Tefsirin Gayesi ve İşlevi: İbn Âşûr’a Göre Kur’an Lafızlarında Anlam Genişlemesinin İmkân ve Sınırları

Yıl: 2020 Cilt: 7 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 127 - 160 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.33718/tid.666233 İndeks Tarihi: 11-02-2022

Tefsirin Gayesi ve İşlevi: İbn Âşûr’a Göre Kur’an Lafızlarında Anlam Genişlemesinin İmkân ve Sınırları

Öz:
İnsanlığa gönderilmiş son ilâhî mesaj olan Kur’ân-ı Kerîm, kıyamete dek kendisine tabi olanları dünya ve âhiret saadetine ulaştıracak geniş bir muhtevaya sahiptir. Kur’an’ın; geçmişi-geleceği, gizli-aşikâr her şeyi bilen, sonsuz ilim sahibi Allah’a ait bir kelâm olması da bu iddianın en açık delilidir. İlahî kelâm, dil ve üslup bakımından bu muhtevayı muhataplarına aktaracak güçlü bir anlatıma sahiptir. Kur’an lafızlarını mânaya delaleti yönüyle ele alıp inceleyen tefsir ilmi, tarih boyunca Allah’ın murâdına karşılık gelen bu zengin muhtevayı muhatapların idrakine sunmayı gaye edinmiştir. Ancak; tefsir literatürü içerisinde âyetlere ilişkin aktarılan her yorumu murâd-ı ilâhînin beyanı kapsamında değerlendirmek de doğru değildir. Zira bu bilgilerden bazısı doğrudan âyette kast edilen mânayı açıklamaya yönelik iken; bazısı ise âyetteki kastın muhatabın zihninde iyice yer etmesi için farklı ilimlerin örneklerinden yararlanılarak detaylandırılmasından ibarettir. Bu çerçevede Kur’an lafızlarından çıkarılan anlamların murâd-ı ilâhî ile ilişkisine dair yapılacak tespit ve değerlendirmeler, tefsir ilminin işlevini belirleyecektir. Son dönemde özellikle Arap dili, tefsir ve fıkıh alanındaki eserleriyle dikkatleri üzerine çeken Muhammed et-Tâhir İbn Âşûr (ö. 1973), kaleme aldığı hacimli tefsiri et-Tahrîr ve’t-tenvîr’in girişinde tefsir ilminin gayesi ve işlevi bağlamında Kur’an lafızlarında anlam genişlemesinin imkân ve sınırlarına dair önemli tespitlerde bulunmaktadır. Bu makalede İbn Âşûr’un konuyla ilgili ortaya koyduğu ve tefsirde metodoloji arayışlarına öneri olarak sunulabilecek tespitler ve değerlendirmeler analiz edilmiştir.
Anahtar Kelime:

Purpose and Function of Tafsir: Possibility and Limits of Expansion Meaning in the Qur’ān Letters According to Ibn Āshūr

Öz:
Since the Qur’ān is the last divine message sent to mankind, it has a wide content that will bring those who are subordinated to it (self) to happiness in the world and in the hereafter from the day that the process of sending of revelation had been completed to the day of judgment. For, in terms of both the word and the meaning, the fact that the Qur’ān is the word belonging to Allah who knows all things whether they are in the past or future, hid den or obvious and has infinite knowledge is the clearest proof of this claim. The Qur’ān has a strong expression that will convey this content to its interlocutors in terms of language and wording. The science of tafsir, which examines the Qur’anic words in terms of the signification of meaning, aims to present this rich content that corresponds to the desire of Allah throughout the history. However, it will not be right to evaluate every information that had been declared with regard to the verses in tafsir literature within the desire of Allah. Indeed, some of these information has the aim to explain the meaning of the verse, while some of them consist of being detailed of the intention in the mind of the interlocutor from benefiting different examples of the sciences. In this context, the determinations and evaluations regarding the relationship between the meanings of the Qur’ānic words and the divinely aim will determine the function of the exegesis. Recently, especially with his works in Arabic language, tafsir and fiqh (Islamic jurisprudence) Muhammed al-Tāhir Ibn Āshūr (d. 1973), in the rich context of the purpose and function of tafsir in the introduction of voluminous commentary al-Tahrīr wa al-Tanwīr makes important determinations about the possibilities and limits of the expansion of meaning. In this article, these determinations and evaluations which Ibn Āshūr puts forward on the subject and which can be presented as a suggestion for the search for methodology in exegesis will be analyzed.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Albayrak, Halis. “Tefsir İlminin Sınırları”, Tefsir Nasıl Bir İlimdir, Ed. Murat Sülün. 78-85. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2011.
