Yıl: 2020 Cilt: 20 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 783 - 821 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 21-01-2022

Kur’ân’ın Bütünlüğü Bağlamında İnsanın Yeryüzündeki Halifeliği Meselesi

Öz:
Bu çalışmada, Kur’ân’ın genel bütünlüğü bağlamında insanın yeryüzünde halifeliği meselesi doğrudan halifelikle ilgili olduğunu tespit ettiğimiz on dokuz ayet üzerinden farklı tefsirlerden yararlanılarak ele alınmaktadır. Araştırmanın amacı; Allah’ın halife yapmasından muradın ne olduğunu, insanın kimin halifesi veya kimin yerine halife yapıldığını ve ilgili ayetlerde muhataplarına ne mesaj verdiğini ortaya koymaktır. Yapılan çalışmalarda insanın halifeliği meselesi genellikle Bakara 30. ayetüzerinden ele alınırken bu araştırmada halifelikle ilgili on dokuz ayetin tamamı irdelenerek konuhakkında Kur’ân’ın genel görüşü ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. İnsanın halifeliğinden bahsedenayetler öncelikle nüzul sırasına göre sıralanmış ve her bir ayet metin içi ve tarihi bağlamında müstakil olarak incelenmiştir. Çalışma boyunca bağlamı ve nüzul ortamı belirlenen ayetin ne söylediği, müfessirlerin ayet hakkındaki yorumları ve kendi tevilimiz ortaya konulmuş daha sonra ayetinmesajının ne olduğu verilmeye çalışılmıştır.Çalışmada ulaştığımız en genel sonuç şudur: İnsanın yeryüzünde halife olması; insanın Allahtarafından kendinden öncekilerin yerine yeryüzüne yerleştirilmesi, orada yaşamını sürdürmesi, yaşamını devam ettirmesi için yeryüzü nimetlerinin insanın tasarrufuna sunulması, bütün bunların karşılığı olarak da insanın Allah’a şükretmesi ve yeryüzünde O’nun rızası doğrultusunda bir yaşam sürmesidir. Nitekim bu ayetler incelendiğinde Allah’ın belirlemesi, yeryüzünde halifelik ve insan olgusuönümüze çıkmaktadır. Birinin yerine gelme veya birine vekil olma anlamında yeryüzünde halifelikolgusu ise insanın kimin yerine geldiği ya da kimin vekili olduğu sorusunu doğurmaktadır. İlgili ayetlere bakıldığında ise Allah’ın rızasına uygun davranan inanan insanın Allah’ın arzusuna uygundavranmayan kafirlerin yerine yeryüzüne veya onların topraklarına getirildiği görülecektir. Yeryüzünde halifeliğin başlangıcında ise cinlerin veya meleklerin yerine Âdem getirilmiştir. Bununyanında bazen kafirler yeryüzünde geçici olarak halife yapılmıştır. Fakat bu, onların Allah’a yönelmesi için bir imtihandır. İnanan insanın vekil olma anlamında halife olması da yeryüzünde onu halife atayanın rızasına uyguneylem yapması ve yaptırmasıdır. Bu bağlamda halifelik ya Hz. Musa’nın yokluğunda Hz. Harun’u kendiyerine vekil bırakmasında olduğu gibi veya Allah’ın vahyini uygulaması bağlamında ontolojikzorunluluk gereği peygamberlerin Allah’a vekil olması, gönderildiği insanlara O’nun buyruklarını uygulaması konusunda mümkün olabilir. Diğer insanların sultan, devlet başkanı veya İslam devletininhalifesi dahi olsa Allah’ın halifesi olması mümkün değildir. Nitekim kendisine “ey Allah’ın halifesi” denilen Hz. Ebubekir ben Allah’ın halifesi değil, sadece Allah Rasülü’nün halifesiyim demiştir. Allah’ın halifesi hitabı ne Kur’ân, ne Hz. Peygamber ne de Raşid Halifeler tarafından kullanılmamış ve özellikle kullanılmamasına gayret edilmiştir. Fakat Emeviler devriyle birlikte siyasi amaçlar için bu hitapkullanılmaya başlamıştır. Sonuç olarak “halifetüllah” ifadesi Kur’ân’da doğrudan hiçbir yerdegeçmediği için insanın Allah’ın halifesi olduğunu kabul etmek veya ilgili ayetleri bu şekilde yorumlamak doğru gözükmemektedir. İnsanın yeryüzünde halifeliğe uygun davranması, onu halife yapana layık olması aklını kullanarakvahye tabi olmasına bağlıdır. Çünkü Allah’ın insanı halife yapmasının ve bu halifeliğinin devametmesinin yegâne şartı insanın onu halife yapan Allah’ın ilahlığını tanımasıdır. Bu bağlamda halifelikten bahseden ayetlerin (ilk muhatapları açısından) Mekke müşrikleri, Medine Yahudileri ve Müslümanlara verdiği mesajlar vardır. Mekke müşriklerine Allah’ın Hz. Davud’u, Medine Yahudilerineise Allah’ın Hz. Adem’i yeryüzünde halife yapması üzerinden Hz. Muhammed’in Allah tarafından peygamber seçildiği hakikatini kabul edin mesajı verildiği görülmektedir. Halifelikten bahsedenayetlerde verilen mesajların çoğu vahyin ilk muhatapları ve muhalifleri olan Mekke müşriklerinedir. Onlar ya Allah’ın onları yeryüzüne halife yapmasının bir lütuf olduğu üzerinden tevhide yönelmeye teşvik edilmiş ya da şirk koşmaya devam ettikleri için helak olan kavimler üzerinden tehdit edilmiştir. Onlara “ey müşrikler sizi helak olan kavimlerden sonra var eden, yeryüzünde halifeler yapan putlardeğil Allah’tır, o halde sizler Allah’ın elçisine uyarak putlardan uzaklaşın ve bir olan Allah’a yönelin mesajı verilmiştir. Aynı şekilde “eğer sizler peygambere sırt çevirip de şirke devam ederseniz Allahşirkte ısrar eden Nuh, Hud vb. kavimleri helak ettiği gibi sizi de helak eder ona itaat edenleri getirir, ohalde tevhide yönelin” mesajı verilmiştir. Müslümanlara verilen mesajlar ise Mekke ve Medineşartlarına göre olmuştur.
Anahtar Kelime:

The Matter of Caliphate of Man on the Earth in the Context of the Integrity of the Quran

Öz:
In this study, the issue of the caliphate of the man on the earth in the context of the general integrity of the Quran is dealt with over nineteen verses which we determined are directly related to the caliphateby making use of different commentaries. The purpose of the research is to reveal what the intentionof Allah by making man the caliph was, whose caliph man is or who man replaces as a caliph, andwhat message Quran gives to its interlocutors in the relevant verses. While the matter of the caliphateof man is generally tackled over al-Baqarah 30th verse in the previous studies, this research tried to uncover the general perspective of the Quran in the issue by examining all nineteen verses about thecaliphate. These verses are firstly sorted in the order of revelation and each verse is examinedindividually in the context of text and history. Throughout the study, what the verses that the context’ and conditions’ are identified say, scholars’ exegesis on the verse and our interpretation are presented,lastly, the message of the verse is explained.The most general conclusion we have reached in the study is this: Man is the caliph on earth; it is theplacing of man on earth instead of his predecessors by God, offering the blessings of the earth to man'sdisposal so that he can continue his life there, and in return for all these, man is thankful to God andleads a life on earth in accordance with His approval. Indeed, when these verses are examined, we encounter the determination of Allah, the caliphate on earth, and the phenomenon of man. Thephenomenon of the caliphate on earth, in the sense of replacing someone or being a proxy for someoneraises the question of who is replaced by man or whose proxy man is. When the relevant verses areexamined, it will be seen that believers who act in accordance with Allah's will are brought to theearth or their lands instead of the unbelievers who do not act in accordance with Allah's desire. In thebeginning of the caliphate to the earth, Adam was brought in instead of jinn or angels. Besides,sometimes unbelievers were temporarily made caliphs on the earth, but these were merely tests to see whether they would turn to Allah.A believer is a caliph, in the sense of being a proxy, he acts in accordance with the approval of Allah,who appointed him as the caliph on earth. In this context, the caliphate may be possible either as in the case of Moses leaving Harun as his proxy when he left for the mountain, or as the prophets