Yıl: 2020 Cilt: 7 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 999 - 1032 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.46353/k7auifd.779726 İndeks Tarihi: 19-01-2022

KİLİS AĞZINA ÖZGÜ BAZI KELİMELER VE ARAPÇA KÖKENLERİ

Öz:
İnsanların toplumsallaşma süreçlerinde etkili olan pek çok dinamik bulunmaktadır. Bireyin, çevresiyle arasında kurmaya çalıştığı ilişki ve iletişimin temelinde yer alan dil, bu dinamiklerin başında gelmektedir. Toplum açısından değerlendirildiğinde dil, bireylerden oluşan toplulukları topluma dönüştüren, insanların birlikte yaşayabilmelerine olanak sağlaması nedeniyle toplumsallaşma sürecinin en önemli araçları arasında sayılması gereken bir kurumdur. Ancak insan hayatında böylesine önemli bir role sahip olan dil, toplumlar arasındaki dinî, tarihî, siyasî, kültürel, ekonomik vb. alanlarda kurulan ilişkilerin doğal bir sonucu olarak etkileşim ve değişime açıktır. Bu etkileşim, dillerin ait olduğu toplumların farklı alanlarda birbirleriyle kurdukları ilişkilerin boyutlarıyla doğru orantılıdır. Güneyin serhat şehri olarak bilinen Kilis, Türkiye’de Arapça’nın konuşulduğu Hatay, Adana, Şanlıurfa, Mardin, Siirt gibi iller kadar çok dilli bir yapıya sahip değildir. Buna rağmen yörede konuşulan ağız, tarih boyunca Suriye’yle aynı coğrafya ve kaderi paylaşmasının doğal bir sonucu olarak Arapçayla derin bir etkileşim içinde olmuştur. Bu etkileşim çerçevesinde Arapçadan ödünç alınan bazı öğeler, Kilis ağzına özgü bazı kelimelere dönüşmüştür. Diller arası ilişkilerin doğurduğu ödünç alma hareketliliğinde en çok yer alan öğeler olan sözcükler, Arapçadan ödünç alınan unsurların başında gelmektedir. Bu çalışmada, Kilis ağzına özgü bazı kelimeler ele alınacak, bu kelimelerin Arapça kökenleri incelenerek sözcüklerin orijinal anlamlarını koruyup koruyamadığına veya uğradığı anlam değişikliklerine işaret edilecektir.
Anahtar Kelime:

SOME WORDS SPECIFIC TO KILISIAN DIALECT AND THEIR ARABIC ORIGINS

Öz:
There are many dynamics that are effective in people’s socialization processes. Language at the heart of the relationship and communication that the individuals try to establish with their environment is one of these dynamics. When evaluated from a societal perspective, language is an institution that transforms communities of individuals into society and should be considered among the most important tools of the socialization process because it allows people to live together. However, the language, which has such an important role in human life, is open to interaction and change as a natural result of the relationships established in the religious, historical, political, cultural, economic, etc. areas between societies. This interaction is directly proportional to the dimensions of the relationships that the societies with different dialects established with each other in different areas. Kilis, known as the border city of the south, does not have a multilingual structure as much as the provinces such as Hatay, Adana, Şanlıurfa, Mardin and Siirt, where Arabic is spoken in Turkey. Nevertheless, the dialect spoken in the region has had a deep interaction with Arabic as a natural result of sharing the same geography and destiny with Syria throughout history. Within the framework of this interaction, some items borrowed from Arabic have evolved into some words specific to Kilisian dialect. Words, which are the most common items in the borrowing mobility arising from interlanguage relations, are among the main elements passed from Arabic. In this study, some words specific to Kilisian dialect will be discussed, and it will be pointed out whether these words could preserve their original meanings or the meaning changes they have undergone by examining their Arabic origins.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Akalın, Şükrü Haluk. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
  • Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. 3 Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2015.
  • Alptekin, Coşkun. “Atabeg”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/38-40. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
  • Alwan, F.S. Simon, G. L. Le Dictionnaire Français-Arabe. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’lʻİlmiyye, 2004.
  • Antâkî, Yahyâ b. Saʻîd. Târîhu’l-Antâkî el-Maʻrûf bi Sılati Târîh Ûtîhâ. thk. Ömer Abdusselâm Temurî. Trablus: Jarrûs Pres, 1990.
  • Ateş, Ahmed. “Arapça Yazı Dilinde Türkçe Kelimeler Üzerine Bir Deneme II (XI. Yüzyıldan Bugüne Kadar)”. Türk Kültürü Araştırmaları 1-2 (1965), 5-25.
