KUTB’UN HÜSREV Ü ŞÎRÎN’İNDE OĞUZCA ÖZELLİKLER
Yıl: 2021 Cilt: 0 Sayı: 52 Sayfa Aralığı: 11 - 32 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.24155/tdk.2021.175 İndeks Tarihi: 18-02-2022
KUTB’UN HÜSREV Ü ŞÎRÎN’İNDE OĞUZCA ÖZELLİKLER
Öz: XIII. yüzyıldan itibaren Harezm ve Sirderya’nın aşağı kesimlerinde,kısmen Oğuz (Türkmen) ve Kıpçak yerli ağızlarının etkisi altında ve Ka rahanlı Türkçesinin devamı niteliğindeki geçiş dönemine “Harezm Türk çesi” denir. Harezm dönemi eserlerinin en belirgin ortak özellikleri DoğuTürkçesi ile birlikte Oğuz-Türkmen ve Kıpçak Türkçesi dil özelliklerinibir arada barındırmasıdır. Karma dil özelliğine sahip Harezm Türkçesiyleyazılmış eserlerden biri de XIV. yüzyılın ilk yarısında, 1340-1342 yıllarıarasında Kutb tarafından Farsçadan Nizamî’nin aynı adlı eserinden ter cüme edilmiş olan Hüsrev ü Şîrîn’dir. Ḫüsrev ü Şîrîn adlı mesnevi, Farsedebiyatının en önemli isimlerinden biri olan Genceli Nizamî tarafındanXII. yüzyılda yazılmıştır. Kutb’un Hüsrev ü Şîrîn’i bir Kıpçak Türkü olanBerke Fakih tarafından 1383 yılında istinsah edilmiştir. Bu nüsha, ParisBibliothèque Nationale’da 312 numara ile kayıtlıdır. Harezm sahasındayazılan eserler arasında Kutb’un Ḫüsrev ü Şîrîn’inin önemli bir yeri var dır. Ḫüsrev ü Şîrîn bir aşk mesnevisidir. Konusu bakımından devrin diğereserlerinden ayrılmaktadır. Eser üzerinde ilk çalışmayı Ananiasz Zając zkowski yapmıştır. Zajączkowski, 1958 yılında eserin transkripsiyonlumetnini ve tıpkıbasımını, 1961 yılında ise sözlüğünü neşretmiştir. Ḫüs rev ü Şîrîn’in transkripsiyonlu metnini Hacıeminoğlu da yayımlamıştır.Eserin dili hakkında farklı görüşler vardır. Harezm Türkçesinin genel dil özelliklerinin yanı sıra Oğuzca özellikler de taşıdığı dikkati çekmektedir.Bu çalışmada, Ḫüsrev ü Şîrîn’de yer alan Oğuzca ses ve şekil özellikleriincelenmiştir. Hüsrev Şîrîn’de tespit edilen Oğuzca ses ve şekil özellikleriile söz varlığına dair örnekler, Hacıeminoğlu tarafından yayımlanan me tinde geçtiği mısra numaraları verilerek gösterilmiştir.
Anahtar Kelime: Oghuz Dialect’s Features at Husrev u Sirin
Öz: Since the 13th century, in the lower parts of Harezm and Sirderya, thetransition period in the character as a continuation of Karakhanid Turkic,partly under the influence of the local dialects of Oghuz (Turkmen) andKipchak, is called “Harezm Turkish”. The most prominent commonfeatures of the Harezm period works are that they contain the linguisticfeatures of Oghuz-Turkmen and Kipchak Turkish together with EasternTurkish. One of the works written in Harezm Turkish, which has a mixedlanguage feature, is Hüsrev ü Şîrîn, which was translated from Persian byKutb between 1340-1342 in the first half of the 14th century. The mesnevinamed Ḫüsrev ü Şîrîn was written in the 12th century by Genceli Nizamî,one of the most important names in Persian literature. The Hüsrev ü Şîrîn of Kutb was copied in 1383 by a Kipchak Turk, Berke Fakih. This copy isregistered with number 312 at the Paris Bibliothèque Nationale. Among theworks written in the Harezm area, Kutb’s Hüsrev ü Şîrîn has an importantplace. Kutb’s Ḫüsrev ü Şîrîn is a love mesnevi. It differs from other worksof the period in terms of its subject. Ananiasz Zajączkowski was the firstto study on this work. Zajączkowski published the transcribed text andfacsimile of the work in 1958, and the dictionary of the work in 1961. Thetranscribed text was also published by Hacıeminoğlu. There are differentopinions about the language of the work. It is noteworthy that in additionto general language features of Harezm Turkish, it has Oghuz features aswell. In this study, the phonetic and morphological features of Oghuz inḪüsrev ü Şîrîn were examined. The phonetic and morphological featuresof Oghuz language and examples of vocabulary, which are determined inHüsrev ü Şîrîn, are shown by giving the line numbers mentioned in thetext published by Hacıeminoğlu.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Aktan, B. (2012). “Mu‘înü’l-Mürîd’de Oğuzca Ses ve Şekil Özellikleri”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32, 1-8.
