an effective and decisive power, especially in the Sunni Islamic geography with a rapid rise. The Great Seljuk Empire, which came from a nomadic culture and irrepressibly expanded its domination from Turkistan to Anatolian territory in a very short time while it was in the nature of a nomad group, started to mature institutionally as well. At this point, the Persian origin statesmen, many of whom previously served in the state organization of Ghaznavid, met the need for trained personnel that emerged both in the central government and in the provinces. One of these names is Hasan b. Ali b. Isḥāq al- Ṭūsī, who will become famous with the name of Niẓām al-Mulk and will get ahead of his original name. Niẓām al-Mulk has been an extremely effective name in the institutionalization of the Great Seljuk State with the steps and actions which he tookin the military, administrative, scientific, and economic fields at a time when the state power was depended on victories in the military field. As a result of that event, he gained a respectable place among both public and statesmen. Within the scope of this study, the position of Niẓām al-Mulk in the state bureaucracy, his relations with the rulers and dynasty members, and the reflections of the actions taken by him from his period of vizier to the Seljuk history will be discussed.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Ahmed b. Mahmud. Selçuk-nâme. çev. Erdoğan Merçil. İstanbul: Kervan Kitapçılık, 1977.
  • Âvî, Hüseyin b. Muhammed b. Ebi’r-Rıza. Tercüme-i Mehasin-i İsfahan: ez Arabi bi-Farisi. ihtimam Abbas İkbal. Tahran: Şirket-i Sihami, 1328hş.
  • Bündârî, El-Feth Ali b. Muhammed. Zübdetü’n-Nusra ve Nuhbetü’l-Usra: Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi. çev. Kıvameddin Burslan. İstanbul: Maarif Matbaası, 1943.
  • Farisî, Ebu'l-Hasan Abdulgafir b. İsmail Abdülgafir, el-Halkatü'l-ula min Tarihi Nisabur. Kum: Cemaatü'lMüderrisin, 1982.
  • Guedy, David Durand. Iranian Elites and Turkish Rulers a History of Isfahan in the Saljuq Period. New York: Routledge, 2010.
  • Hüseynî, Sadreddîn Ebû’l-Hasan Ali b. Nâsır. Ahbâru’d-Devleti’s-Selçûkiyye. çev. Necati Lugal. Ankara: TTK. Basımevi, 1943.
  • İbnü’l-Adîm. Bugyetü’t-Taleb fî Târîh-i Haleb. haz. Ali Sevim. Ankara: TTK Basımevi, 1982.
  • İbnü’l-Cevzî, Ebü'l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman b. Ali. el-Muntazam fi Târihi’l-Mülük ve’l-Ümem. Haydarâbâd: Dâiretü'l-Maarifi'l-Osmaniyye, 1359h..
  • İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. el-Kamil fi’t-Tarih. Beyrut: Dâru Sadır, 1966.
  • İbnü’l-İbrî, Ebü'l-Ferec Barhebraeus Yuhanna. Abû’l-Farac Tarihi. çev. Ömer Rıza Doğrul. Ankara: TTK, 1999.
  • Kafesoğlu, İbrahim. Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2014.
  • Kafesoğlu, İbrahim. “Alparslan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/526-530. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
  • Kesik, Muharrem. “Büyük Selçuklu Devleti Veziri ve Türk Tarihinin Önemli Devlet Adamlarından
  • Nizâmü’l-Mülk.” Selçuk University Journal Of Seljuk Studies 8 (2018): 55-83.
  • Kisai, Nurullah. Medarisu Nizamiyye ve te’sirat-ı ilmi ve ictimai-yi an. Tahran: Müessese-i İntişarat-ı Emir Kebir, 1374.
  • Köymen, Mehmet Altay. “Büyük Selçuklu Veziri Nizâmü’l-Mülk ve Tarihî Rolü”. Türkler. 5/265-270. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
  • Ocak, Ahmet. “Nizamülmülk’ün Dinî ve Fikrî Hayatı”. Selçuk University Journal Of Seljuk Studies 8 (2018): 33-53.
  • Mâferrûhî, Mufaddal b. Sa'd b. Hüseyin el-İsfahanî. Kitabu Mehâsin-i İsfahan. ed Seyyid Celaleddin el-Hüseyin Tahranî. Tahran: Matbaa-i Meclis el-Millî, ts.
  • Merçil, Erdoğan. Kirman Selçukluları. Ankara: TTK Basımevi, 1989.
  • Mevdûdî. Selçuklular Tarihi. çev. Ali Genceli. İstanbul: Hilal Yayınları, 1971.
  • Mîrhând, Mîr Muhammed b. Seyyid Burhâneddin Hândşâh. Ravzatü’s-safâ. Tahran: 1339/1960.
