İLKOKUL FEN BİLİMLERİ DERSLERİNDE SINIF ÖĞRETMENLERİNİN SÖYLEMLERİNİN İNCELENMESİ

Yılmaz, Şirin; CANKARA, MUSTAFA

doi:10.19171/uefad.952272

İLKOKUL FEN BİLİMLERİ DERSLERİNDE SINIF ÖĞRETMENLERİNİN SÖYLEMLERİNİN İNCELENMESİ

Mustafa CANKARA, (İstanbul Aydın Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul, Türkiye)

Şirin YILMAZ (İstanbul Aydın Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Temel Eğitim Sınıf Eğitimi Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye)

Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi

16 13

Yıl: 2021 Cilt: 34 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 1204 - 1244 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.19171/uefad.952272 İndeks Tarihi: 29-07-2022

İLKOKUL FEN BİLİMLERİ DERSLERİNDE SINIF ÖĞRETMENLERİNİN SÖYLEMLERİNİN İNCELENMESİ

Öz:

Bu araştırmanın amacı; ilkokul üçüncü sınıf, sınıf öğretmenlerinin Fen Bilimleri derslerindeki söylemlerini diyalojik öğretim çerçevesinde inceleyerek kıyaslamaktır. Yapılan kıyaslamada; öğretmenlerin Fen Bilimleri dersinde öğrenciler ile kurmuş oldukları etkileşimler, kullanmış oldukları soru-cevap, dönüt gibi yapılar detaylı olarak ele alınmıştır. Öğretmenlerin sınıf içi diyalojik ve monolojik söylemleri, öğrencilerin soru sorma, derse aktif katılma, fikir üretme ve bu fikri savunma gibi birçok becerisini de etkilemektedir. Çalışmada, nitel araştırma yöntemlerinden; çoklu durum çalışması deseni kullanılmıştır. Araştırmanın katılımcı grubunu, 2019-2020 eğitim-öğretim yılında İstanbul ilinde bulunan bir ilkokulda görev yapmakta olan gönüllü iki sınıf öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırmada katılımcı seçimleri, amaçlı örnekleme yöntemlerinden maksimum çeşitliliğe ulaşabilmek için; kartopu örnekleme yoluyla gerçekleştirilmiştir. Maksimum çeşitliliğe ulaşıldıktan sonra (on öğretmen) ölçüt örnekleme yoluyla katılımcılar (iki öğretmen) belirlenmiştir. Araştırmanın veri kaynaklarını görüşme soruları, gözlem notları, gözlem formu ve ses kayıtları oluşturmaktadır. Araştırmaya katılan öğretmenlerin demografik bilgilerini belirlemek amacıyla görüşmeler yapılmış, sınıf içi gözlemlerde Reznitzkaya (2012) tarafından geliştirilen sınıf içi diyalojik öğretim gözlem formu kullanılmıştır. Veri analizi sürecinde betimsel analiz, söylem analizi ve gözlem notları kullanılmıştır. Araştırma sonucunda, bir öğretmenin ders işlerken kullandığı soru türleri, verdiği dönütler ve söylemlerinin, öğrencilerin üst düzey düşünme becerilerine fazla katkı sağlamadığı yönünde; diğer öğretmenin ise sınıf içi diyalogları, soru, cevap ve dönütlerinin öğrencileri düşünmeye, soru sormaya ve çıkarımda bulunmaya, günlük yaşam ile ilişki kurmaya yönlendirdiği yönünde bulgular elde edilmiştir. Elde edilen bulgular; öğretmenlerden birinin monolojik söyleme, diğerinin ise diyalojik söyleme yatkın olduğunu göstermiştir. Daha önce yapılan araştırmaların sonuçlarıyla da kıyaslamalar yapılmış olup; diyalojik söylemin önemi ve öğretmenler tarafından uygulanabilmesi için önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelime: Öğretmen soruları Sınıf öğretmenleri Diyalojik öğretim Fen öğretimi Söylem

INVESTIGATION OF PRIMARY SCHOOL TEACHERS’ DISCOURSES IN PRIMARY SCHOOL SCIENCE COURSES

Öz:

The purpose of this multiple case study is to compare the discourses of primary school third grade primary school teachers in science lessons by examining them within the framework of dialogic teaching. In the comparison, the interactions that the teachers have established with the students in the science lesson, the questions-answer and feedback structures they use are discussed in detail. The participant group of the study consists of two volunteer primary school teachers working in Istanbul in the 2019-2020 academic year. The data sources consist of interview questions, observation notes, observation form and voice recordings. Interviews were conducted to determine the demographic information of the teachers, and a classroom dialogic teaching observation form was used in the classroom observations. Descriptive analysis, discourse analysis and observation notes were used in the data analysis process. Findings of the study indicate that the question types, feedback and discourse used by a teacher while teaching do not contribute greatly to the higher cognitive level thinking skills of the students. However, it was found that classroom dialogues, questions, answers and feedback of the other teacher led the students to think, ask questions and make inferences. Findings and discussions showed that one of the teachers was prone to monological discourse and the other to dialogic discourse. Comparisons were presented with the results of previous studies. Suggestions were offered for the importance of the dialogic discourse and its application by teachers.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Ateş, S., Döğmeci, Y., Güray, E., & Gürsoy, F. F. (2016). Sınıf içi konuşmaların bir analizi: diyalojik mi monolojik mi? Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD),17(2), 603-625.
Ayvacı, H., & Şahin, Ç. (2009). Fen bilgisi ders süreçlerinde ve yazılı sınavlarda sordukları soruların bilişsel seviyelerinin öğretmenlerinin öğretmenliği. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(2), 441-455.
Bakhtin, M. (2001). Karnavaldan romana, edebiyat teorisinden dil felsefesine seçme yazılar. Ayrıntı Yayınları.
Bakhtin, M.M. (2010). Speech genres and other late essays. University of Texas Press.
Baysen, E. (2006). Öğretmenlerin sınıfta sordukları sorular ile öğrencilerin bu sorulara verdikleri cevapların düzeyleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 14(1), 21-28.
Braten, I. Muis, K. R. & Reznitskaya, A. (2017). Teachers' epistemic cognition in the context of dialogic practice: A question of calibration?. Educational Psychologist, 52(4), 253- 269.
Brualdi, A. C. (1998). Classroom question, practical assessment. Research & Evaluation, 6(6).
Buty, C., & Mortimer, E.F. (2008). Dialogic/authoritative discourse and modelling in a high school teaching sequence on optics. International Journal of Science Education, 30(12), 1635-1660.
Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2017). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi
Chin, C. (2006). Classroom interaction in science: teacher questioning and feedback to students’ responses. International Journal of Science Education, 28(11), 1315– 1346.
Cumhur, F. (2019). Öğretimde soru sormanın rolü: soru sorma becerileri nasıl geliştirilebilir? Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(3), 32-55.
Creswell, J.W. (2009). Research design: qualitative, quantitative and mixed methods approaches. (3rd Ed.) SAGE.
Çelik, H. & Ekşi, H. (2008). Söylem analizi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 27(27), 99-117.
Daneshfar, S., & Moharami, M. (2018). Dynamic assessment in Vygotsky's sociocultural theory: Origins and main concepts. Journal of Language Teaching and Research, 9(3), 600-607.
Dawes, L. (2004). Talk and learning in classroom science. International Journal of Science Education, 26(6), 667-695.
Demirbağ, M. (2017). Otoriter ve diyalojik söylem tiplerinin fen bilgisi öğretmen adaylarının argüman gelişimine etkisi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(1), 321-340.
Dindar, H., & Demir, M. (2006). Beşinci sınıf öğretmenlerinin fen bilgisi dersi sınav sorularının Bloom Taksonomisine göre değerlendirilmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26(3), 87-96.
Erkuş, B., & Kılıç, D. (2015). Sınıf öğretmenlerinin soru sorma stratejileri ve karşılaştıkları sorunlar. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(5), 230-243.
Filiz, S. B. (2009). Soru cevap yöntemi eğitiminin öğretmenlerin soru sorma bilgisi ve soru sorma tekniklerine etkisi. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi, 1(3).
Fisher, R. (2003). Teaching thinking. Continuum.
Girle, R. A. (2011). The question of the question in critical thinking? Tools For Teaching Logic. Springer Berlin Heidelberg, 93-100.
Güven, Ç., & Aydın, A. (2017). Yedinci sınıf fen ve teknoloji dersi öğretim programı sorularının yenilenmiş Bloom Taksonomisi bakımından analizi ve değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 35, 223-233
Hajhosseıny, M. (2012). The effect of dialogic teaching on students' critical thinking disposition. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 69, 1358 – 1368.
Kanadlı, S., & Sağlam, Y. (2012). Öğretmenlerin öğretmen-öğrenci rollerine yönelik inançlarının otoriter ve diyalojik söylevlere etkisi. X. Ulusal Fen ve Matematik Eğitimi Kongresi, 27-30 Haziran, Niğde.
Kara, K., & Bay, E. (2017). Fen bilimleri dersinde etkili öğretim stratejilerinin etkililiğinin değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 34, 55-69.
Kaya, G., Şardağ, M., Çakmakçı, G., Doğan, N., İrez, S., & Yalaki, Y. (2016). Bilimin doğası öğretiminde kullanılan söylem desenleri ve iletişim yaklaşımları. Eğitim ve Bilim Dergisi, 41(185),83-99.
Kaya, O. N., & Kılıç, Z. (2010). Fen sınıflarında meydana gelen diyaloglar ve öğrenme üzerine etkileri. Kastamonu Eğitim Dergisi,18(1), 115-130.
Kılıç, D. (2010). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin tarih konuları ile ilgili soru sorma becerilerinin Bloom taksonomisine göre değerlendirilmesi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Tez Koleksiyonu.
Koray, Ö., Altunçekiç, A., & Yaman, S. (2005). Fen bilgisi öğretmen adaylarının soru sorma becerilerinin Bloom Taksonomisine göre değerlendirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17 (17), 33-39.
Kuhn, D. (2010). Teaching and learning science as argument. Science Education, 94(5), 810– 824.
Lehesvuorı, S., Ratinen, I., Kulhomaki, O., Lappı, J., & Vıırı, J. (2011). Enriching primary student teachers’ conceptions about science teaching. Towards Dialogic Inquiry Based Teaching. Nordina, 7(2), 140-159.
Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Naturalistic Inquiry. Sage.
Lyle, S. (2008). “Dialogic teaching: discussing theoretical contexts and reviewing evidence from classroom practice”. Language and Education, 22(3), 222-240.
Lofgren, R., Schoultz, J., Hultman, G., & Bjorklund, L. (2013). Exploratory talk in science education: ınquiry– based learning and communicative approach in primary school. Journal of Baltic Science Education 12(4), 482-496.
Marginson, S., & Dang, T. K. A. (2017). Vygotsky’s sociocultural theory in the context of globalization. Asia Pacific Journal of Education, 37(1), 116-129.
Milli Eğitim Bakanlığı (2018). Fen bilimleri dersi öğretim programi (İlkokul ve Ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). Ankara.
Monilari, L., Mameli, C., & Gnisci, A. (2012). A sequential analysis of classroom discourse in Italian primary schools: The many faces of the IRF pattern. British Journal of Educational Psychology, 83(3), 414– 430.
Mortimer, E. F. & Scott, P. H. (2003). Meaning Making in Secondary Science Classrooms. Open University Press.
Myhill, D. (2006). Talk, talk, talk: teaching and learning in whole class discourse. Research Papers in Education, 21(1), 19-41.
Oluk, S., & Özcan, S. (2007). İlköğretim fen bilgisi derslerinde kullanılan soruların Piaget ve Bloom taksonomisine göre analizi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (8) ,61-68.
Özcan, S., & Akcan, K. (2010). Fen bilgisi öğretmen adaylarının hazırladığı soruların içerik ve Bloom Taksonomisi’ne uygunluk yönünden incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 18(1), 323-330.
Pimentel, D. S., & Mcneill, K. L. (2013). Conducting talk in secondary science classrooms: ınvestigating ınstruction moves and teachers’ beliefs. Science Education, 97(3), 367-394.
Reinsvold, L. A., & Cochran, K. F. (2012). Power dynamics and questioning in elementary science classrooms. Journal of Science Teacher Education, 23(7), 745-768.
Reznitskaya, A. (2012). Dialogic teaching: Rethinking language use during literature discussions. The Reading Teacher, 65, 446-456.
Saban, A. (2009). Öğrenme öğretme süreci. Nobel Yayıncılık.
Saylık, N., Memduhoğlu, H., & Yayla, A. (2017). İlkokul öğrencilerinde eleştirel ve sorgulayıcı düşünmeyi geliştirmeye yönelik yeni bir öğretim tekniği denemesi: Soru topları tekniği. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 16 (61), 519-533.
Scott, P., & Ametller, J. (2007). Teaching science in a meaningful way: striking a balance between “opening up” and “closing down” classroom talk. School Science Review, 88(324), 77–83.
Scott, P. H., Mortimer, E. F. & Aguiar, O. G. (2006). The tension between authoritative and dialogic discourse: A fundamental characteristic of meaning making interactions in high school science lessons. Science Education, 90(4), 605-631.
Ulu, H. (2017). Dördüncü sınıf fen ve teknoloji derslerinin diyalojik öğretim açısından analizi üzerine bir araştırma. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 5(4), 608-626.
Uluçınar Sağır, Ş., & Açıkgöz, D. (2019). Fen alanı öğretmenlerin araştırma sorgulamaya dayalı öğretime yönelik tutumlarının incelenmesi. Electronic Journal of Education Sciences, 8(16), 172-187.
Wiśniewski, A. (2003). Erotetic search scenarios. Synthese, 134(3), 389-427.
Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (11. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
Yılmaz, A., & Gazel, A. (2017). 4. ve 7. Sınıf sosyal bilgiler derslerinde sorulan öğretmen sorularının Bloom taksonomisinin bilişsel alanına göre incelenmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (2), 173-186.
Yılmaz, Ş. (2017). Fen bilgisi öğretmenlerinin soru üretme hakkındaki muhakemeleri ve inanç sistemleri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Uludağ Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
Yin, R. K. (2003). Case study research: methods and methods. Sage Publications.