- Argunşah, M. – Sağol Yüksekkaya, G. (2014). Karahanlıca-Harezmce-Kıpçakça Dersleri. İstanbul: Kesit Yayınları.
- Ata, A. (2016). Çağatay Türkçesinin İlk Evresi Harezm – Altın Ordu Türkçesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi, 2. bs.
- Ata, A. (2002). Harezm-Altın Ordu Türkçesi. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 36.
- Caferoğlu, A. (2015). Türk Dili Tarihi. I-II. Ankara: Altınordu Yayınları.
- Clauson, Sir G. (1972). An Etymological Dictionary Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford.
- Ercilasun, A. B. - Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Gülsevin, G. - Boz, E.(2004). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Gazi Kitabevi.
- Gülsevin, G. (1998). “Köktürk Bengü Taşlarındaki Oğuzca Özellikler”. Kardeş Ağızlar (Türk Lehçe ve Şiveleri Dergisi), 7, 12-18.
- Gülsevin, G. (2010). “Oğuzca olmayan Türk Lehçelerindeki Oğuzca Unsurlar ve Bunlara Teorik Bir Yaklaşım”. Turkish Studies. Volume: 5/1: 57-76.
- Gülsevin, G. (2010). “11. Yüzyılda Hangi Oğuz Diyalektleri Vardı?”. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi. Kış 2016 / 76, 269-300.
- Hacıeminoğlu, N. (1968). Kutb’un Husrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
- İnan, A. (1998). Makaleler ve İncelemeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Eckmann, J. (2017). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar. (Haz. Osman Fikri Sertkaya). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ercilasun, A. B. (2011). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Karadoğan, A. (2003), “Eski Anadolu Türkçesinde Yuvarlaklaşan Ekler”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 2001, 44, 171 - 179.
- Karahan, A. (2013). Dīvānu Luġati’t-Türk’e Göre XI. Yüzyıl Türk Lehçe Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Korkmaz, Z. (1995). “Kaşgarlı Mahmud ve Oğuz Türkçesi”. Türk Dili Üzerine Araştırmalar, C 1, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Korkmaz, Z. (2010). “Oğuz Türkçesinin Tarihi Gelişme Süreçleri”. Turkish Studies, Volume 5/1, Winter, 1-41.
- Korkmaz, Z. (2013). Türkiye Türkçesinin Temeli Oğuz Türkçesinin Gelişimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Korkmaz, Z. (1974). “Eski Türkçedeki Oğuzca Belirtiler”. Türkoloji Dergisi, C 6, 1, 15-30.
- Sağol, G. (2002). “Harezm Türkçesi ve Harezm Türkçesi ile Yazılan Eserler”. Türkler. C 5, Yeni Türkiye Yayınları, 804-813.
- Sulak, S. (2011). Kaynaklardan Ders Kitaplarına Aktarma Kutb’un Hüsrev ü Şîrîn’inin Metin Çeviri ve Sözlüğü. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Türkçe Eğitimi Bölümü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
- Taş, İ. (2015). Kutadgu Bilig’de Söz Yapımı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Uludağ, H. (2018). Kutb’un Ḫüsrev ü Şîrîn’inde İsimler. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Aydın.