actingas proxies of God, due to the ontological necessity, in the context of implementing the revelation of Allah. Other people cannot be Allah’s caliph even if they are sultans, heads of states, or even the caliphsof the Islamic State. Indeed, Abu Bakr, who was called "O Caliph of Allah," said I am not the caliph of Allah, I am only the caliph of the Messenger of Allah. The title of “Caliph of Allah” was never used in the Quran, by the Prophet, and Rashid Caliphs. However, with the era of the Umayyads, this address was used for political purposes. Consequently, as the expression of "Allah’s Caliph" is not mentionedanywhere directly in the Quran, to accept that man is Allah’s caliph or to interpret related verses in this way does not seem correct.Man’s acting befitting the title of caliphate, being worthy of who made him the caliph only possible forhim to subject himself to the revelation by using his ration. Because the only condition of Allah formaking man the caliph and the continuation of this caliphate is the recognition of the godhead of Allah who made him the caliph. In this context, the verses that mention the caliphate (in terms of theirfirst addressees) have messages given to the Mecca polytheists, the Jews of Medina and the Muslims.These verses send the message to the Makkan polytheists that they should accept the fact thatMuhammad was chosen by Allah as a prophet by means of the examples of God making David, and theJews of Medina, through examples of God making Adam the caliph on earth. Most of the messagesgiven in the verses that mention Caliphate are to the Meccan polytheists, who were the first addresseesand opponents of the revelation. They were either encouraged to turn to tawhid because it was ablessing that Allah made them caliphs on earth, or they were threatened by the examples of destroyedtribes because they continued to practice polytheism. They were given the message "O polytheists, it is Allah who created you after the destroyed tribes, not the idols who made caliphs on earth, so youfollow the messenger of Allah and turn away from idols and turn to the one God. The messages givento Muslims were based on the conditions of Mecca and Medina.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Bibliyografik
  • Abdüsselâm, İzzeddin b. Tefsiru'l-Kur'ân. thk. Abdullah b. İbrahim el-Vehbi. 3 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1416/1996.
  • Âlûsî, Şehâbeddin Mahmûd el-. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-azîm ve’s-seb'i’l-mesânî. thk. Ali Abdulbâri Atıyye. 16 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübü'l-İlmî, 1415/1994.
  • Atay, Hüseyin. "Allah'ın Halifesi İnsan". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (1970), 71-80.
  • Avcı, Casim. "Hilâfet". Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ed. Komisyon. 17/539-546. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
  • Aycan, İrfan. "Haccâc b. Yûsuf es-Sekafî". Diyanet İslam Ansiklopedisi. Ed. Komisyon. 14/427- 428. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
  • Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’ el-. Şerhu's-sünne. thk. Şuayib Arnavuti-Muhammed Zuheyr eş-Şâviş. 15 Beyrut: el-Mektebetü'l-İslamî, 1403/1983.
  • Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-. el-Câmiu's-sahîh. nşr. Mustafa Dîb el-Buğâ. 9 Cilt. Dımeşk: Dâru Tavki'n-Necât, 1422/2001.
  • Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûhu'l-beyân fî tefsîri’l-Kur'ân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Fikr, ts.
  • Câbirî, Muhammed Âbid el-. Fehmü’l-Kur’âni’l-Hakîm et-Tefsîru’l-Vâdıh Hasebi Tertîbi’n-Nüzûl. 3 Cilt. Mağrib: Daru’l-Beydâ, 2008.
  • Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîrü’l-Hadîs. 10 Cilt. Kahire: Dar-u İhyai’l-Kütübi’l-Arabî, 1383/1963.
  • Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî es-Sünen. nşr. Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü'l-Asrî,
  • Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. el-Bahrü’l-muhît. thk. Sıdkı Muhammed Cemil. 10 Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1420/1999.
  • el-A’şâ, Meymûn b. Kays. Divanü’l-A’şâ’l-Ekber. thk. Muhammed İbrahim-Muhammed Rıdvânî. Doha: Vizâratü’s-Sakâfiyye ve’t-Türas, 2010.
  • el-A’şâ, Meymûn b. Kays. Divanü’l-A’şâ’l-Ekber. thk. Muhammed Hüseyin. b.y.: Mektebetü’lEdeb, ts.
  • el-Ganevî, Tufeyl. Divanü Tufeyl el-Ganevî. thk. Hassan Felahoğlu. Beyrut: Dâru Sâder, 1997.
  • Esen, Muammer. "İnsanın Halifeliği Meselesi". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45/1 (2004), 15-38.
  • Ezheri, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed el-. Tehzîbü’l-Lüga. thk. Muhammed Avz Merab. 8 Cilt. Beyrut: Dar-u İhyâü’t-Türasi’l-Arabî, 2001.
  • Ferrâ, Ebû Ya‘lâ Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef el-. el-Ahkâmü’s-Sultâniyye. thk. Muhammed Hâmid el-Fakî. Beyrut: Daru'l-Kütübü'l-İlmiyye, 2000.
  • Ferrâ, Ebu Zekeriyya Yahya b. Ziyad el-. Meâni’l-Kur’ân. thk. Ahmet Yusuf Necati-Muhammed Ali Neccar. 3 Cilt. Mısır: Daru’l-Mısriyye, 1. Basım, ts.
  • Güllüce, Veysel. "İnsan Allah'ın Halifesi midir". Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2001), 169-214.
  • Haleem, Muhammad Abdel-Badawi, Elsaid M. Arabic-English Dictionary of Quranic Usage. Leiden-Boston: Brill Yayınları, 2008.
  • Halil b. Ahmed. Kitabü’l-Ayn. thk. Mehdi Mahzumi-İbrahim Semarraî. 8 Cilt. b.y.: Mektebetü’lHilal, ts.
  • Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. . Müsned. ed. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, thk. Adil Mürid vd. Şuayib Arnavuti. 45 Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 2001/1421.
  • Hutay'e. Divanü’l-Hutay’e. thk. Hamdü Tammâs. Beyrut: Dâru’l-Marife, 2005.
  • İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah. el-Kâmil fî duafâi’r-ricâl thk. Adil Ahmed Abdulmevcud-Ali Muhammed Muavvad. 9 Beyrut: el-Kütübü'l-İlmî, 1997/1418.
  • İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tahir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Daru’t-Tunûsî, 1984.
  • İbn Atiyye, el-Endelüsî. el-Muharrerü’1-Veciz fi Tefsiri’l-Kitabi’l-Aziz. thk. Abdüsselam Abdüşşafi Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
  • İbn Cüzey, Ebü’l-Kasım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Abdullah. et-Teshîl li-Ulûmi’t-Tenzîl. thk. Abdullah Hâlidî. 2 Cilt. Beyrut: Daru'l-Erkam b. Ebi'l-Erkam, 1416/1995.
  • İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyya. Mekâyisü’l-Lüga. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Şam: Daru’l-Fikr, 1979.
  • İbn Hişam, Ebu Muhammed Abdülmelik. es-Siretü’n-Nebeviyye. thk. Mustafa es-Sakka vd. 2 Cilt. Mısır: Mustafa el-Bâbi el-Halebî ve Evlâdüh, 1375/1955.
  • İbn Manzur, Ebul’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. Lisanü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâr-u Sâdir, 1993.
  • Kurtubî, Muhammed b. Ahmed el-. el-Câmiu li’Ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berduni-İbrahim Etfiyyiş. 20 Cilt. Kahire: Daru’l-Kütübi’l-Mısrî, 1384/1964.
  • Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin el-. Letâifü’l-işârât. thk. İbrahim el-Besyûnî. 3 Cilt. Kahire: elHeyetü'l-Mısriyyetü'l-Âmme, ts.
  • March, Andrew F. The Caliphate of Man: Popular Sovereignty in Modern Islamic Thought. Massachusetts: Harvard University Press, 2019.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-. Te’vilâtü Ehli’s-Sünne. thk. Mecdi Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1426/2005.
  • Mâverdî, Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib el-. en-Nüket ve’l-Uyûn. thk. es-Seyyid İbn Abdülmaksûd b. Abdurrahim. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
  • Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-. el-Aḥkâmü’s-Sulṭâniyye. Kahire: Daru'l-Hadis, ts.
  • Mevdûdî, Ebû’l A’lâ el-. Tefhîmu’l-Kur’ân. çev. Yusuf Karaca vd. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.
  • Muâviye, b. Ebî Süfyân. Divanü Muâviye b. Ebî Süfyân. thk. Faruk Eslîm b. Ahmed. Beyrut: Dâru Sâder, 1996.
  • Muhammed Fuad, Abdülbaki. el-Mucemü'l-Müfehres li-Elfâzil’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Daru'l-Kütübü'l-Mısriyye, 1364/1944.
  • Mukâtil, b. Süleyman. Tefsiru Mukâtil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmud Şehhate. 5 Cilt. Beyrut: Dar-u İhyâi’t-Türas, 1423/2002.
  • Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd en-. Medârikü’t-Tenzîl ve Haḳâiḳu’t-Teʾvîl. thk. Yusuf Ali Bedivî. 3 Cilt. Beyrut: Daru'l-Kelimi't-Tayyib, 1419/1998.
  • Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-. Mefâtîhu’l-Gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâr-u İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1420/2000.
  • Râzî, Zeynüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkadir er-. Muhtâru’s-Sıhah. thk.
  • Yusuf eş-Şeyh Muhammed. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1420/1999.
  • Rebîa, Lebîd b. Divanü Lebîd b. Rebîa. thk. Hamdü Tammâs. Beyrut: Dâru’l-Marife, 2004.
  • Reşid Rıza, Muhammed. Tefsîru’l-Menâr. 12 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’lÂmma li’l-Kitâb, 1990.
  • Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm es-. el-Keşf ve'l-Beyân an Tefsîri'l-Kur'ân. thk. Ebî Muhammed b. Aşur. 10 Cilt. Beyrut: Dar-u İhyâ'i't-Türâsi'l-Arabî, 1422/2002.
  • Sâbit, Hassân b. Divanü Hassân b. Sâbit. thk. Abdülemir Ali Mühennâ. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmî, 1994.
  • Seâlibî, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf es-. el-Cevâhirü’l-hisân fî tefsîri’l-Kurʾân. thk. Muhammed Ali Muavved-Adil Ahmed Abdulmevcud. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai't-Türasi'l-Arabî, 1418/1997.
  • Semerkandî, Ebu'l-Leys es-. Bahru'l-Ulûm. thk. Ali Muhammed Muavvid vd. 3 Cilt. Beyrut: Daru'l-Kütübü'l-İlmiyye, 1413/1993.
  • Sülemî, Muhammed b. Hüseyn es- Hakâiku't-tefsîr. thk. Seyyid Imrân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübü'l-İlmî, 1421/2001.
  • Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. et-. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. 11 Beyrut: Dâru't-Türâs, 1387/1967.
  • Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr et-. Câmiu’l-Beyan an Te’vili Âyi'l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
  • Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid et-. Mevsûatü Keşşâf-ı Istılâhâtı’l-Funûn ve’l-Ulûm. thk. Ali Dahruc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
  • Tüsterî, Sehl b. Abdillâh et-. Tefsîrü’t-Tüsterî. thk. Muhammed Basıl Uyûn es-Sûd. Beyrut: Dâru'l-Kütübü'l-İlmî, 2002/1423.
  • Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed el-. Esbâb-u Nüzûli’l-Kur’ân. thk. Kemal Besyûni Zağlûl. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
  • DAEŞ, Devlet’ül-Irak ve’ş-Şam, Dabıq Dergisi: Sayı 1 The Return of the Khilafah (Halifeliğin Dönüşü) (Ramazan 1435/Haziran 2014).
  • DAEŞ, Devlet’ül-Irak ve’ş-Şam, Kostantiniyye Dergisi: Sayı 2 Hilafetle Savaşmak Riddet midir? (Şevval 1436/Temmuz 2015). Yiğit, İsmail. "Emeviler". Diyanet İslam Ansiklopedisi. Ed. Komisyon. 11/87-104. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
  • Yiğit, İsmail. "Muhtâr es-Sekafî". Diyanet İslam Ansiklopedisi. Ed. Komisyon. 31/54-55. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
  • Zehre, Muhammed Ebû. Zehratü’t-tefâsîr. thk. Ebu İbrahim Hasaneyn. 10 Cilt. Kahire: Dâru'l-Fikru'l-Arabî, ts.
  • Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Mahmûd b. Ömer ez-. el-Keşşâf an Hakâikı Gavâmizi’t-Tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407/1987.
APA kurt i (2020). Kur’ân’ın Bütünlüğü Bağlamında İnsanın Yeryüzündeki Halifeliği Meselesi. , 783 - 821.
Chicago kurt ismail Kur’ân’ın Bütünlüğü Bağlamında İnsanın Yeryüzündeki Halifeliği Meselesi. (2020): 783 - 821.
MLA kurt ismail Kur’ân’ın Bütünlüğü Bağlamında İnsanın Yeryüzündeki Halifeliği Meselesi. , 2020, ss.783 - 821.
AMA kurt i Kur’ân’ın Bütünlüğü Bağlamında İnsanın Yeryüzündeki Halifeliği Meselesi. . 2020; 783 - 821.
Vancouver kurt i Kur’ân’ın Bütünlüğü Bağlamında İnsanın Yeryüzündeki Halifeliği Meselesi. . 2020; 783 - 821.
IEEE kurt i "Kur’ân’ın Bütünlüğü Bağlamında İnsanın Yeryüzündeki Halifeliği Meselesi." , ss.783 - 821, 2020.
ISNAD kurt, ismail. "Kur’ân’ın Bütünlüğü Bağlamında İnsanın Yeryüzündeki Halifeliği Meselesi". (2020), 783-821.
APA kurt i (2020). Kur’ân’ın Bütünlüğü Bağlamında İnsanın Yeryüzündeki Halifeliği Meselesi. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 20(2), 783 - 821.
Chicago kurt ismail Kur’ân’ın Bütünlüğü Bağlamında İnsanın Yeryüzündeki Halifeliği Meselesi. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 20, no.2 (2020): 783 - 821.
MLA kurt ismail Kur’ân’ın Bütünlüğü Bağlamında İnsanın Yeryüzündeki Halifeliği Meselesi. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, vol.20, no.2, 2020, ss.783 - 821.
AMA kurt i Kur’ân’ın Bütünlüğü Bağlamında İnsanın Yeryüzündeki Halifeliği Meselesi. Marife Dini Araştırmalar Dergisi. 2020; 20(2): 783 - 821.
Vancouver kurt i Kur’ân’ın Bütünlüğü Bağlamında İnsanın Yeryüzündeki Halifeliği Meselesi. Marife Dini Araştırmalar Dergisi. 2020; 20(2): 783 - 821.
IEEE kurt i "Kur’ân’ın Bütünlüğü Bağlamında İnsanın Yeryüzündeki Halifeliği Meselesi." Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 20, ss.783 - 821, 2020.
ISNAD kurt, ismail. "Kur’ân’ın Bütünlüğü Bağlamında İnsanın Yeryüzündeki Halifeliği Meselesi". Marife Dini Araştırmalar Dergisi 20/2 (2020), 783-821.