Yıl: 2021 Cilt: 16 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 385 - 401 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 17-02-2022

Erken Cumhuriyet Dönemi İlköğretim Yapılarına Bir Örnek: Bursa İstiklal İlkokulu

Öz:
Cumhuriyet’in kuruluş yıllarında dönemin ideolojik programı çerçevesinde eğitim sisteminde önemli reformlar gerçekleştirilmiştir. Bu dönüşüm mekânsal olarak da karşılığını bulmuş ve yeni eğitim sistemine hizmet verecek okul yapıları ülkenin dört yanında hızla inşa edilmeye başlanmıştır. Ülkede en yaygın olarak inşa edilen eğitim yapıları ilkokullar olmuştur. 1930’lu yıllara kadar 1. Ulusal Mimari üslubunda okullar tasarlanırken, bu tarihten sonra Maarif Vekâleti bünyesinde kurulan inşaat bürosunun başına gelen Ernst Egli’nin de etkisiyle modernist üslupta tasarlanmış okulların tercih edildiği görülmektedir. Bu dönemden başlayarak özellikle cepheler, işlevi yansıtacak şekilde yalın bırakılmış, geometrik olarak düzenlenmiş kütleler ve teras çatılar hâkim mimari dil haline gelmiştir. Erken Cumhuriyet döneminin mimari üretiminin önemli bir dilimini oluşturan eğitim yapıları bugün mimari miras kapsamında değerlendirilmektedir. Giderek uzaklaşılan bir geçmişe ait bu yapıların nitelikli örneklerinin bir an önce belgelenip değerleri saptanarak koruma altına alınması gereklidir. Bursa’da 1934 yılında eğitime başlayan İstiklal İlkokulu mimar Nedim Karakurd tarafından kübik mimari tarzında tasarlanmıştır. Okul, bugün de aynı işlevi devam ettirmektedir. Derslik kapasitesini artırmak amacıyla 2001 yılında bahçesine inşa edilen ek bina, tasarımın bütüncüllüğüne zarar vermişse de Karadurd’un ilkokul tasarımına ait özgün mimari detaylar halen ana binada büyük ölçüde okunabilmektedir. Bu çalışma kapsamında ilkokul yönetimi tarafından tutulan arşivde yapının miras değerlerinin tanımlanmasında yardımcı olacak pek çok belgeye ulaşılmıştır. Bu belgeler ışığında makalenin yazarı tarafından ilgili koruma bölge kuruluna yapılan başvuru olumlu sonuçlanmış ve yapı 2019 yılında tescillenmiştir. Makalede İstiklal İlkokulu’nun mimarisi ve modern miras olarak sahip olduğu değerler tanıtılmış, var olan koruma sorunları irdelenmiş ve modern mimarlık mirasının koruma ilkeleri çerçevesinde geleceğine yönelik koruma önerileri sunulmuştur.
Anahtar Kelime:

An Example for Primary Schools in the Early Republican Era: Bursa İstiklal Primary School

Öz:
In the scope of the Kemalist ideological program during the 1920-30s, significant reforms in education were achieved. The transformation of education from the Ottoman system was especially evident in the architecture of the new school buildings. School buildings serving the emerging educational system started to be built throughout the country, conducing the youth to associate with a new architecture formed by modernist ideals. In the early period following the foundation of the Republic, the architectural style preferred for school buildings was the nationalist style, whereas starting from the 1930s modernist approach took over. The modernist facades were plain, without ornamentation, and reflected the function of the building. The interiors were also formed according to the demands of the function. The classrooms were planned in rectangular forms, enabling all pupils to have a clear sight of the blackboard. These buildings were masonry structures with concrete floors/ceilings. In later years reinforced concrete started to be used as a building material. Examples of modernist schools were built primarily in the new capital of the Republic and then spread all around the nation. These buildings, which are among the principal architectural production of the early Republican era, are today regarded as cultural heritage today, witnessing the taste, the spatial preferences, building technology, and materials of their times and carrying immense memory value. There is currently an increasing academic interest in these buildings. Some are represented in the list of Turkish modernist heritage prepared by DOCOMOMO Turkey and others are listed as cultural property. However, in recent years, modernist school buildings have been threatened by consolidation works, conducted due to current building regulations against earthquakes. These interventions cause them to lose their authentic features and modernist characteristics. The buildings are not well-protected due to the reasons like negligence and inappropriate usage. There is an urgent need to draw the attention of the public to the values of these buildings. Well-qualified examples of school buildings ought to be documented and introduced as part of the modernist architectural heritage of Turkey. The aim of the study is to investigate the values and conservation issues of modernist