- Ünlü, S. (2004). Karahanlı Türkçesi Satırarası Kuran Tercümesi (TİEM 235v/3- 450r7) (Giriş-Metin-İnceleme-Analitik Dizin). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Doktora Tezi, Ankara.
- Yıldız, M. (2018). Kutb’un Farsçadan Türkçeye Çevirdiği Ḫüsrev ü Şīrīn Adlı Mesnevisinde Fiiler. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Ana Dilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Konya.
- Zajaczkowski, A. (1961). Najstarza Wersja Turecka Ḫusräv u Šîrîn Quŧba. III. Cilt (Sözlük), Warszawa.
- Zajaczkowski, A. (1958). Najstarza Wersja Turecka Ḫusräv u Ðîrîn Quŧba. II. Cilt (Faksimile), Warszawa.
| APA | HERKMEN D (2021). KUTB’UN HÜSREV Ü ŞÎRÎN’İNDE OĞUZCA ÖZELLİKLER. , 11 - 32. 10.24155/tdk.2021.175 |
| Chicago | HERKMEN DİLEK KUTB’UN HÜSREV Ü ŞÎRÎN’İNDE OĞUZCA ÖZELLİKLER. (2021): 11 - 32. 10.24155/tdk.2021.175 |
| MLA | HERKMEN DİLEK KUTB’UN HÜSREV Ü ŞÎRÎN’İNDE OĞUZCA ÖZELLİKLER. , 2021, ss.11 - 32. 10.24155/tdk.2021.175 |
| AMA | HERKMEN D KUTB’UN HÜSREV Ü ŞÎRÎN’İNDE OĞUZCA ÖZELLİKLER. . 2021; 11 - 32. 10.24155/tdk.2021.175 |
| Vancouver | HERKMEN D KUTB’UN HÜSREV Ü ŞÎRÎN’İNDE OĞUZCA ÖZELLİKLER. . 2021; 11 - 32. 10.24155/tdk.2021.175 |
| IEEE | HERKMEN D "KUTB’UN HÜSREV Ü ŞÎRÎN’İNDE OĞUZCA ÖZELLİKLER." , ss.11 - 32, 2021. 10.24155/tdk.2021.175 |
| ISNAD | HERKMEN, DİLEK. "KUTB’UN HÜSREV Ü ŞÎRÎN’İNDE OĞUZCA ÖZELLİKLER". (2021), 11-32. https://doi.org/10.24155/tdk.2021.175 |
| APA | HERKMEN D (2021). KUTB’UN HÜSREV Ü ŞÎRÎN’İNDE OĞUZCA ÖZELLİKLER. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 0(52), 11 - 32. 10.24155/tdk.2021.175 |
| Chicago | HERKMEN DİLEK KUTB’UN HÜSREV Ü ŞÎRÎN’İNDE OĞUZCA ÖZELLİKLER. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi 0, no.52 (2021): 11 - 32. 10.24155/tdk.2021.175 |
| MLA | HERKMEN DİLEK KUTB’UN HÜSREV Ü ŞÎRÎN’İNDE OĞUZCA ÖZELLİKLER. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, vol.0, no.52, 2021, ss.11 - 32. 10.24155/tdk.2021.175 |
| AMA | HERKMEN D KUTB’UN HÜSREV Ü ŞÎRÎN’İNDE OĞUZCA ÖZELLİKLER. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. 2021; 0(52): 11 - 32. 10.24155/tdk.2021.175 |
| Vancouver | HERKMEN D KUTB’UN HÜSREV Ü ŞÎRÎN’İNDE OĞUZCA ÖZELLİKLER. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. 2021; 0(52): 11 - 32. 10.24155/tdk.2021.175 |
| IEEE | HERKMEN D "KUTB’UN HÜSREV Ü ŞÎRÎN’İNDE OĞUZCA ÖZELLİKLER." Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 0, ss.11 - 32, 2021. 10.24155/tdk.2021.175 |
| ISNAD | HERKMEN, DİLEK. "KUTB’UN HÜSREV Ü ŞÎRÎN’İNDE OĞUZCA ÖZELLİKLER". Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi 52 (2021), 11-32. https://doi.org/10.24155/tdk.2021.175 |