  • Ayverdi, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük. 3 Cilt. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2006. Beyzâvî, Ebû Saîd Nâsırüddîn Abdullah b. Ömer. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. 3 Cilt. Nşr. Muhammed Subhi Hasen Hallâk. Beyrut: Dâru’r-Reşîd, 2000.
  • Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi‘u’s-sahîh. Dımeşk, Dâr İbn Kesîr, 2002.
  • Büyük, Enes. Tefsir İlminin Mahiyeti Sorunu. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
  • Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma, 1999.
  • Coşkun, Muhammed. Modern Dünyada Kur’an Yorumu. İstanbul: İFAV, 2018.
  • Cündioğlu, Dücane. Anlamın Buharlaşması ve Kur’an. 7. Baskı. İstanbul: Kapı Yayınları, 2016.
  • Doğan, Mehmet. Doğan Büyük Türkçe Sözlük. 4. Baskı. İstanbul: Pınar Yayınevi, 2008.
  • Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistânî. es-Sünen. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1998.
  • Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc Müslim, el-Câmiu’s-sahîh (Riyâd: Dâru’l-muğnî, 1998), “ez-Zikr ve’d-dua”, 73.
  • Eren, Hasan - Gözaydın, Nevzat - Parlat, İsmail. TDK Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988.
  • Fazlur Rahman. İslâm ve Çağdaşlık. Trc. Alparslan Açıkgenç - Hayri Kırbaşoğlu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
  • Hafâcî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. ‘İnâyetü’l-Kâdî ve kifâyetü’r-Râzî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’s-sâdır, t.y.
  • İbn Âşûr, Ebû Abdullâh Muhammed et-Tâhir. Eleyse’s-subhu bi karîb. Tunus, Dâru’s-Selâm, 2006.
  • İbn Âşûr, Ebû Abdullâh Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’s-Suhnûn, 1997.
  • İbn Âşûr, Ebû Abdullâh Muhammed et-Tâhir. Makâsıdü’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye. Nşr. Muhammed et-Tâhir el-Meysâvî. Beyrut: Dâru Lübnân, 2011.
  • İbn Mâce, Ebû Abdullâh Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. es-Sünen. Riyâd: Mektebetü’l-me‘ârif, t.y.
  • İbn Rüşd el-Endelüsî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. Faslü’l-makâl. Nşr. Muhammed Âbid el-Câbirî. Beyrut: Merkezü dirâsati’l-vahdeti’l-Arabiyye, 1997.
  • İsâmüddîn el-Konevî, Ebü’l-Müfeddâ İsmâil b. Muhammed. Hâşiyetü’l-Konevî ‘alâ Tefsîri’l-İmâmi’l-Beydâvî. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001.
  • Kâfiyeci, Muhyiddin Muhammed b. Süleyman. et-Teysîr fî kavâ‘id ‘ilmi’t-tefsîr. Nşr. Enver Mahmûd el-Mursî. Tantâ: Dâru’s-saâde, 2007.
  • Kâtip Çelebi. Keşfü’z-zünûn. nşr. Şerafettin Yaltkaya. Ankara: MEB, 1971.
  • Köksal, Asım Cüneyd. Usûlü’l-Fıkh’ın Mahiyeti ve Gayesi. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2007.
