Yıl: 2021 Cilt: 0 Sayı: 50 Sayfa Aralığı: 185 - 198 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

DİK KELİMESİNİN SEMANTİK ÇEŞİTLENMELERİ ÜZERİNE

Öz:
İnsanların her kavram için yeni bir kelime türetmeleri mümkün değildir. Zira dildeki kelimeler sınırlı iken adlandırılması gereken nesne, olay, olgu, ve kavramlar sınırsız sayıdadır. Bu da yeni kavramların bir kısmının mevcut kelimelerle açıklanmasını mecbur kılar. Bu sayede kelimelerin anlamlarında çeşitlenmeler meydana gelir. Kelimelerin farklı kullanımları, dilin değişik görünümlerindeki biçimleri, zaman içerisinde kazandıkları yeni anlamları; anlambilim açısından önemli veriler sunar. Dik kelimesi için Türkçe Sözlük’te verilen anlamların neredeyse tamamının sıfat kapsamında yer alması, kelimenin niteleyici yönünü ortaya koymaktadır. Temel anlamıyla “yatay bir düzleme göre yer çekimi doğrultusunda bulunan, eğik olmayan”ı ifade eden kelime, zaman içerisinde çeşitli anlam ilgileri ile farklı kullanımlar, yeni anlamsal boyutlar kazanmıştır. Bu anlamların bazılarının olumsuz, bazılarının olumlanan nitelikler olması ilgi çekicidir. Dik kelimesi ile geometri, astronomi, zooloji, hattatlık ve müzik alanında terimlerin türetildiği de görülmektedir. Bu makalede dik kelimesinin Türkçede nasıl kullanıldığı, anlam ve ifade bakımından ne şekilde çeşitlendiği ve bu çeşitlenme ile kelimenin hangi anlam boyutlarını kazandığı üzerinde durulacaktır. Bu maksatla, dik kelimesiyle oluşturulmuş birleşik kelime ve fiiller ile deyimler incelenecek; olumsuz ve olumlu anlamlar yüklenmiş sözlük birimleri belirlenecektir. Standart Türkiye Türkçesini temel alan eşzamanlı bir çalışma olduğundan Türkçenin tarihî ve çağdaş lehçeleri, Anadolu ağızları ile argo gibi özel diller yazının kapsamının dışında bırakılmıştır.
Anahtar Kelime: anlambilim sözlükbilim dik

On the Semantic Variations of the Word Dik

Öz:
It is not possible for people to derive a new word for every concept. Actually, while words in language are limited, objects, events, facts and concepts that need to be named are unlimited. This requires some of the new concepts to be explained in existing words. In this way, variations in the meanings of words occur. Different uses of words, forms of language in various dimensions, and new meanings they have gained over time provides important data in terms of semantics. The fact that all of the meanings given in the Turkish Dictionary for the word dik are included as adjective emphasizes the descriptive aspect of the word. The word, which basically means located in the direction of gravity with respect to a horizontal plane, not leaning, has gained different uses and new semantic dimensions with various meanings over time. It is interesting that some of these meanings are negative and some have affirmative qualities. It is also seen that terms related to the fields of geometry, astronomy, zoology, calligraphy and music are also derived from the word dik. In this article, it will be focused on in which contexts the word dik is used in Turkish, how it diversifies in terms of meaning and expression, and which meaning dimensions the word gains with this variation. For this purpose, compound words, verbs and idioms formed with the word dik will be examined; dictionary units with negative and positive meanings will be determined. Since it is a simultaneous study based on Standard Turkey Turkish, historical and contemporary dialects of Turkish, Anatolian dialects and special languages such as slang are excluded from the scope of the article.
Anahtar Kelime: lexicography semantics