  • Aytaç, Bedrettin. Arap Lehçelerindeki Türkçe Kelimeler. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1994.
  • Banguoğlu, Tahsin. Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2015.
  • Bayatlı, Hidayet Kemal. Irak Türkmen Türkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1996.
  • Cevherî, İsmâîl b. Hammâd, es-Sıhâh Tâcu’l-Luğa ve Sıhâhu’l-ʻArabiyye. 6 Cilt. thk. Ahmed Abdulğafûr ʻAttâr. Beyrut: Dâru’l-ʻİlmi li’l-Melâyîn, 1987.
  • Çiftçi, Faruk, Abazoğlu, Muhammet. “Diller Arası Etkileşim ve Uluslararası Öğrencilerin Eğitim Sürecine Etkisi (Türkçe-Arapça Modeli)”. 4. Uluslararası Öğrencilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı. İstanbul: Harf Yayınları, 2019.
  • Dehmân, Muhammed Ahmed. Muʻcemu’l-Elfâzi’t-Târîhiyye fi’l-ʻAsri’l-Memlûkî. Şam: Dâru’l-Fikr, 1990.
  • Dozy, Reinhart Pieter Anne. Tekmiletu’l-Meʻâcimi’l-ʻArabiyye. 11 Cilt. çev. Muhammed Selîm en-Naʻaymî, Cemâl el-Hayyât. Bağdat: Vizâretu’s-Sekâfe ve’l-İʻlâm, 2000.
  • Erol, Hülya Arslan. Kilis İli Ağızları. Kilis: Kilis Tarihi ve Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi (KİTAM) Yayınları, 2018.
  • Ferâhîdî, el-Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-ʻAyn. 8 Cilt. thk. Mehdî el-Mahzûmî, İbrâhîm es-Sâmerrâî. Beyrut: Dâr ve Mektebetu’l-Hilâl, ts.
  • Göçer, Ali. “Dil Kültür İlişkisi ve Etkileşimi Üzerine”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi 729 (2012), 50-57.
  • Hamevî, Yâkût. Muʻcemu’l-Buldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâr Sâdır, 1977.
  • İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân. el-Hasâis. 3 Cilt. Kahire: el-Hey’etu’l-Mısriyye elʻÂmme li’l-Kitâb, ts.
  • İbn Manzûr, Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-ʻArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâr Sâdır, 1994.
  • Jastrow, Otto. “Arabic Dialect Clusters in Turkey - Towards a Comparative Typology”, Türk Dilleri Araştırmaları Dergisi 16 (2006), 153-164.
  • Kafalı, Mustafa. “Suriye Türkleri-I”. Töre Dergisi 21-22 (1973), 30-34.
  • Kaymaz, Zeki. “Türkçenin Arapçaya Etkileri Üzerine Bazı Tespitler”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 6/1 (2011), 69-73.
  • Kazcı, Özgür. “Antep-Kilis Kırsalında Konuşulan Arapça Lehçesinin Tanıtımı ve Biçimbilgisi Hakkında Genel bir Değerlendirme”. Türkiye’de Konuşulan Arap Diyalektleri. ed. Yaşar Acat. 89-104. İstanbul: Akdem Yayınları, 1. Basım, 2018.
  • Kirişçioğlu, Fatih. Suriye’de İç Savaş Sürerken Suriye Türkleri. Ankara: 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, 2013.
  • Medenî, Alî b. Ahmed b. Maʻsûm. et-Tırâzu’l-Evvel ve’l-Kinâzu Limâ ʻAleyhi Min Luğati’l-ʻArab el-Muʻavvel. 15 Cilt. thk. Muessesetu Âli’l-Beyt li İhyâi’tTurâs. Kum: Muessesetu Âli’l-Beyt li İhyâi’t-Turâs, 1965.
  • Mütevelli, Ahmet Fuat. Arap Halk Dilinde Türkçe Kelimeler Türk Halk Edebiyatında ve Folklorunda Yeni Görüşler II. Konya: Konya Kültür ve Turizm Derneği Yayınları, 1985.
  • Önel, Abdulhakim. “Harran’da Konuşulan Arapça Lehçe”. Türkiye’de Konuşulan Arap Diyalektleri. ed. Yaşar Acat. 107-139. İstanbul: Akdem Yayınları, 1. Basım, 2018.
  • Ömer, Ahmed Muhtâr Abdulhamîd. Muʻcemu’l-Luğati’l-ʻArabiyyeti’l-Muʻâsıra. 4 Cilt. Kahire: ʻÂlemu’l-Kutub, 2008.
  • Öztürk, Jale. “Kilis ve Hatay Ağızlarının Karşılaştırılması”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11/28 (2014), 85-122.