  • Müneccimbaşı, Ahmed b. Lütfullah. Câmiu’d-Düvel. çev. Ali Öngül. İzmir: Akademi Kitabevi, 2000.
  • Özaydın, Abdülkerim. “Nizamülmülk’ün Büyük Selçuklu İmparatorluğuna Hizmetleri.” Selçuk University Journal Of Seljuk Studies 8 (2018): 1-31.
  • Özgüdenli, Osman Gazi. Selçuklular I. Cilt: Büyük Selçuklu Devleti Tarihi (1040-1157). İstanbul: İSAM Yayınları, 2013.
  • Piyadeoğlu, Cihan. Güneş Ülkesi Horasan. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2012.
  • Piyadeoğlu, Cihan. “Nizamiye Medreselerinin Kuruluşu ve Önemi.” Selçuk University Journal Of Seljuk Studies 8 (2018): 124-135.
  • Râvendî, Muhammed b. Ali b. Süleyman. Rahatu’s-Sudûr ve Ayetü’s-Surur. ed. Muhammed İkbal. Tahran: Müessese-i İntişarat-ı Emir Kebir, 1985.
  • Reşîdüddin, Fazlullah. Cami’ut-Tevarih. Edited by Ahmed Ateş. Ankara: TTK Basımevi, 1960.
  • Sıbt İbnü'l-Cevzi, Ebü'l-Muzaffer Şemseddin Yusuf b. Kızoğlu. Mir'atü'z-zaman fî tarihi'l-a'yan. haz. Ali Sevim. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1968.
  • Sübkî, Ebû Nasr Taceddin İbnü's-Sübki Abdülvehhab b. Ali b. Abdilkafi. Tabakatü'ş-Şafiiyyeti'l-kübra. haz.
  • Mahmûd Muhammed Tanahi and Abdülfettah Muhammed el-Hulv. Kahire: İsa el-Babi el-Halebi, 1383/1964.
  • Sümer, Faruk. “Kutalmış”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26, 480-481. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
  • Terzioğlu, Arslan. “Bîmâristan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/163-178. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
  • ez-Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaut. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1405/1984.
APA yazar n (2020). Nizâmülmülk Etkisi: Otorite Sahibi Bir Vezir Portresi. , 247 - 266. 10.18505/cuid.700606
Chicago yazar nurullah Nizâmülmülk Etkisi: Otorite Sahibi Bir Vezir Portresi. (2020): 247 - 266. 10.18505/cuid.700606
MLA yazar nurullah Nizâmülmülk Etkisi: Otorite Sahibi Bir Vezir Portresi. , 2020, ss.247 - 266. 10.18505/cuid.700606
AMA yazar n Nizâmülmülk Etkisi: Otorite Sahibi Bir Vezir Portresi. . 2020; 247 - 266. 10.18505/cuid.700606
Vancouver yazar n Nizâmülmülk Etkisi: Otorite Sahibi Bir Vezir Portresi. . 2020; 247 - 266. 10.18505/cuid.700606
IEEE yazar n "Nizâmülmülk Etkisi: Otorite Sahibi Bir Vezir Portresi." , ss.247 - 266, 2020. 10.18505/cuid.700606
ISNAD yazar, nurullah. "Nizâmülmülk Etkisi: Otorite Sahibi Bir Vezir Portresi". (2020), 247-266. https://doi.org/10.18505/cuid.700606
APA yazar n (2020). Nizâmülmülk Etkisi: Otorite Sahibi Bir Vezir Portresi. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 24(1), 247 - 266. 10.18505/cuid.700606
Chicago yazar nurullah Nizâmülmülk Etkisi: Otorite Sahibi Bir Vezir Portresi. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24, no.1 (2020): 247 - 266. 10.18505/cuid.700606
MLA yazar nurullah Nizâmülmülk Etkisi: Otorite Sahibi Bir Vezir Portresi. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, vol.24, no.1, 2020, ss.247 - 266. 10.18505/cuid.700606
AMA yazar n Nizâmülmülk Etkisi: Otorite Sahibi Bir Vezir Portresi. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 2020; 24(1): 247 - 266. 10.18505/cuid.700606
Vancouver yazar n Nizâmülmülk Etkisi: Otorite Sahibi Bir Vezir Portresi. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 2020; 24(1): 247 - 266. 10.18505/cuid.700606
IEEE yazar n "Nizâmülmülk Etkisi: Otorite Sahibi Bir Vezir Portresi." Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 24, ss.247 - 266, 2020. 10.18505/cuid.700606
ISNAD yazar, nurullah. "Nizâmülmülk Etkisi: Otorite Sahibi Bir Vezir Portresi". Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24/1 (2020), 247-266. https://doi.org/10.18505/cuid.700606