  • Kutbüddîn eş-Şîrâzî, Mahmûd b. Mes’ûd el-Fârisî. Şerhu Hikmeti’l-işrâk. Nşr. Abdullah Nûrânî Mehdi. Tahrân: Müessese-i Mutâlaât-i İslâmî, 1379.
  • Maşalı, Mehmet Emin. Kur’an’ın Anlaşılmasında Gâî Yorum. Ankara: OTTO, 2016.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. 19 Cilt. Nşr. Ahmet Vanlıoğlu. İstanbul: Dâru’l-mîzân, 2005.
  • Molla Fenârî, Şemseddin Muhammed b. Hamza. ‘Aynü’l-a‘yân. İstanbul: Dersaadet, 1325.
  • Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. et-Tühfetü’s-seniyye bi şerhi’l-Mukaddimeti’l-Âcurrûmiyye. Dımeşk: Mektebetü dâri’l-fecr, t.y.
  • Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. es-Sünen. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2001.
  • Özsoy, Ömer. “Tefsirin Açmazı Kur’an’ı Başka Zamanlara Konuştur mak”. Kur’an’ı Anlama Yolunda. ed. Yusuf Şevki Yavuz. 61-70. İstanbul: KURAMER, 2017.
  • Öztürk, Mustafa. “Âdetü’l-Kur’ân: Kur’an’ın İfade ve Üslup Örfü”. Trabzon İlahiyat Dergisi 5/2, (Aralık 2018): 315-341.
  • Öztürk, Mustafa. “Tefsir Nedir? Ne Değildir?”, İslâm ve Yorum II. Ed. Fikret Karaman. 33-51. Malatya: Malatya İlahiyat Vakfı Yayınları, 2017.
  • Öztürk, Mustafa. Tefsirin Halleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
  • Paçacı, Mehmet. Çağdaş Dönemde Kur’an’a ve Tefsire Ne Oldu?. 2. Baskı. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
  • Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Mukaddimetü Câmi‘i’t-tefâsîr. Nşr. Ahmed Hasen Ferhat. Kuveyt, Dâru’d-da’ve, 1984.
  • Sadrüddîn el-Konevî, Ebü’l-Meâlî Sadrüddîn Muhammed b. İshâk. İ‘câzü’l-beyân fî tefsîri ümmi’l-Kur’ân. Nşr. Celâleddîn el-Âşteyânî. Kum: Bostan Kitab, 1381.
  • Sıddık Hasen Han. Ebcedü’l-ulûm. 3 Cilt. Dımeşk: Menşûrâtü Vizâreti’s-Sekâfe ve’l-İrşâdi’l-Kavmî, 1978.
  • Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâleddîn Abdurrahmân. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Nşr. Mustafa Dîbu’l-buğa. Dımeşk: Dâru’l-Mustafâ, 2008.
  • Taşköprîzâde, Ahmed Efendi. Miftâhu’s-sa‘âde ve misbâhu’s-siyâde fî mevzû‘âti’l-ulûm. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1985.
  • Tehânevî, Muhammed A’lâ b. Muhammed Hâmid. Keşşâfü ıstılâhâti’l-funûn ve’l-‘ulûm. 2 Cilt. Nşr. Ali Dahrûc. Beyrut: Mektebetü Lünân, 1996.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “İrade”, TDV İslâm Ansiklopedisi. 22: 379-380. İstanbul, TDV, 2000.
  • Zehebî, Muhammed Hüseyn. et-Tefsîr ve’l-mufessirûn. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü Vehbe, t.y.
  • Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilu’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Nşr. Bedî’ es-Seyyid el-Lihâm. Dımeşk: Dâru Kuteybe, 2010.