  • Porzig, Walter. Dil Denen Mucize. Çev. Vural Ülkü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
  • Sâmî, Şemsettin. Kâmûsu’l-Aʻlâm. 6 Cilt. İstanbul: Mihran Matbaası, 1889.
  • Suyûtî, Celâleddîn. el-İktirâh fî Usûli’n-Nahv. thk. Mahmûd Feccâl. Şam: Dâru’lKalem, 1989.
  • Sümer, Faruk. “Türkmenler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/607- 611. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
  • Tamtamış, Hadra Kübra Erkınay. “Baskın ve Aracı Dil Kavramları Bağlamında Türkçenin Mardin Arapçasına Etkisi”. Dicle Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 22 (Nisan 2019), 194-206.
  • Tuncel, Metin. “Kilis”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/5-8. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
  • ʻUneysî, Tobyâ. Kitâbu Tefsîri’l-Elfâzi’d-Dehîle fi’l-Luğati’l-ʻArabiyye. nşr. Yûsuf Tûmâ el-Bustânî. Kahire: Mektebetu’l-ʻArab, 1932.
  • Zengin, Eyüp. “Türkçenin Diğer Dillerle Etkileşimi ve Sonuçları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/52 (2017), 293-299.
APA GOÇEMEN Y (2020). KİLİS AĞZINA ÖZGÜ BAZI KELİMELER VE ARAPÇA KÖKENLERİ. , 999 - 1032. 10.46353/k7auifd.779726
Chicago GOÇEMEN YAKUP KİLİS AĞZINA ÖZGÜ BAZI KELİMELER VE ARAPÇA KÖKENLERİ. (2020): 999 - 1032. 10.46353/k7auifd.779726
MLA GOÇEMEN YAKUP KİLİS AĞZINA ÖZGÜ BAZI KELİMELER VE ARAPÇA KÖKENLERİ. , 2020, ss.999 - 1032. 10.46353/k7auifd.779726
AMA GOÇEMEN Y KİLİS AĞZINA ÖZGÜ BAZI KELİMELER VE ARAPÇA KÖKENLERİ. . 2020; 999 - 1032. 10.46353/k7auifd.779726
Vancouver GOÇEMEN Y KİLİS AĞZINA ÖZGÜ BAZI KELİMELER VE ARAPÇA KÖKENLERİ. . 2020; 999 - 1032. 10.46353/k7auifd.779726
IEEE GOÇEMEN Y "KİLİS AĞZINA ÖZGÜ BAZI KELİMELER VE ARAPÇA KÖKENLERİ." , ss.999 - 1032, 2020. 10.46353/k7auifd.779726
ISNAD GOÇEMEN, YAKUP. "KİLİS AĞZINA ÖZGÜ BAZI KELİMELER VE ARAPÇA KÖKENLERİ". (2020), 999-1032. https://doi.org/10.46353/k7auifd.779726
APA GOÇEMEN Y (2020). KİLİS AĞZINA ÖZGÜ BAZI KELİMELER VE ARAPÇA KÖKENLERİ. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(2), 999 - 1032. 10.46353/k7auifd.779726
Chicago GOÇEMEN YAKUP KİLİS AĞZINA ÖZGÜ BAZI KELİMELER VE ARAPÇA KÖKENLERİ. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7, no.2 (2020): 999 - 1032. 10.46353/k7auifd.779726
MLA GOÇEMEN YAKUP KİLİS AĞZINA ÖZGÜ BAZI KELİMELER VE ARAPÇA KÖKENLERİ. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, vol.7, no.2, 2020, ss.999 - 1032. 10.46353/k7auifd.779726
AMA GOÇEMEN Y KİLİS AĞZINA ÖZGÜ BAZI KELİMELER VE ARAPÇA KÖKENLERİ. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2020; 7(2): 999 - 1032. 10.46353/k7auifd.779726
Vancouver GOÇEMEN Y KİLİS AĞZINA ÖZGÜ BAZI KELİMELER VE ARAPÇA KÖKENLERİ. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2020; 7(2): 999 - 1032. 10.46353/k7auifd.779726
IEEE GOÇEMEN Y "KİLİS AĞZINA ÖZGÜ BAZI KELİMELER VE ARAPÇA KÖKENLERİ." Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7, ss.999 - 1032, 2020. 10.46353/k7auifd.779726
ISNAD GOÇEMEN, YAKUP. "KİLİS AĞZINA ÖZGÜ BAZI KELİMELER VE ARAPÇA KÖKENLERİ". Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2020), 999-1032. https://doi.org/10.46353/k7auifd.779726