COVID-19’un Kardiyovasküler Sistem Üzerine Etkileri ve Hemşirelik Bakımı

Enç, Nuray; HİÇERİMEZ, AYFER

COVID-19’un Kardiyovasküler Sistem Üzerine Etkileri ve Hemşirelik Bakımı

Ayfer Hiçerimez, (Dr. Siyami Ersek Göğüs Kalp ve Damar Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi)

Nuray Enç (İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi, İç Hastalıkları Hemşireliği Ana Bilim Dalı, İstanbul)

Kardiyovasküler Hemşirelik Dergisi

28 0

Yıl: 2021 Cilt: 12 Sayı: 27 Sayfa Aralığı: 59 - 67 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 14-02-2022

COVID-19’un Kardiyovasküler Sistem Üzerine Etkileri ve Hemşirelik Bakımı

Öz:

Aralık 2019’da Çin’in Wuhan kentinde yeni bir koronovirüsün neden olduğu bir pnömoni salgını meydana gelmiş olup hastalık dünyanın dört bir yanına hızla yayılmıştır. COVID-19 doğrudan veya dolaylı olarak kardiyovasküler sistemi etkilemektedir, eşlik eden kardiyovasküler hastalık durumunda morbidite ve mortalite oranı artmaktadır. COVID-19 pandemisinde mücadelenin en ön saflarında yer alan hemşirelerin hastalık yönetiminde aktif rol ve sorumlulukları vardır. Bu derlemenin amacı, COVID-19’un kardiyovasküler sisteme etkilerini, altta yatan mekanizmalar ile ilişkisini ve tedavisini, güncel verileri değerlendirerek hemşirelik bakım süreci doğrultusunda kardiyovasküler riskleri önleme, girişimleri planlama ve uygulamadır.

Anahtar Kelime:

Effects of COVID-19 on Cardiovascular System and Nursing Care

Öz:

In December 2019, an outbreak of pneumonia caused by a novel coronavirus occurred in Wuhan, China, and the disease spread rapidly all over the world. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) directly or indirectly affects the cardiovascular system; in cases of concomitant cardiovascular disease, the morbidity and mortality rate increases. Nurses, who are at the forefront of the fight in the COVID-19 pandemic, have an active role and responsibilities in disease management. The purpose of this review is to evaluate the effects of COVID-19 on the cardiovascular system, its relationship with underlying mechanisms, and its treatment and to prevent cardiovascular risks in line with the nursing care process to plan and implement interventions.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

