ŞEYH VE FEYLESOF: MODERN MİSTİSİZMİN ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ YANSIMALARI VE RIZA TEVFİK

Yıl: 2021 Cilt: 0 Sayı: 43 Sayfa Aralığı: 95 - 113 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 08-01-2022

ŞEYH VE FEYLESOF: MODERN MİSTİSİZMİN ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ YANSIMALARI VE RIZA TEVFİK

Öz:
ÖZ Bergsonculuğun Türkiye’de felsefî düşünceye girişi birçok yönüyle son zamanlarda akademisyenler tarafından gittikçe daha fazla tartışılan bir konudur. Dergâh mecmuası çevresinde şekillenen Bergsonculuk, erken Cumhuriyet döneminde Türkiye’de en göze çarpan felsefî akımlardan biriydi. Büyük Savaş sonrası bunalım çağında bazı entelektüel mahfillerde Fransız pozitivizmine bir alternatif arayışı, Bergsoncu sezgiciliğe ilgiyi arttırdı. Bu makalede Bergsonculuğun Türk fikir hayatına girişinde Rıza Tevfik’in rolü üzerinde durulmaya çalışıldı. Entelektüel hayatının ilk aşamalarında pozitivist bir bakış benimseyen Rıza Tevfik, sürgün yıllarında tedrici olarak yeni felsefi akımlara temâyül etse de, onun felsefî arayışı, hayatının erken safhalarında intisâp ettiği Bektaşiliğin de etkisiyle Müslüman tasavvuf geleneğiyle uyumlu olmaya devam etmekteydi. Bu temâyülü onu modern felsefede Hıristiyan mistisizmini yücelten Bergsonculuğa götürdü. Bergsonculuğun temel soruları ve ontolojik yaklaşımı, Rıza Tevfik’in bu akıma yönelip onu Türkiye’de tanıtmasının en önemli nedenlerinden birisiydi. Bergsonculuk ile tasavvufi problemleri, Oğlan(lar) Şeyhi İbrahim Efendi’nin eserlerinde yer alan temel kavramlar üzerinden değerlendirip ele alan Rıza Tevfik, adeta iki dünya arasında zihinsel bir köprü kurmaya çalışmaktaydı. Bu çalışmanın vardığı sonuç, Rıza Tevfik’in zannedildiği gibi yalnızca okuyucusuna “ansiklopedist” bir anlayışla bilgi vermekten öte, felsefe tarihindeki temel ontolojik ve epistemolojik sorulara değindiği ve doğu ile batı felsefesini sentezleme çabasında olduğudur.
Anahtar Kelime:

SHEIKH AND PHILOSOPHER: REFLECTIONS OF MODERN MYSTICISM IN THE EARLY REPUBLICAN PERIOD AND RIZA TEVFİK

Öz:
The introduction of Bergsonism into the philosophical mind in Turkey has been increasingly discussed in many respects by scholars in recent years. Bergsonism, which had taken shape in the milieu of Dergâh, was one of the most outstanding philosophical trends in the early Republican period in Turkey. A quest for an alternative philosophy to French positivism in some intellectual gathering-places aroused interested in Bergsonian intuitionism in the age of calamity after the Great War. In this article the role of Rıza Tevfik in the introduction of Bergsonism into Turkish intellectual life has been tried to be emphasized. Rıza Tevfik who had a positivist approach during the first stages of his intellectual life, gradually inclined to the new philosophical trends during the years of his exile. However, his philosophical pursuit continued to be in accord with the Muslim mystic tradition with the influence of Bektashism, he adopted in the early stages of his life. His inclination to the Muslim mystical tradition led him to Bergsonism, which glorified Christian mysticism in modern philosophy. The basic questions and ontological approach of Bergsonism are the most important reasons why Rıza Tevfik headed fort his trend and introduced it in Turkey. Evaluating and addressing Bergsonism and Sufi problems through the basic concepts existing in the Works of Oğlanlar İbrahîm Efendi, Rıza Tevfik was trying to establish a menatl between the two worlds. The conclusion of this study is that Rıza Tevfik touched on fundemental ontological and epistemological questions in the history of philosophy, rather than simply informing his reader with an “encylopedist” approach as supposed and an effort to synthesize eastern and western philosophy.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Bibliyografik
  • Bayraktar, Levent; “Bergsonculuğun Türkiye’ye Girişi ve İlk Temsilcileri”, Felsefe Dünyası, S. 28, s. 62-72, 1998.
  • Bergson, Henri; Şuurun Doğrudan Doğruya Verileri, çev. Mustafa Şekip Tunç, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1950.
  • ⎯⎯; Yaratıcı Tekâmül, çev. Mustafa Şekip Tunç, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1947.
  • ⎯⎯; Düşünce ve Devingen, çev. Miraç Katırcıoğlu, İstanbul: Maarif Basımevi, 1959a.
  • ⎯⎯; Madde ve Bellek, çev. Işık Ergüden, Ankara: Dost Kitapevi, 2007. Birge, John Kingsley; Bektaşilik Tarihi, çev. Reha Çamuroğlu, İstanbul: Ant Yayınları, 1991.
  • Bochenski, J.M; Çağdaş Felsefe Tarihi, çev. Serdar Rifat Kırkoğlu, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 1997.
  • Boym, Svetlana; Nostaljinin Geleceği, çev.Ferit Burak Aydar, İstanbul: Metin Yayınları, 2009.
  • Cresson, André; Bergson: sa vie, son oeuvre avec un expose de sa philosophie, Paris: Presses Universitaires de France, 1946.
  • Çamuroğlu, Reha; Dönüyordu: Bektaşîlikte Zaman Kavrayışı, İstanbul: Kapı Yayınları, 2006.
  • Çift, Salih, “Bektâşî Geleneğinde Vahdet-i Vücûd ve İbnü’l-Arabî”, Tasavvuf, İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-II, S. 23, Ankara, Ocak-Haziran, 2009, s. 257-259.
  • Deleuze, Gilles; Bergsonculuk, çev. Hakan Yücefer, İstanbul: Otonom Yayınları, 2006.
  • Gündoğan, Ali Osman; Bergson, İstanbul: Say Yayınları, 2007.
  • Feneuil, Anthony; Bergson: Mytstique et philosophie, Paris: Presses Universitaires de France, 2011.
  • İyi, Sevgi; Çağımızda Metafizik Sorunu, Ankara: Ayraç Yayınları, 1999. Jankélévitch, Vladimir; Henri Bergson, Paris: Presses Universitaires de France, 1959.
  • Özlem, Doğan; “Terakki (İlerleme) Fikrinin Kaynağı ve Gelişimi”, Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, S. 14, Bahar 2005, s. 203-209.
  • Penero, Alain; Bergson, Paris: Ellipses édition, 2016.
  • Rıza Tevfik; Felsefe Dersleri, İstanbul: Kader Matbaası, 1330.
  • Rıza Tevfik; Bergson Hakkında, haz. Erdoğan Erbay – Ali Utku, Konya: Çizgi Kitapevi, 2005.
  • Rıza Tevfik; Serâb-ı Ömrüm ve Diğer Şiirleri. haz. Abdullah Uçman, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2005.
  • Rıza Tevfik; “Henri Bergson ve Felsefesi”, İctihad, nr. 2-91, 30 Kânun-ı sâni 1329/ 12 Şubat 1914, s. 2036-2044.