school buildings in Turkey. As an example for these schools, this paper also aims to introduce and highlight the architecture and the heritage values of İstiklal Primary School, as a modern heritage from the city of Bursa. It attempts to identify its existing conservation issues and make proposals for their solution. The study begins with a literature review related to early republican architecture. After giving a brief overview of school buildings from Turkey as part of the modern heritage, it then focuses on İstiklal Primary School from Bursa. The school is studied in detail in the scope of this paper with plans, old photos, and documents from archives. Short interviews with teachers are conducted to understand the contemporary values and problems caused by today’s use. In the light of these findings, the architectural features and conservation state of the school are determined. İstiklal Primary School was designed by Nedim Karakurd in 1932 (opened in 1934). It stands out as a model for modernist educational buildings in Bursa. Located in the Osmangazi district, the school’s plot was tagged as an educational area in 1940 Prost and 1960s Piccinato plans for Bursa. Its cubic architecture is a unique witness of the 1930’s architectural taste in the city. Two photo albums, dating to 1934 and 2002 from the archives of the school highlighted its history and helped to enhance the existing information. The school still serves as a state primary school today. Although an extension was built on the same courtyard in 2001, the modernist impact of the original design of the main building is still visible. Within the scope of this study, the authors applied for the listing of the building to the concerned authority and thus, the school was listed in December 2019. However, legal protection is not enough. There have been misfortunate demolitions of listed modernist heritage in the city, such as Demirtaşpaşa Vocational High School, due to their so-called structural weaknesses. In order to overcome the obstacles and lack of interest in the society against the protection of modernist heritage, there should be studies carried on to raise awareness on these buildings. The present study is considered to be important because it highlights the Istiklal Primary School which needs to be preserved in its integrity while being rehabilitated for future generations. With the condition that its cultural significance is treated with care, it has the potential to be included on a future modernist heritage route planned for Bursa city
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • [1906 yılı Bursa Haritası]. Bursa İnebey Yazma Eserler Kütüphanesi Arşivi. [1924 Bursa Lörcher Planı]. Bursa Şehir Kütüphanesi Arşivi.
  • [1939 Bursa Uydu Fotoğrafı]. Bursa Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü Arşivi.
  • [İstiklal İlkokulu Fotoğraf Albümü]. İstiklal İlkokulu Arşivi.
  • Akkılıç, Y. (2002). Bursa ansiklopedisi cilt: 3. Burdef Yayınları.
  • Akyüz, Y. (2010). Türk eğitim tarihi M.Ö. 1000 – M.S. 2010 (17. Baskı). Pegem A Yayıncılık.
  • Alpagut, L. (2005). Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Ankara’daki eğitim yapıları (Yayın No. 160406) [Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
  • Alsaç, Ü. (1976). Türkiye’de mimarlık düşüncesinin Cumhuriyet Dönemi’ndeki evrimi. KATÜ Yayını.
  • Altan Ergut, E. (2013). Yirminci yüzyıl Modern Mimarlık mirası korunmalıdır! DOCOMOMO_Türkiye: 10 Yılın Ardından…. Mimarlık Dergisi, 371. http://www.mimarlikdergisi.com/index. cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=385&RecID=3160
  • Aslanoğlu, İ. (1992). 1923-1950 yılları arasında Ankara’da çalışan yabancı mimarlar. Ankara Konuşmaları. Mimarlar Odası Ankara Şubesi Yayınları.
  • Aslanoğlu, İ. (2001). Erken Cumhuriyet Dönemi mimarlığı. ODTÜ Yayınları.
  • Ataman, S. (1934). Bursa 1934 il yıllığı. Bursa Belediyesi Neşriyatı.
  • Batur, A. (2005). A concise history: architecture in Turkey during the 20th century. Chamber of Architects of Turkey.
  • Bozdoğan, S. (2002). Modernizm ve ulusun inşası Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde mimari kültür. Metis Yayıncılık.
  • Bursa Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü 9277 nolu tescil kararı (2019, 18 Aralık). C. Çelik (kişisel görüşme, Şubat 2019).
  • Cengizkan, A. (2002). İstanbul 13. İlkokul: Modern Mimarlığın beş noktası ve bir uygulama. A. Cengizkan, (Ed.), Modernin saati içinde (s. 101-117). Mimarlar Derneği Yayını.
  • Cengizkan, A. (2004). Ankara’nın ilk planı: 1924-25 Lörcher planı. Arkadaş Yayıncılık.
  • Çinici, D. (2017). Türkiye Cumhuriyeti mimarlığının modernleşme sürecinde mimar Giulio Mongeri: Bursa Çelik Palas Oteli ve Kaplıcası. Nilüfer Belediyesi Yayınları.