1. World Health Organization Novel Coronavirus (2019- nCoV). Situation Report 22. 11 February 2020. Available at: https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200211-sitrep-22-ncov. pdf?sfvrsn=fb6d49b1_2 Accessed Jan 8, 2021.
2. World Health Organization Novel Coronavirus (2019-nCoV). Situation Report. 11 March 2020. Available at: https:// www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-sopening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---11- March-2020. Accessed Jan 10, 2021.
3. T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü: COVID-19 (SARS-CoV-2 Enfeksiyonu) Rehberi. Bilim Kurulu Çalışması, T.C. Sağlık Bakanlığı 12 Nisan 2020, Ankara.
4. WHO Coronavirus Disease (COVID-19) Dashboard. Available at: https://covid19.who.int/ Accessed Jan 23, 2021.
5. Aktoz M, Altay H, Aslanger E, Atalar E, Aytekin V, Baykan AO, et al. Türk Kardiyoloji Derneği Uzlaşı Raporu: COVID-19 pandemisi Ve Kardiyovasküler Hastalıklar Konusunda Bilinmesi Gerekenler. Türk Kardiyol Dern Ars 2020;48(Suppl 1):1-87.
6. Zheng YY, Ma YT, Zhang JY, Xie X. COVID-19 and the Cardiovascular System. Nat Rev Cardiol 2020;17(5):259-60. [Crossref]
7. Madjid M, Safavi-Naeini P, Solomon SD, Vardeny O. Potential Effects of Coronaviruses on the Cardiovascular System: A Review. JAMA Cardiol 2020;5(7):831-40. [Crossref]
8. Manolis AS, Manolis AA, Manolis TA, Apostolopoulos EJ, Papatheou D, Melita H. COVID-19 Infection and Cardiac Arrhythmias. Trends Cardiovasc Med 2020;30(8):451-60. [Crossref]
9. Wu Z, McGoogan JM. Characteristics of and Important Lessons from the Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Outbreak in China: Summary of a Report of 72 314 Cases from the Chinese Center for Disease Control and Prevention. JAMA 2020;323(13):1239-242. [Crossref]
10. Böhm M, Frey N, Giannitsis E, Sliwa K, Zeiher AM. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) and Its Implications for Cardiovascular Care: Expert Document from the German Cardiac Society and the World Heart Federation. Clin Res Cardiol 2020;109(12):1446-59. [Crossref]
11. Kuno T, Takahashi M, Obata R, Maeda T. Cardiovascular Comorbidities, Cardiac Injury, and Prognosis of COVID-19 in New York City. Am Heart J 2020;226:24-5. [Crossref]
12. Palmieri L, Agazio E, Andrianou X, Barbariol P, Bella A, Bellino S, et al. Characteristics of SARS-CoV-2 Patients Dying in Italy Report Based on Available Data on December 9th, 2020 Available at: https://www.epicentro.iss.it/en/coronavirus/ bollettino/Report-COVID 2019 9 december_ 2020.pdf Accessed Jan 10, 2021.
13. Guan WJ, Ni ZY, Hu Y, Liang WH, Ou CQ, He JX, et al. Clinical characteristics of coronavirus disease 2019 in China. N Engl J Med 2020;382(18):1708-20. [Crossref]
14. Liu J, Virani SS, Alam M, Denktas AE, Hamzeh I, Khalid U. Coronavirus disease-19 and cardiovascular disease: A risk factor or a risk marker? Rev Med Virol 2020;22:e2172. [Crossref]
15. Nicin L, Abplanalp WT, Mellentin H, Kattih B, Tombor L, John D, et al. Cell type-specific expression of the putative SARS-CoV-2 receptor ACE2 in human hearts. Eur Heart J 2020;41(19):1804-6. [Crossref]
16. Wiersinga WJ, Rhodes A, Cheng AC, Peacock SJ, Prescott HC. Pathophysiology, transmission, diagnosis, and treatment of coronavirus disease 2019 (COVID-19): A review. JAMA 2020;324(8):782-93. [Crossref]
17. Chen D, Li X, Song Q, Hu C, Su F, Dai J, et al Assessment of hypokalemia and clinical characteristics in patients with coronavirus disease 2019 in Wenzhou, China. JAMA Netw Open 2020;3(6):e2011122. [Crossref]
18. Bansal M. Cardiovascular disease and COVID-19. Diabetes Metab Syndr 2020;14(3):247-50. [Crossref]
19. Lippi G, Plebani M, Henry BM. Thrombocytopenia is associated with severe coronavirus disease 2019 (COVID-19) infections: A meta-analysis. Clin Chim Acta 2020;506:145-8. [Crossref]
20. Huang I, Pranata R, Lim MA, Oehadian A, Alisjahbana B. C-reactive protein, procalcitonin, D-dimer, and ferritin in severe coronavirus disease-2019: A meta-analysis. Ther Adv Respir Dis 2020;14:1753466620937175. [Crossref]
21. Ponikowski P, Voors AA, Anker SD, Bueno H, Cleland JGF, Coats AJS, et al. 2016 ESC Guidelines for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure: The Task Force for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure of the European Society of Cardiology (ESC) Developed with the special contribution of the Heart Failure Association (HFA) of the ESC. Eur Heart J 2016;37(27):2129-200. [Crossref]
22. Mueller C, McDonald K, de Boer RA, Maisel A, Cleland JGF, Kozhuharov N, et al Heart Failure Association of the European Society of Cardiology practical guidance on the use of natriuretic peptide concentrations. Eur J Heart Fail 2019;21(6):715-31. [Crossref]
23. The European Society of Cardiology. ESC Guidance for the Diagnosis and Management of CV Disease during the COVID-19 Pandemic. Available at: https://www.escardio.org/ Education/ COVID-19-and-Cardiology/ESC-COVID-19-Guidance. Accessed Jan 15,2021.
24. Cheng L, Li H, Li L, Liu C, Yan S, Chen H, et al. Ferritin in the coronavirus disease 2019 (COVID-19): A systematic review and meta-analysis. J Clin Lab Anal 2020;34(10):e23618. [Crossref]
25. Akhmerov A, Marbán E. COVID-19 and the heart. Circ Res 2020;126(10):1443-55. [Crossref]
26. Sawalha K, Abozenah M, Kadado AJ, Battisha A, Al-Akchar M, Salerno C, et al. Systematic review of COVID-19 related myocarditis: Insights on management and outcome. Cardiovasc Revasc Med 2020;8:S1553-8389(20)30497-8.
27. Enç N, Uysal H. Kalbin infeksiyöz hastalıkları. İçinde: Enç N, Uysal H, editörler. İç Hastalıkları Hemşireliği. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2017.p.110-9.
28. Yıldız Ayvaz M, Öz Alkan H. Perikardiyal, miyokardiyal ve endokardiyal hastalıklar. İçinde: Enç N, Türen S, Öz Alkan H, editörler. Kardiyovasküler Hemşirelik. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2019.p.165-74.
29. Mills KT, Stefanescu A, He J. The global epidemiology of hypertension. Nat Rev Nephrol 2020;16(4):223-37. [Crossref]
30. Onat A, Can G, Yüksel H, Ademoğlu E, Ünaltuna NE, Kaya A, et al. TEKHARF 2017 Tıp Dünyasının Kronik Hastalıklara Yaklaşımına Öncülük. İstanbul: Logos Yayıncılık; 2017.p.104-19.
31. Fang L, Karakiulakis G, Roth M. Are patients with hypertension and diabetes mellitus at increased risk for COVID-19 infection? Lancet Respir Med 2020;8(4):e21. [Crossref]
32. Meng J, Xiao G, Zhang J, He X, Ou M, Bi J, et al. Renin-angiotensin system inhibitors improve the clinical outcomes of COVID-19 patients with hypertension. Emerg Microbes Infect 2020;9(1):757-60. [Crossref]
33. Enç N, Uysal H. Hipertansiyon. İçinde: Enç N, Uysal H, editörler. İç Hastalıkları Hemşireliği. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2017.p.85-93.
34. Enç N, Yiğit Z, Oğuz S, Özer S, Şenuzun F, Gün Altıok M, et al. Türk Kardiyoloji Derneği Hipertansiyon Hemşirelik Bakım Kılavuzu. İstanbul: Türk Kardiyoloji Derneği Kılavuz Yayınları; 2007;59-68.
35. Türen S, Enç N. Hipertansiyon. İçinde: Enç N, Türen S, Öz Alkan H, editörler. Kardiyovasküler Hemşirelik. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2019.p.45-54.
36. Zhou F, Yu T, Du R, Fan G, Liu Y, Liu Z, et al. Clinical course and risk factors for mortality of adult inpatients with COVID-19 in Wuhan, China: A retrospective cohort study. Lancet 2020;395(10229):1054-62. [Crossref]
37. Fried JA, Ramasubbu K, Bhatt R, Topkara VK, Clerkin KJ, Horn E, et al. The variety of cardiovascular presentations of COVID-19. Circulation 2020;141(23):1930-6. [Crossref]
38. Enç N. Kalp yetersizliği. İçinde: Enç N, Uysal H, editörler. İç Hastalıkları Hemşireliği. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2017.p.103-9.
39. Yonas E, Alwi I, Pranata R, Huang I, Lim MA, Gutierrez EJ, et al. Effect of heart failure on the outcome of COVID-19 - A meta analysis and systematic review. Am J Emerg Med 2020;9:S0735-6757(20)30602-1. [Crossref]
40. World Health Organization. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Situation Report - 46. March 2020. Available at: https:// www. who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200306-sitrep-46-covid-19. pdf?sfvrsn=96b04adf_2. Accessed Jan 16, 2021.
41. Arshad S, Kilgore P, Chaudhry ZS, Jacobsen G, Wang DD, Huitsing K, et al. Treatment with hydroxychloroquine, azithromycin, and combination in patients hospitalized with COVID-19. Int J Infect Dis 2020;97:396-403. [Crossref]
42. Enç N, Yiğit Z, Gün Altıok M. Kalp Yetersizliği Hasta El Kitabı. İstanbul: Hayykitap; 2007.
43. Kalkan Uğurlu Y, Öz Alkan H. Aritmiler ve iletim bozuklukları. İçinde: Enç N, Türen S, Öz Alkan H, editörler. Kardiyovasküler Hemşirelik. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2019.p.82-107.
44. Enç N. Sıvı elektrolit ve asit-baz dengesi bozuklukları. İçinde: Enç N, Uysal H, editörler. İç Hastalıkları Hemşireliği. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2017.p.53-63.
45. Guo T, Fan Y, Chen M, Wu X, Zhang L, He T, et al. Cardiovascular ımplications of fatal outcomes of patients with Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). JAMA Cardiol 2020;5(7):811-8. [Crossref]
46. Türen S. Pulmoner hipertansiyon. İçinde: Enç N, Türen S, Öz Alkan H, editörler. Kardiyovasküler Hemşirelik. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2019.p.231-7.
47. Porfidia A, Valeriani E, Pola R, Porreca E, Rutjes AWS, Di Nisio M. Venous thromboembolism in patients with COVID-19: Systematic review and meta-analysis. Thromb Res 2020;196:67-74. [Crossref]
48. Enç N, Öz Alkan H. Yatağa bağımlı hastanın bakımı. İçinde: Enç N, Uysal H, editörler. İç Hastalıkları Hemşireliği. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2017.p.455-62.
49. Türen S. Periferik venöz hastalıklar. İçinde: Enç N, Türen S, Öz Alkan H, editörler. Kardiyovasküler Hemşirelik. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2019.p.207-13.
50. Enç N, Uysal H. Akut koroner sendromlar. İçinde: Enç N, Uysal H, editörler. İç Hastalıkları Hemşireliği. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2017.p.95-102.