APA AYYILDIZ M (2020). Tefsirin Gayesi ve İşlevi: İbn Âşûr’a Göre Kur’an Lafızlarında Anlam Genişlemesinin İmkân ve Sınırları. , 127 - 160. 10.33718/tid.666233
Chicago AYYILDIZ Mahmut Tefsirin Gayesi ve İşlevi: İbn Âşûr’a Göre Kur’an Lafızlarında Anlam Genişlemesinin İmkân ve Sınırları. (2020): 127 - 160. 10.33718/tid.666233
MLA AYYILDIZ Mahmut Tefsirin Gayesi ve İşlevi: İbn Âşûr’a Göre Kur’an Lafızlarında Anlam Genişlemesinin İmkân ve Sınırları. , 2020, ss.127 - 160. 10.33718/tid.666233
AMA AYYILDIZ M Tefsirin Gayesi ve İşlevi: İbn Âşûr’a Göre Kur’an Lafızlarında Anlam Genişlemesinin İmkân ve Sınırları. . 2020; 127 - 160. 10.33718/tid.666233
Vancouver AYYILDIZ M Tefsirin Gayesi ve İşlevi: İbn Âşûr’a Göre Kur’an Lafızlarında Anlam Genişlemesinin İmkân ve Sınırları. . 2020; 127 - 160. 10.33718/tid.666233
IEEE AYYILDIZ M "Tefsirin Gayesi ve İşlevi: İbn Âşûr’a Göre Kur’an Lafızlarında Anlam Genişlemesinin İmkân ve Sınırları." , ss.127 - 160, 2020. 10.33718/tid.666233
ISNAD AYYILDIZ, Mahmut. "Tefsirin Gayesi ve İşlevi: İbn Âşûr’a Göre Kur’an Lafızlarında Anlam Genişlemesinin İmkân ve Sınırları". (2020), 127-160. https://doi.org/10.33718/tid.666233
APA AYYILDIZ M (2020). Tefsirin Gayesi ve İşlevi: İbn Âşûr’a Göre Kur’an Lafızlarında Anlam Genişlemesinin İmkân ve Sınırları. Trabzon ilahiyat dergisi, 7(1), 127 - 160. 10.33718/tid.666233
Chicago AYYILDIZ Mahmut Tefsirin Gayesi ve İşlevi: İbn Âşûr’a Göre Kur’an Lafızlarında Anlam Genişlemesinin İmkân ve Sınırları. Trabzon ilahiyat dergisi 7, no.1 (2020): 127 - 160. 10.33718/tid.666233
MLA AYYILDIZ Mahmut Tefsirin Gayesi ve İşlevi: İbn Âşûr’a Göre Kur’an Lafızlarında Anlam Genişlemesinin İmkân ve Sınırları. Trabzon ilahiyat dergisi, vol.7, no.1, 2020, ss.127 - 160. 10.33718/tid.666233
AMA AYYILDIZ M Tefsirin Gayesi ve İşlevi: İbn Âşûr’a Göre Kur’an Lafızlarında Anlam Genişlemesinin İmkân ve Sınırları. Trabzon ilahiyat dergisi. 2020; 7(1): 127 - 160. 10.33718/tid.666233
Vancouver AYYILDIZ M Tefsirin Gayesi ve İşlevi: İbn Âşûr’a Göre Kur’an Lafızlarında Anlam Genişlemesinin İmkân ve Sınırları. Trabzon ilahiyat dergisi. 2020; 7(1): 127 - 160. 10.33718/tid.666233
IEEE AYYILDIZ M "Tefsirin Gayesi ve İşlevi: İbn Âşûr’a Göre Kur’an Lafızlarında Anlam Genişlemesinin İmkân ve Sınırları." Trabzon ilahiyat dergisi, 7, ss.127 - 160, 2020. 10.33718/tid.666233
ISNAD AYYILDIZ, Mahmut. "Tefsirin Gayesi ve İşlevi: İbn Âşûr’a Göre Kur’an Lafızlarında Anlam Genişlemesinin İmkân ve Sınırları". Trabzon ilahiyat dergisi 7/1 (2020), 127-160. https://doi.org/10.33718/tid.666233