ERMENİ KIPÇAKÇASINDAN KARAY TÜRKÇESİNE YANSIMALAR: YETERLİLİK KATEGORİSİ

Akman, Fulya

ERMENİ KIPÇAKÇASINDAN KARAY TÜRKÇESİNE YANSIMALAR: YETERLİLİK KATEGORİSİ

Fulya AKMAN (Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Ankara, Türkiye)

Türklük Bilimi Araştırmaları

3 1

Yıl: 2021 Cilt: 0 Sayı: 50 Sayfa Aralığı: 11 - 18 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

ERMENİ KIPÇAKÇASINDAN KARAY TÜRKÇESİNE YANSIMALAR: YETERLİLİK KATEGORİSİ

Öz:

Halis Kıpçakçanın temsilcilerinden biri olarak kabul edilen Ermeni Kıpçakçası ile onun çağdaş varislerinden olan Karay Türkçesi arasında dil özellikleri bakımından pek çok benzerlik bulunmaktadır. Bu benzerliklerden biri de yeterlilik kategorisinde tanıklanmıştır. Diğer Kıpçak lehçelerinde olduğu gibi Karay Türkçesinde de yeterlilik kategorisi al- yardımcı fiili ile ifade edilir. Karay Türkçesinin Troki (Trakay) diyalektinde ise, izine ilk kez Ermeni Kıpçak metinlerinde rastlanan fiil + {-mA} + bol- / bol- + fiil + {-mA} yapısı da tanıklanmıştır. Ermeni Kıpçakçasına ait örneklerde {-mA} fiilden isim yapım eki almış ana fiilin ardından gelen bol-, kendisinden sonra aldığı zaman/kip ve şahıs ekleri ile yeterlilik kategorisini tamamlamaktadır. Troki (Trakay) diyalektinde ise söz konusu yapının ardından al- yardımcı fiili de gelmekte ve karma bir görünüm sergilenmektedir. Yani Ermeni Kıpçakçasındaki fiil + {-mA} + bol-/ bol- + fiil + {-mA} yapısı; Troki (Trakay) diyalektinde fiil + {-mA} + bol- + al- / bol- + al- + fiil + {-mA} formuna kavuşmuştur. Bu durum, Ermeni Kıpçakçası ile Karay Türkçesi arasındaki organik bağı destekleyici özelliklerden biri olarak önem arz etmektedir.

Anahtar Kelime: Ermeni Kıpçakçası Tarihî Karşılaştırma Karay Türkçesi Yeterlilik kategorisi

Reflections From Armenian Kipchak to Karaim Turkish: Dynamic Modality Category

Öz:

There are many similarities between Armenian Kipchak, which is accepted as one of the representatives of basic Kipchak, and Karaim Turkish, one of its contemporary successors, in terms of language characteristics. One of these similarities has been observed in the dynamic modality category. As in other Kipchak dialects, the dynamic modality category in Karaim Turkish is expressed with the auxiliary verb “al-”. The verb + {-mA} + bol-/ bol- + verb + {-mA} structure, which was first traced in Armenian Kipchak texts, is also seen in the Troki (Trakay) dialect of Karaim Turkish. In the examples of Armenian Kipchak, bol- coming after the main verb which takes –mA deverbal noun, completes the dynamic modality category with the tense / modal and person suffixes that it takes after itself. In the Troki (Trakay) dialect, the auxiliary verb "al-" also follows this structure and a mixed appearance is displayed. In other words, the verb + {-mA} + bol / bol- + verb + {-mA} structure in Armenian Kipchak has become the form verb + {-mA} + bol- + al- / bol- + al- + verb + {-mA} in the Troki (Trakay) dialect. This situation is important in terms of one of the features that support the organic relation between Armenian Kipchak and Karaim Turkish.

