Yıl: 2021 Cilt: 0 Sayı: 43 Sayfa Aralığı: 141 - 165 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 08-01-2022

MODERN BİLİMSEL METODOLOJİNİN TEMELLERİNİ İBNÜ’L HEYSEM’DE ARAMAK

Öz:
Avrupa’da Rönesans öncesinde bilimsel yaklaşımlar bakımından Roger Bacon ve Ockhamlı William dikkat çeken isimlerdendir. Onların deneysel bilim yolunda harcadıkları çabanın Kopernik devrimini hazırladığı düşünülmektedir. Rönesans dönemi, Francis Bacon, Kepler, Galileo ve Descartes gibi bilim adamları için de modern bilimin kapılarını aralamıştır. Batılı araştırmacılar, Ortaçağda hüküm süren Aristotelesçi otoriteye başkaldırının modernitenin temellerini hazırladığını düşünmüş ve empirist bakış açısıyla bilimsel düşüncenin başladığını kabul etmiştir. Ancak bu tür değerlendirmelerde İslâm bilim dünyasındaki çalışmaların öncü rol oynadığı genellikle göz ardı edilmektedir. Bu sebeple İslâm Dünyasında deneye ve eleştiriye dayanan bilimsel metodolojinin modern dönemden çok daha önce uygulandığı gerçeğinin çeşitli araştırmalarla ortaya koyulması gerekmektedir. Bu çalışma, modern dönemden önce İbnü’l Heysem’in (ö.1040) hakikat arayışında sistematik bir şekilde bilimsel yönteme dikkat çektiğini ve eleştiri (şükûk) geleneğinin lokomotifi olarak yeni alternatif model arayışlarını başlattığını göstermek amacıyla ele alınmıştır. Makalede İbnü’l Heysem’in bilimsel yaklaşımı gözlem, test etme, karşılaştırma, eleştirme, tümevarım, tümdengelim, öncülleri ve ilkeleri yeniden gözden geçirme, delile dayanma, sonuçları ön yargıdan uzak biçimde değerlendirme vb. metotlar çerçevesinde teorik ve pratik sonuçları bakımından tartışılmıştır. Böylece kendisinden önceki astronomi ve optik bilim adamlarından üslubu, tekniği ve metodu ile ayrışan İbnü’l Heysem’in “modern bilimsel yaklaşımın öncüsü” olarak anılmayı hak ettiği sonucuna varılmıştır.
Anahtar Kelime:

Konular: Beşeri Bilimler Astronomi ve Astrofizik

SEARCHING THE FUNDAMENTALS OF THE MODERN S CIENTIFIC METHODOLOGY IN IBN AL-HAYTHAM

Öz:
ABSTRACT Roger Bacon and William of Ockham are notable names in terms of scientific approaches before the Renaissance in Europe. It is thought that their efforts in the path of experimental science prepared the Copernican revolution. The Renaissance period opened the door to modern science for scientists such as Francis Bacon, Kepler, Galileo, and Descartes. Western researchers thought that the rebellion against Aristotelian authority that prevailed in the Middle Ages laid the foundations of modernity and accepted that scientific thought began with an empiricist point of view. But, it is generally overlooked that studies in the Islamic scientific world play a pioneering role in such evaluations. Therefore, the fact that the scientific methodology based on experimentation and criticism was applied long before the modern period in the Islamic World should be revealed through various researches. This study was discussed in order to show that Ibn al-Haytham systematically drew attention to the scientific method in the search for truth and started the search for new alternative models as the locomotive of criticism (şükûk) tradition, long before the modern period. The scientific approach of Ibn al-Haytham was discussed within the frame of methods such as, observation, testing, comparison, criticism, induction, deduction, reviewing premises and principles, relying on evidence, evaluating the results as prejudicefree etc. in terms of theoretical and practical results. Thus, it was concluded that Ibn al-Haytham, who differed from the astronomy and optic scientists before him in terms of his style, technique and method, deserves to be called the “pioneer of the modern scientific approach”.