  • Durmuş, G. (2016). Bursa’daki eğitim yapılarının modern mimarlık mirası ve tescil gerekçeleri kapsamında incelenmesi (1920 – 1970) (Yayın No. 470830) [Yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/ UlusalTezMerkezi/
  • Emre, N. (1934). Gazi İlk Mektebi. Arkitekt, 1934 (07), 191-193. http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/22/152.pdf
  • Ergin, O. N. (1943). Türk Maarif Tarihi. Eser Matbaası.
  • Erkol, İ. (2009). Utarit İzgi ve Türkiye’de modern mimarlık (Yayın No. 251747) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
  • Kaplanoğlu, R. (2001). Bursa ansiklopedisi 1 (Yer adları). Avrasya Etnografya Yayınları.
  • Kaplanoğlu, R. (2008). Bursa’nın Kentsel Gelişmesi. Bursa Defteri Dergisi, 31-32, 39-51.
  • Kaprol, T. (2002). Cumhuriyet sonrası 1930–1950 yılları arasında Bursa’da mimari gelişim. Uludağ Üniversitesi MühendislikMimarlık Fakültesi Dergisi, 7(1), 171-184. https://dergipark. org.tr/tr/pub/uumfd/issue/21690/233490
  • Kul, N. (2010). A new approach for defining the conservation status of early republican architecture case study: Primary school buildings in İzmir (Yayın No. 269571) [Doktora tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https:// tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ M. Gümüştaş (kişisel görüşme, Haziran 2020). N. Arkaya (kişisel görüşme, Şubat 2019).
  • Omay Polat, E. (2008). Türkiye’nin Modern Mimarlık mirasının korunması: Kuram ve yöntem bağlamında bir değerlendirme (Yayın No. 237144) [Doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
  • Omay Polat, E. (2010). Türkiye’de Modern Mimarlık Mirasını Koruma Sorunları: Bursa Sümerbank Merinos Fabrika Kompleksi Örneğinde Bir Değerlendirme. TOL, 9-10, 150-155.
  • Orbaşlı, A. (2008). Architectural conservation: principles and practice. Wiley-Blackwell.
  • Özbek, Y. (2013). Erken Cumhuriyet döneminde (1923- 1954) Kayseri’de okul yapıları. Belleten, LXXVII (278), 271-372. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ttkbelleten/issue/57219/809219
  • Selah, Z. (1931). Mektep inşaatında (Plan-Tip) in manzurları. Arkitekt, 1931(4),114-125. http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/59/8672.pdf
  • Tanyeli, U. (1997). Söyleşi: Utarit İzgi-Uğur Tanyeli. Arredamento Dekorasyon, 58-65.
  • Unat, F. R. (1964). Türkiye’de eğitim sistemine genel bir bakış. MEB Basımevi. Mayıs, 58-65.
  • Yavuz, Y. (1973). Cumhuriyet Dönemi Ankara’sında biçim endişesi. Mimarlık Dergisi, 11-12, 26-44. http://dergi.mo.org.tr/ dergiler/4/465/6832.pdf
  • Yavuz, Y. (1981). Mimar Kemalettin ve 1. Ulusal Mimarlık Dönemi. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği.
  • Yavuz, Y. (Ed.). (2001). Tarih içinde Ankara II”, Aralık 1998 seminer bildirileri. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını.
  • Yavuztürk Özyalvaç, P. (2012). Mektebe ilk merhaba: Sıbyan mektepleri. H. Şahin ve N. Şafak (Ed.), Osmanlı dünyasında çocuk olmak içinde (s. 97-127). Dem Yayınları. İnternet Kaynakları
  • Url-1: DOCOMOMO Organization. (t.y.). 07 Temmuz, 2021, https://www.docomomo.com/about/organization/iscs adresinden alındı.
  • Url-2: Atatürk Ortaokulu-Okulumuz Hakkında. (t.y.). 07 Temmuz, 2021, https://osmangaziataturkortaokulu.meb.k12.tr/tema/ okulumuz_hakkinda.html adresinden alındı.
  • Url-3: Bursa Büyükşehir Belediyesi fotoğraf arşivi Altıparmak Caddesi kaymakamlık binası meydanı fotoğrafı. (t.y.). 06 Temmuz, 2021, http://fotograf.bursa.com.tr/altiparmak-caddesi-kaymakamlik-binasi-meydani/altiparmak-caddesi-kaymakamlik-binasi/ adresinden alındı.