APA	HİÇERİMEZ A, Enç N (2021). COVID-19’un Kardiyovasküler Sistem Üzerine Etkileri ve Hemşirelik Bakımı. , 59 - 67.
Chicago	HİÇERİMEZ AYFER,Enç Nuray COVID-19’un Kardiyovasküler Sistem Üzerine Etkileri ve Hemşirelik Bakımı. (2021): 59 - 67.
MLA	HİÇERİMEZ AYFER,Enç Nuray COVID-19’un Kardiyovasküler Sistem Üzerine Etkileri ve Hemşirelik Bakımı. , 2021, ss.59 - 67.
AMA	HİÇERİMEZ A,Enç N COVID-19’un Kardiyovasküler Sistem Üzerine Etkileri ve Hemşirelik Bakımı. . 2021; 59 - 67.
Vancouver	HİÇERİMEZ A,Enç N COVID-19’un Kardiyovasküler Sistem Üzerine Etkileri ve Hemşirelik Bakımı. . 2021; 59 - 67.
IEEE	HİÇERİMEZ A,Enç N "COVID-19’un Kardiyovasküler Sistem Üzerine Etkileri ve Hemşirelik Bakımı." , ss.59 - 67, 2021.
ISNAD	HİÇERİMEZ, AYFER - Enç, Nuray. "COVID-19’un Kardiyovasküler Sistem Üzerine Etkileri ve Hemşirelik Bakımı". (2021), 59-67.