Anahtar Kelime:

Konular: Beşeri Bilimler Astronomi ve Astrofizik
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Bibliyografik
  • Ansari, Shaikh Mohammad Razaullah; Ibn al-Haytham’s Scientific Method, https://en.unesco. org/courier/news-views-online/ibn-al-haytham-s-scientific-method, (erişim: 16.12.2020).
  • Bacon, Roger; Opus Majus, Oxford: Clarendon Press, ed. John Henry Bridges, 1897, (2014’te İnternet Arşivi tarafından dijitalleştirilmiştir).
  • Bacon, Francis; Novum Organum, çev. Talip Kabadayı, Ankara: Bilgesu Yayınları, 2019.
  • Bayar, Işıl; “Ockhamlı William’ın Epistemolojisi”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 18, S. 1, s. 165-186.
  • Bumin, Tülin; Tartışılan Modernlik: Descartes ve Spinoza, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
  • Cevizci, Ahmet; Felsefe Tarihi, İstanbul: Say Yayınları, 2012. Çiğdem, Ahmet; Bir İmkân Olarak Modernite, İstanbul: İletişim Yayınevi, 2010.
  • Çüçen, Kadir; Ortaçağ Felsefesi Tarihi, Ankara: İnkılap Yayınları, 2000. Gutas, Dimitri; “Certainty, Doubt, Error: Aspects of the Practice of Pre- and Early Modern Science”, Early Science and Medicine, C. 7, S. 3, Brill, 2002, s. 276-289.
  • Huff, Toby E.; Modern Bilimin Doğuşu ve Yükselişi, çev. İnan Kalaycıoğulları, Ertan Tağman, Aynur Yetmen, Ankara: Epos Yayınları, 2003.
  • İbnü’l Heysem; Şukûk alâ Batlamyus, ed. A. Sabra, N. Shehaby, Cario: The National Library Press, 1971.
  • İbnü’l Heysem; Makâle fi Tamâmi Kitâbi’l-Mahrûtât (Das achte buch zu den Conica des Apollonios von Perge), Haz. Nazım Terzioğlu, İstanbul: Matematik Araştırma Enstitüsü, 1974.
  • İbnü’l Heysem; Kitâbu’l-Menâzır, ed. Abdulhamit Sabra, Kuveyt: Safât: el-Meclisü’l-Vatani li’s-Sekafe ve’l-Fünun ve’l-Adab, 1983, C. I
  • İbnü’l Heysem; The Optics of Ibn al-Haytham: Books I-III on Direct Vision, çev. A. Sabra, London, 1989, c.I.
  • İbnü’l Heysem;“Makâle fi’l-Dav”, çev. Hüseyin Gazi Topdemir, Modern Optiğin Kurucusu İbn Heysem, Hayatı, Eserleri ve Teorileri içinde, Ankara: AKM Başkanlığı Yayınları, 2002, s.154- 168.
  • İbnü’l Heysem; “Risâle fi Rüyeti’l-Kevâkib”, çev. Hüseyin Gazi Topdemir, Modern Optiğin Kurucusu İbn Heysem, Hayatı, Eserleri ve Teorileri içinde, Ankara: AKM Başkanlığı Yayınları, 2002, s.169-180.
  • İbnü’l Heysem; “Makâle fî Sûreti’l-Kusûf”, A Critical Edition of Ibn al-Haytham’s Eclipses içinde, ed. ve çev. Dominique Raynaud, Switzerland: Springer, 2016, s. 30-78.
  • Kara, Ahmet; “Post-Modern Epistemolojiler ve Modern Bilim”, Bilgi Bilim ve İslâm, haz. Ahmet Tabakoğlu, Sadık Çelenk, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005, c. II, s. 307-322.
  • Kaygın, Serpil; “Orta Çağ İslâm Düşünce Dünyası’nın Roger Bacon’un Varlık Anlayışına Etkileri”, Erdem, Aralık 2019, S. 77, s. 127-150.