Anahtar Kelime: Karay Turkish

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Ağca, Ferruh. “Maniheist ve Budist Türkçe Metinlerde Fiil + -mak + İyEk Bol- Yapısı Üzerine.” Türk Bilig, S. 14, 2007 ss. 3-21.
Akman Acungil, Fulya. “Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi Metinlerinde fiil + -mA+ bol-/bol- + fiil + -mA Yapısı ve Kiplik Anlamları.” Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, S. 17, 2015, ss. 121-134.
Atay, Ayten. “Tarihi Türk ivelerinde Bol- > Ol- Fiilinin ktidar ve mkân Bildirmesi Üzerine.” AVRASYA Uluslararası Aratırmalar Dergisi, c. 6, no. 13, 2018, ss. 479-511.
Çulha, Tülay. Karaycanın Karılatırmalı Grameri Fonetik-Morfoloji (Kırım Azı Esasında). TDK Yayınları, 2019.
Durgut, Hüseyin. “Tarihî Kıpçak Türkçesinden Çada Karay Türkçesine: sim Hâl Ekleri Bakımından Bir Karılatırma.” Uluslararası Türk Dünyası Kültür Aratırmaları Dergisi, Mart 2016, ss. 25-35.
Eckmann, János. Harezm, Kıpçak ve Çaatay Türkçesi Üzerine Aratırmalar. TDK Yayınları, 2003.
Erdal, Marcel. A Grammar of Old Turkic. Brill Publications, 2004.
Gabain, Annemaire von. “Codex Cumanicus’un Dili.” Tarihî Türk iveleri. Çeviren Mehmet Akalın, Türk Kültürünü Aratırma Enstitüsü Yayınları, 1979, ss. 73-118
Garkavets, Alexandr N. ve Ghairat Sapargaliev. Töre Bitigi. Desht-i-Qipchaq, 2003.
Gülsevin, Selma. Karay Türklerinin Dili (Troki Diyalekti). TDK Yayınları, 2020.
Jankowski, Henryk. “On the language varieties of Karaims in the Crimea.” Studia Orientalia, no. 95, 2003, ss. 109-130.
Kasapolu Çengel, Hülya. “Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi.” Dil Aratırmaları, no. 10, 2012, ss. 17-81.
Kocaolu, Timur. Karay, The Trakai Dialect. Lincom, 2006.
Korkmaz, Zeynep. “Türkiye Türkçesinde “ktidar” ve “mkân” Gösteren Yardımcı Fiiller ve Gelimeleri.” TDAY Belleten, 1959, ss. 107-124.
Kowalski, Tadeusz. Karaimische Texte Im Dialect von Troki. Nakledem Polskej Akademji Umiejetnosci, 1929.
Musayev, K. M. (2002), “Karaim Türkçesi.” Çeviren Mehmet Gültekin, TÜBAR c. XI, 2002 Bahar, ss. 197-230.
Öztürk, Abdülkadir. Karay Türkçesinin Tarihî ve Çada Kıpçak Türkçesiyle Kar- ılatırmalı Söz Varlıı-Fiil. 2015. Erciyes Ü, Doktora tezi.
Öztürk, Abdülkadir. “Kuman, Ermeni Harfli Kıpçak ve Karay Türkçelerinin Ortak SözVarlııÜzerine.”Karadeniz Aratırmaları, c.XVI, no. 61, 2019,ss. 78- 92.
Pritsak, Omeljan. “Ermeni Kıpçakçası”. Tarihî Türk iveleri. Çeviren Mehmet Akalın, Türk Kültürünü Aratırma Enstitüsü Yayınları, 1979, ss. 131-140.
Schütz, Edmond. An Armeno-Kipchak Chronicle on the Polish-Turkish wars in 1620-1621. Akadémiai Kiado, 1968.
Yuldoşev, A. A. Analitiçeskie Formı Glagola v Tyurkskih Yazıkah, zdatelsvo Nauka, 1965.

APA	Akman F (2021). ERMENİ KIPÇAKÇASINDAN KARAY TÜRKÇESİNE YANSIMALAR: YETERLİLİK KATEGORİSİ. , 11 - 18.
Chicago	Akman Fulya ERMENİ KIPÇAKÇASINDAN KARAY TÜRKÇESİNE YANSIMALAR: YETERLİLİK KATEGORİSİ. (2021): 11 - 18.
MLA	Akman Fulya ERMENİ KIPÇAKÇASINDAN KARAY TÜRKÇESİNE YANSIMALAR: YETERLİLİK KATEGORİSİ. , 2021, ss.11 - 18.
AMA	Akman F ERMENİ KIPÇAKÇASINDAN KARAY TÜRKÇESİNE YANSIMALAR: YETERLİLİK KATEGORİSİ. . 2021; 11 - 18.
Vancouver	Akman F ERMENİ KIPÇAKÇASINDAN KARAY TÜRKÇESİNE YANSIMALAR: YETERLİLİK KATEGORİSİ. . 2021; 11 - 18.
IEEE	Akman F "ERMENİ KIPÇAKÇASINDAN KARAY TÜRKÇESİNE YANSIMALAR: YETERLİLİK KATEGORİSİ." , ss.11 - 18, 2021.
ISNAD	Akman, Fulya. "ERMENİ KIPÇAKÇASINDAN KARAY TÜRKÇESİNE YANSIMALAR: YETERLİLİK KATEGORİSİ". (2021), 11-18.

APA	Akman F (2021). ERMENİ KIPÇAKÇASINDAN KARAY TÜRKÇESİNE YANSIMALAR: YETERLİLİK KATEGORİSİ. Türklük Bilimi Araştırmaları, 0(50), 11 - 18.
Chicago	Akman Fulya ERMENİ KIPÇAKÇASINDAN KARAY TÜRKÇESİNE YANSIMALAR: YETERLİLİK KATEGORİSİ. Türklük Bilimi Araştırmaları 0, no.50 (2021): 11 - 18.
MLA	Akman Fulya ERMENİ KIPÇAKÇASINDAN KARAY TÜRKÇESİNE YANSIMALAR: YETERLİLİK KATEGORİSİ. Türklük Bilimi Araştırmaları, vol.0, no.50, 2021, ss.11 - 18.
AMA	Akman F ERMENİ KIPÇAKÇASINDAN KARAY TÜRKÇESİNE YANSIMALAR: YETERLİLİK KATEGORİSİ. Türklük Bilimi Araştırmaları. 2021; 0(50): 11 - 18.
Vancouver	Akman F ERMENİ KIPÇAKÇASINDAN KARAY TÜRKÇESİNE YANSIMALAR: YETERLİLİK KATEGORİSİ. Türklük Bilimi Araştırmaları. 2021; 0(50): 11 - 18.
IEEE	Akman F "ERMENİ KIPÇAKÇASINDAN KARAY TÜRKÇESİNE YANSIMALAR: YETERLİLİK KATEGORİSİ." Türklük Bilimi Araştırmaları, 0, ss.11 - 18, 2021.
ISNAD	Akman, Fulya. "ERMENİ KIPÇAKÇASINDAN KARAY TÜRKÇESİNE YANSIMALAR: YETERLİLİK KATEGORİSİ". Türklük Bilimi Araştırmaları 50 (2021), 11-18.