  • Url-4: Bursa Fotoğrafı. (t.y.). 06 Temmuz, 2021, https:// tr.pinterest.com/pin/468867011193696839/ adresinden alındı.
  • Url-5: ICOMOS Helsinki Toplantısı, 1995. https://www.icomos. org/20th_heritage/helsinki_1995.htm adresinden alındı.
  • Url-6: Karl Marx School. (t.y.). 06 Temmuz, 2021, https://www. knoll.com/story/discover-knoll/karl-marx-school adresinden alındı.
  • Url-7: T24 Bağımsızinternet gazetesi (2017, 04 Ocak). Türkiye’nin ilk çamaşır ve bulaşık makinası fabrikası yıkılıyor. 06 Temmuz, 2021, https://t24.com.tr/haber/turkiyenin-ilk-camasir-vebulasik-makinasi-fabrikasi-yikiliyor,381127 adresinden alındı.
  • Url-8: EnBursa.com (2019, 19 Haziran). 06 Temmuz, 2021, Bursa’da yıkılan 13 okul yılan hikayesine döndü. https://enbursa.com/haber/bursa-da-yikilan-13-okul-yilan-hikayesinedondu-71442.html adresinden alındı.
  • Url-9: Eko Haber (2017, 02 Mart). Bursa’dan bir Tolon geçti. 06 Temmuz, 2021, http://www.iaosb.org.tr/medya/basin-kupurleri/detay/bursadan-bir-tolon-gecti adresinden alındı.
APA Sayın A, Coskun B (2021). Erken Cumhuriyet Dönemi İlköğretim Yapılarına Bir Örnek: Bursa İstiklal İlkokulu. , 385 - 401.
Chicago Sayın Aybike,Coskun Burcu Selcen Erken Cumhuriyet Dönemi İlköğretim Yapılarına Bir Örnek: Bursa İstiklal İlkokulu. (2021): 385 - 401.
MLA Sayın Aybike,Coskun Burcu Selcen Erken Cumhuriyet Dönemi İlköğretim Yapılarına Bir Örnek: Bursa İstiklal İlkokulu. , 2021, ss.385 - 401.
AMA Sayın A,Coskun B Erken Cumhuriyet Dönemi İlköğretim Yapılarına Bir Örnek: Bursa İstiklal İlkokulu. . 2021; 385 - 401.
Vancouver Sayın A,Coskun B Erken Cumhuriyet Dönemi İlköğretim Yapılarına Bir Örnek: Bursa İstiklal İlkokulu. . 2021; 385 - 401.
IEEE Sayın A,Coskun B "Erken Cumhuriyet Dönemi İlköğretim Yapılarına Bir Örnek: Bursa İstiklal İlkokulu." , ss.385 - 401, 2021.
ISNAD Sayın, Aybike - Coskun, Burcu Selcen. "Erken Cumhuriyet Dönemi İlköğretim Yapılarına Bir Örnek: Bursa İstiklal İlkokulu". (2021), 385-401.
APA Sayın A, Coskun B (2021). Erken Cumhuriyet Dönemi İlköğretim Yapılarına Bir Örnek: Bursa İstiklal İlkokulu. Megaron, 16(3), 385 - 401.
Chicago Sayın Aybike,Coskun Burcu Selcen Erken Cumhuriyet Dönemi İlköğretim Yapılarına Bir Örnek: Bursa İstiklal İlkokulu. Megaron 16, no.3 (2021): 385 - 401.
MLA Sayın Aybike,Coskun Burcu Selcen Erken Cumhuriyet Dönemi İlköğretim Yapılarına Bir Örnek: Bursa İstiklal İlkokulu. Megaron, vol.16, no.3, 2021, ss.385 - 401.
AMA Sayın A,Coskun B Erken Cumhuriyet Dönemi İlköğretim Yapılarına Bir Örnek: Bursa İstiklal İlkokulu. Megaron. 2021; 16(3): 385 - 401.
Vancouver Sayın A,Coskun B Erken Cumhuriyet Dönemi İlköğretim Yapılarına Bir Örnek: Bursa İstiklal İlkokulu. Megaron. 2021; 16(3): 385 - 401.
IEEE Sayın A,Coskun B "Erken Cumhuriyet Dönemi İlköğretim Yapılarına Bir Örnek: Bursa İstiklal İlkokulu." Megaron, 16, ss.385 - 401, 2021.
ISNAD Sayın, Aybike - Coskun, Burcu Selcen. "Erken Cumhuriyet Dönemi İlköğretim Yapılarına Bir Örnek: Bursa İstiklal İlkokulu". Megaron 16/3 (2021), 385-401.