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Aksan, Doan. Dilbilim ve Türkçe Yazıları. Multilingual Yayınları, 2004.
  • Aksan, Doan. Anlambilim: Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Engin Yayınevi, 2009.
  • Aksan, Doan. Türkçenin Gücü. Bilgi Yayınevi, 2009 .
  • Aksoy, Ömer Asım. Atasözleri ve Deyimler Sözlüü II Deyimler Sözlüü. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2004.
  • Ayverdi, lhan. Kubbealtı Lugatı Misalli Büyük Türkçe Sözlük. Kubbealtı Neriyat, 2011.
  • Bakan, Özcan. Dilde Yaratıcılık. Multilingual Yayınları, 2006.
  • Baydu, Uur. Müzik Terimleri Sözlüü. Akıl Fikir Yayınları, 2016.
  • Çabayır, Yaar. Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlıı: Ötüken Türkçe Sözlük. c. II. Ötüken Yayınları, 2007.
  • Çolak, Gülcan. “Sözlükbirimlerin Anlamı yileir ya da Kötüleir mi?” XI. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı. 2019.
  • Çolak, Gülcan. “Türkçede Yan Anlamı Temel Anlam Durumuna Geçen Sözlükbirimler”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, c. 5, no. 1, 2020, ss. 1-21.
  • Duygulu, Melih. Türk Halk Müzii Sözlüü. Pan Yayıncılık, 2014.
  • Erkman Akerson, Fatma. Dile Genel Bir Bakı. Multilingual Yayınları, 2008.
  • Gazimihal, Mahmut R. Musıki Sözlüü. Milî Eitim Basımevi, 1961.
  • Hacızade, Naile. Sözümün Canı Var: Azerbaycan Türkçesi Temelinde Deyimbilim Sorunları. Çizgi Kitabevi Yayınları, 2013.
  • mer, Kamile; Kocaman, Ahmet ve Özsoy, A. Sumru. Dilbilim Sözlüü. Boaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2019.
  • Palmer, Frank Robert. Semantik: Yeni Bir Anlambilim Projesi. Fol Kitap, 2020.
  • Porzig, Walter. Dil Denen Mucize. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2018.
  • Öztürk, Seyfullah ve Öncül, Vildan. “Adbilimi Açısından Eek Sözlük Birimi”. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Aratırmaları Dergisi, c.6, no: 14, 2017, ss.183-192.
  • Özbek, Mehmet. Türk Halk Müzii El Kitabı I: Terim Sözlüü. Atatürk Kültür Merkezi Bakanlıı Yayınları, 2014.
  • Öztuna, Yılmaz. Türk Mûsikîsi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi. Atatürk Kültür Merkezi Bakanlıı Yayınları, 2000.
  • Yurtbaı, Metin. Sınıflandırılmı Deyimler Sözlüü. Excellence Publishing, 2012.
APA Yılmaz İ, Evirgen A (2021). DİK KELİMESİNİN SEMANTİK ÇEŞİTLENMELERİ ÜZERİNE. , 185 - 198.
Chicago Yılmaz İbrahim,Evirgen Arife Ece DİK KELİMESİNİN SEMANTİK ÇEŞİTLENMELERİ ÜZERİNE. (2021): 185 - 198.
MLA Yılmaz İbrahim,Evirgen Arife Ece DİK KELİMESİNİN SEMANTİK ÇEŞİTLENMELERİ ÜZERİNE. , 2021, ss.185 - 198.
AMA Yılmaz İ,Evirgen A DİK KELİMESİNİN SEMANTİK ÇEŞİTLENMELERİ ÜZERİNE. . 2021; 185 - 198.
Vancouver Yılmaz İ,Evirgen A DİK KELİMESİNİN SEMANTİK ÇEŞİTLENMELERİ ÜZERİNE. . 2021; 185 - 198.
IEEE Yılmaz İ,Evirgen A "DİK KELİMESİNİN SEMANTİK ÇEŞİTLENMELERİ ÜZERİNE." , ss.185 - 198, 2021.
ISNAD Yılmaz, İbrahim - Evirgen, Arife Ece. "DİK KELİMESİNİN SEMANTİK ÇEŞİTLENMELERİ ÜZERİNE". (2021), 185-198.
APA Yılmaz İ, Evirgen A (2021). DİK KELİMESİNİN SEMANTİK ÇEŞİTLENMELERİ ÜZERİNE. Türklük Bilimi Araştırmaları, 0(50), 185 - 198.
Chicago Yılmaz İbrahim,Evirgen Arife Ece DİK KELİMESİNİN SEMANTİK ÇEŞİTLENMELERİ ÜZERİNE. Türklük Bilimi Araştırmaları 0, no.50 (2021): 185 - 198.
MLA Yılmaz İbrahim,Evirgen Arife Ece DİK KELİMESİNİN SEMANTİK ÇEŞİTLENMELERİ ÜZERİNE. Türklük Bilimi Araştırmaları, vol.0, no.50, 2021, ss.185 - 198.
AMA Yılmaz İ,Evirgen A DİK KELİMESİNİN SEMANTİK ÇEŞİTLENMELERİ ÜZERİNE. Türklük Bilimi Araştırmaları. 2021; 0(50): 185 - 198.
Vancouver Yılmaz İ,Evirgen A DİK KELİMESİNİN SEMANTİK ÇEŞİTLENMELERİ ÜZERİNE. Türklük Bilimi Araştırmaları. 2021; 0(50): 185 - 198.
IEEE Yılmaz İ,Evirgen A "DİK KELİMESİNİN SEMANTİK ÇEŞİTLENMELERİ ÜZERİNE." Türklük Bilimi Araştırmaları, 0, ss.185 - 198, 2021.
ISNAD Yılmaz, İbrahim - Evirgen, Arife Ece. "DİK KELİMESİNİN SEMANTİK ÇEŞİTLENMELERİ ÜZERİNE". Türklük Bilimi Araştırmaları 50 (2021), 185-198.