  • Kheirandish, Elaheh; “Footprints of Experiment in Early Arabic Optics”, Early Science and Medicine, Koninklijke Brill NV, Lei, 14 (2009), s. 79-104.
  • Lindberg, David C.; “Alhazen’s Theory of Vision and Its Reception in the West”, Isis, 58 (3), s. 321-341.
  • Mcginnis, Jon; “Orta Çağ İslâm’ında Bilimsel Metodolojiler”, Felsefe Arkivi, çev. Fatma Karaismail, 2016, c. II, S. 45, s. 161-185.
  • Özalp, Hasan; “Din-Bilim Çatışması Üzerine: Kopernik Merkezli Bir Okuma”, Bilimname, c.33, 2017/1, s. 67-88.
  • Ptolemaios, Claudius, The Almagest, Great Books of The Westren World, XVI, İngilizceye çev. Catesby Taliferdo, Chicago: Encyclopaedia Britannica, 1952.
  • Ragep, F. Jamil; “From Tûn to Toruń: The Twists and Turns of the Ṭûsî-Couple”, Before Copernicus, ed. Rivka Feldhay, F. Jamil Ragep, London: McGill-Queen’s University Press, 2017, s. 162-197.
  • Rashed, Roshdi (Raşid, Rüştü); Klasik Avrupalı Modernitenin İcadı ve İslâm’da Bilim, ed. Bekir S. Gür, çev. Bekir S. Gür, Ankara: Kadim Yayınları, 2005.
  • Rashed, Roshdi (Raşid, Rüştü); Ibn Al-Haytham, New Spherical Geometry and Astronomy, A History of Arabic Sciences and Mathematics, çev. J.V. Field, New York: Routledge, 2014, C. 4.
  • Rashed, Roshdi (Raşid, Rüştü); “Ibn al-Haytham’s Scientific Research Programme”, Light-Based Science: Technology and Sustainable Development, ed. Azzedine Boudrioua, Roshdi Rashed, Vasudevan Lakshminarayanan, Boca Raton: CRC Press, 2018, s. 3-8.
  • Sabra, A. I.; “An Eleventh-Century Refutation of Ptolemy’s Planetary Theory”, Optics, Astronomy, and Logic Studies in Arabic Science and Philosophy, 1994, XIV.
  • Saliba, George; İslâm Bilimi ve Avrupa Rönesansının Oluşumu, çev. Günseli Aksoy, İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2015,
  • Saud, Muhammed; The Scientific Method of Ibn al-Haytham, İslâmabad-Pakistan: Islamic Research Institute, 1990.
  • Tahiri, Hassan; “The Founder of Scientific Pluralism”, Light-Based Science: Technology and Sustainable Development The Legacy of Ibn al-Haytham, ed. Azzedine Boudrioua, Roshdi Rashed, Vasudevan Lakshminarayanan, Boca Raton: CRC Press, 2018, s. 53-62.
  • Topdemir, Hüseyin Gazi; “İbnü’l Heysem”, DİA, C. 21, İstanbul: İFAV Yayınları, 2000, s.82- 87.
  • Topdemir, Hüseyin Gazi; Modern Optiğin Kurucusu: İbnü’l Heysem, Hayatı, Eserleri ve Teorileri, Ankara: AKM Başkanlığı Yayınları, 2002.
  • Topdemir, Hüseyin Gazi; İbn el-Heysem ve Yeni Optik, Ankara: Lotus Yayınları, 2008.
  • Unat, Yavuz; “Aristoteles’in Evren Anlayışı ve İslâm Astronomisine Etkisi”, İslâm Medeniyeti Tarihi ve Fuat Sezgin Hâtıra Kitabı, ed. İbrahim Uslan, Yaşar Aydemir, Ayten Koç Aydın, Ankara: Korza Yayıncılık, 2019, s.45-69.