APA	HİÇERİMEZ A, Enç N (2021). COVID-19’un Kardiyovasküler Sistem Üzerine Etkileri ve Hemşirelik Bakımı. Kardiyovasküler Hemşirelik Dergisi, 12(27), 59 - 67.
Chicago	HİÇERİMEZ AYFER,Enç Nuray COVID-19’un Kardiyovasküler Sistem Üzerine Etkileri ve Hemşirelik Bakımı. Kardiyovasküler Hemşirelik Dergisi 12, no.27 (2021): 59 - 67.
MLA	HİÇERİMEZ AYFER,Enç Nuray COVID-19’un Kardiyovasküler Sistem Üzerine Etkileri ve Hemşirelik Bakımı. Kardiyovasküler Hemşirelik Dergisi, vol.12, no.27, 2021, ss.59 - 67.
AMA	HİÇERİMEZ A,Enç N COVID-19’un Kardiyovasküler Sistem Üzerine Etkileri ve Hemşirelik Bakımı. Kardiyovasküler Hemşirelik Dergisi. 2021; 12(27): 59 - 67.
Vancouver	HİÇERİMEZ A,Enç N COVID-19’un Kardiyovasküler Sistem Üzerine Etkileri ve Hemşirelik Bakımı. Kardiyovasküler Hemşirelik Dergisi. 2021; 12(27): 59 - 67.
IEEE	HİÇERİMEZ A,Enç N "COVID-19’un Kardiyovasküler Sistem Üzerine Etkileri ve Hemşirelik Bakımı." Kardiyovasküler Hemşirelik Dergisi, 12, ss.59 - 67, 2021.
ISNAD	HİÇERİMEZ, AYFER - Enç, Nuray. "COVID-19’un Kardiyovasküler Sistem Üzerine Etkileri ve Hemşirelik Bakımı". Kardiyovasküler Hemşirelik Dergisi 12/27 (2021), 59-67.