APA	CANKARA M, Yılmaz Ş (2021). İLKOKUL FEN BİLİMLERİ DERSLERİNDE SINIF ÖĞRETMENLERİNİN SÖYLEMLERİNİN İNCELENMESİ. , 1204 - 1244. 10.19171/uefad.952272
Chicago	CANKARA MUSTAFA,Yılmaz Şirin İLKOKUL FEN BİLİMLERİ DERSLERİNDE SINIF ÖĞRETMENLERİNİN SÖYLEMLERİNİN İNCELENMESİ. (2021): 1204 - 1244. 10.19171/uefad.952272
MLA	CANKARA MUSTAFA,Yılmaz Şirin İLKOKUL FEN BİLİMLERİ DERSLERİNDE SINIF ÖĞRETMENLERİNİN SÖYLEMLERİNİN İNCELENMESİ. , 2021, ss.1204 - 1244. 10.19171/uefad.952272
AMA	CANKARA M,Yılmaz Ş İLKOKUL FEN BİLİMLERİ DERSLERİNDE SINIF ÖĞRETMENLERİNİN SÖYLEMLERİNİN İNCELENMESİ. . 2021; 1204 - 1244. 10.19171/uefad.952272
Vancouver	CANKARA M,Yılmaz Ş İLKOKUL FEN BİLİMLERİ DERSLERİNDE SINIF ÖĞRETMENLERİNİN SÖYLEMLERİNİN İNCELENMESİ. . 2021; 1204 - 1244. 10.19171/uefad.952272
IEEE	CANKARA M,Yılmaz Ş "İLKOKUL FEN BİLİMLERİ DERSLERİNDE SINIF ÖĞRETMENLERİNİN SÖYLEMLERİNİN İNCELENMESİ." , ss.1204 - 1244, 2021. 10.19171/uefad.952272
ISNAD	CANKARA, MUSTAFA - Yılmaz, Şirin. "İLKOKUL FEN BİLİMLERİ DERSLERİNDE SINIF ÖĞRETMENLERİNİN SÖYLEMLERİNİN İNCELENMESİ". (2021), 1204-1244. https://doi.org/10.19171/uefad.952272