  • Rıza Tevfik; “İbrahim Efendi”, Peyâm, Edebî ilâve, nr. 44, 26 Haziran 1330 / 9 Temmuz 1914.
  • Rıza Tevfik; “Şeyh İbrahim Efendi”, Yeni Sabah, nr.2209, 14 Temmuz 1944.
  • Sarmış, Dilek; “L’essor du Bergsonism en Turquie: une lecture de la guerre d’indépendance à travers la revue Dergâh (1921-1923)”, Turcs et Français: Une histoire culturelle, 1860- 1960, ed.Güneş Işıksel-Emmanuel Szurek, Rennes: Presses Universitaires de Rennes, 2014.
  • Tunç, Mustafa Şekip; Bergson ve Manevî Kudrete Dair Birkaç Konferans, İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kütüphanesi, 1934.
  • Uçman, Abdullah; Rıza Tevfik’in Tekke ve Halk Edebiyatı ile İlgili Makaleleri, İstanbul: MEB Basımevi, 2001.
  • Uludağ, Süleyman; “Devir”, TDVİA, C. 9, İstanbul, 1994, s. 231-232.
  • Ülken, Hilmi Ziya; İslâm Felsefesi, Ülken Yayınları, İstanbul, 1998.
  • Ülken, Hilmi Ziya; Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul: Ülken Yayınları, 2005.
  • Yıldız, Yakup; “Bergsonculuğun Türkiye’ye Girişi ve Türk Felsefesine Etkisi”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 9, S. 17, 2011, s. 333-356.
  • Zarcone, Thierry; Mystiques, Philosophes et Francs-Maçons en Islam: Rıza Tevfik, Penseur Ottoman (1868-1949), Paris: Institut Français D’Études Anatoliennes D’Istanbul Librairie D’Amérique et D’Orient Adrien Maisonneuve Jean Maisonneuve Successeur, 1993.
APA Tiglioglu Kapici D (2021). ŞEYH VE FEYLESOF: MODERN MİSTİSİZMİN ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ YANSIMALARI VE RIZA TEVFİK. , 95 - 113.
Chicago Tiglioglu Kapici Dilek ŞEYH VE FEYLESOF: MODERN MİSTİSİZMİN ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ YANSIMALARI VE RIZA TEVFİK. (2021): 95 - 113.
MLA Tiglioglu Kapici Dilek ŞEYH VE FEYLESOF: MODERN MİSTİSİZMİN ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ YANSIMALARI VE RIZA TEVFİK. , 2021, ss.95 - 113.
AMA Tiglioglu Kapici D ŞEYH VE FEYLESOF: MODERN MİSTİSİZMİN ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ YANSIMALARI VE RIZA TEVFİK. . 2021; 95 - 113.
Vancouver Tiglioglu Kapici D ŞEYH VE FEYLESOF: MODERN MİSTİSİZMİN ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ YANSIMALARI VE RIZA TEVFİK. . 2021; 95 - 113.
IEEE Tiglioglu Kapici D "ŞEYH VE FEYLESOF: MODERN MİSTİSİZMİN ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ YANSIMALARI VE RIZA TEVFİK." , ss.95 - 113, 2021.
ISNAD Tiglioglu Kapici, Dilek. "ŞEYH VE FEYLESOF: MODERN MİSTİSİZMİN ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ YANSIMALARI VE RIZA TEVFİK". (2021), 95-113.
APA Tiglioglu Kapici D (2021). ŞEYH VE FEYLESOF: MODERN MİSTİSİZMİN ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ YANSIMALARI VE RIZA TEVFİK. Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları, 0(43), 95 - 113.
Chicago Tiglioglu Kapici Dilek ŞEYH VE FEYLESOF: MODERN MİSTİSİZMİN ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ YANSIMALARI VE RIZA TEVFİK. Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları 0, no.43 (2021): 95 - 113.
MLA Tiglioglu Kapici Dilek ŞEYH VE FEYLESOF: MODERN MİSTİSİZMİN ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ YANSIMALARI VE RIZA TEVFİK. Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları, vol.0, no.43, 2021, ss.95 - 113.
AMA Tiglioglu Kapici D ŞEYH VE FEYLESOF: MODERN MİSTİSİZMİN ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ YANSIMALARI VE RIZA TEVFİK. Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları. 2021; 0(43): 95 - 113.
Vancouver Tiglioglu Kapici D ŞEYH VE FEYLESOF: MODERN MİSTİSİZMİN ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ YANSIMALARI VE RIZA TEVFİK. Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları. 2021; 0(43): 95 - 113.
IEEE Tiglioglu Kapici D "ŞEYH VE FEYLESOF: MODERN MİSTİSİZMİN ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ YANSIMALARI VE RIZA TEVFİK." Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları, 0, ss.95 - 113, 2021.
ISNAD Tiglioglu Kapici, Dilek. "ŞEYH VE FEYLESOF: MODERN MİSTİSİZMİN ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ YANSIMALARI VE RIZA TEVFİK". Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları 43 (2021), 95-113.