  • el-Urdî, Müeyyedüddin; Târîhu İlmi’l-Feleki’l-Arabi: Kitâbü’l-Hey’e, thk. George Saliba, Beyrut: Merkezu Dirasati’l-Vahdeti’l-Arabiyye, 1995.
  • Uymaz, Tuba; “Ptolemaios ve Kopernik Astronomisinin Karşılaştırılması ve Yeni Astronominin Temelleri”, doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
APA Pattabanoğlu F, Uymaz T (2021). MODERN BİLİMSEL METODOLOJİNİN TEMELLERİNİ İBNÜ’L HEYSEM’DE ARAMAK. , 141 - 165.
Chicago Pattabanoğlu Fatma zehra,Uymaz Tuba MODERN BİLİMSEL METODOLOJİNİN TEMELLERİNİ İBNÜ’L HEYSEM’DE ARAMAK. (2021): 141 - 165.
MLA Pattabanoğlu Fatma zehra,Uymaz Tuba MODERN BİLİMSEL METODOLOJİNİN TEMELLERİNİ İBNÜ’L HEYSEM’DE ARAMAK. , 2021, ss.141 - 165.
AMA Pattabanoğlu F,Uymaz T MODERN BİLİMSEL METODOLOJİNİN TEMELLERİNİ İBNÜ’L HEYSEM’DE ARAMAK. . 2021; 141 - 165.
Vancouver Pattabanoğlu F,Uymaz T MODERN BİLİMSEL METODOLOJİNİN TEMELLERİNİ İBNÜ’L HEYSEM’DE ARAMAK. . 2021; 141 - 165.
IEEE Pattabanoğlu F,Uymaz T "MODERN BİLİMSEL METODOLOJİNİN TEMELLERİNİ İBNÜ’L HEYSEM’DE ARAMAK." , ss.141 - 165, 2021.
ISNAD Pattabanoğlu, Fatma zehra - Uymaz, Tuba. "MODERN BİLİMSEL METODOLOJİNİN TEMELLERİNİ İBNÜ’L HEYSEM’DE ARAMAK". (2021), 141-165.
APA Pattabanoğlu F, Uymaz T (2021). MODERN BİLİMSEL METODOLOJİNİN TEMELLERİNİ İBNÜ’L HEYSEM’DE ARAMAK. Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları, 0(43), 141 - 165.
Chicago Pattabanoğlu Fatma zehra,Uymaz Tuba MODERN BİLİMSEL METODOLOJİNİN TEMELLERİNİ İBNÜ’L HEYSEM’DE ARAMAK. Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları 0, no.43 (2021): 141 - 165.
MLA Pattabanoğlu Fatma zehra,Uymaz Tuba MODERN BİLİMSEL METODOLOJİNİN TEMELLERİNİ İBNÜ’L HEYSEM’DE ARAMAK. Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları, vol.0, no.43, 2021, ss.141 - 165.
AMA Pattabanoğlu F,Uymaz T MODERN BİLİMSEL METODOLOJİNİN TEMELLERİNİ İBNÜ’L HEYSEM’DE ARAMAK. Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları. 2021; 0(43): 141 - 165.
Vancouver Pattabanoğlu F,Uymaz T MODERN BİLİMSEL METODOLOJİNİN TEMELLERİNİ İBNÜ’L HEYSEM’DE ARAMAK. Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları. 2021; 0(43): 141 - 165.
IEEE Pattabanoğlu F,Uymaz T "MODERN BİLİMSEL METODOLOJİNİN TEMELLERİNİ İBNÜ’L HEYSEM’DE ARAMAK." Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları, 0, ss.141 - 165, 2021.
ISNAD Pattabanoğlu, Fatma zehra - Uymaz, Tuba. "MODERN BİLİMSEL METODOLOJİNİN TEMELLERİNİ İBNÜ’L HEYSEM’DE ARAMAK". Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları 43 (2021), 141-165.