APA	CANKARA M, Yılmaz Ş (2021). İLKOKUL FEN BİLİMLERİ DERSLERİNDE SINIF ÖĞRETMENLERİNİN SÖYLEMLERİNİN İNCELENMESİ. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(3), 1204 - 1244. 10.19171/uefad.952272
Chicago	CANKARA MUSTAFA,Yılmaz Şirin İLKOKUL FEN BİLİMLERİ DERSLERİNDE SINIF ÖĞRETMENLERİNİN SÖYLEMLERİNİN İNCELENMESİ. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 34, no.3 (2021): 1204 - 1244. 10.19171/uefad.952272
MLA	CANKARA MUSTAFA,Yılmaz Şirin İLKOKUL FEN BİLİMLERİ DERSLERİNDE SINIF ÖĞRETMENLERİNİN SÖYLEMLERİNİN İNCELENMESİ. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, vol.34, no.3, 2021, ss.1204 - 1244. 10.19171/uefad.952272
AMA	CANKARA M,Yılmaz Ş İLKOKUL FEN BİLİMLERİ DERSLERİNDE SINIF ÖĞRETMENLERİNİN SÖYLEMLERİNİN İNCELENMESİ. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 2021; 34(3): 1204 - 1244. 10.19171/uefad.952272
Vancouver	CANKARA M,Yılmaz Ş İLKOKUL FEN BİLİMLERİ DERSLERİNDE SINIF ÖĞRETMENLERİNİN SÖYLEMLERİNİN İNCELENMESİ. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 2021; 34(3): 1204 - 1244. 10.19171/uefad.952272
IEEE	CANKARA M,Yılmaz Ş "İLKOKUL FEN BİLİMLERİ DERSLERİNDE SINIF ÖĞRETMENLERİNİN SÖYLEMLERİNİN İNCELENMESİ." Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34, ss.1204 - 1244, 2021. 10.19171/uefad.952272
ISNAD	CANKARA, MUSTAFA - Yılmaz, Şirin. "İLKOKUL FEN BİLİMLERİ DERSLERİNDE SINIF ÖĞRETMENLERİNİN SÖYLEMLERİNİN İNCELENMESİ". Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 34/3 (2021), 1204-1244. https://doi.org/10.19171/uefad.952272