Budizm’deki Sekiz Türlü Şuur Üzerine Eski Uygurca Bir Fragman
Yıl: 2021 Cilt: 21 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 421 - 438 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.32449/egetdid.986429 İndeks Tarihi: 29-07-2022
Budizm’deki Sekiz Türlü Şuur Üzerine Eski Uygurca Bir Fragman
Öz: Budizm; hayatın ızdıraplardan oluştuğunu ve evrendeki her şeyin neden-sonuç ilkesine göre daimi bir oluş içerisinde var olduğunu savunan felsefi bir inanış sistemidir. Bu inanış sisteminde düşünce temelinde algılanan dış dünya, esasen şuurun bir tezahürü olarak kabul edilir. Bu sebeple Budizm’de dış dünyanın algılanmasında olaylara değil, şuurdan ortaya çıkan öznel ve nesnel yansımalara odaklanılır; çünkü esas olan şuurdur. Budizm’in Yogācāra ekolünde, ilk dönem Budizm’indeki beş duyuya ve zihne dayanan şuur modeli genişletilmiş ve böylelikle sekiz türlü şuur fikri öne sürülmüştür. Budizm’deki sekiz türlü şuurun ilk beşi görme, işitme, tatma, dokunma ve koklama gibi insan bedeninin beş duyusuyla doğrudan ilgilidir. Altıncı şuur ilk beş biyolojik duyu aracılığıyla algılanabilen şuurla aynı zamanda ortaya çıkan zihinsel şuurun amacına yöneliktir. Yedinci şuur benmerkezcilik şuuru olarak adlandırılmaktadır ve altıncı şuur tarafından gerçekleştirilen bilişsel faaliyetlerin sürekliliğinde görev alır. Sekizinci şuur ise temelde algıların ve fikirlerin şuurda depolanmasına işaret eder. Bu çalışmanın konusunu oluşturan ve şimdiye kadar neşredilmemiş bu Eski Uygurca fragman ise özellikle sekiz tür şuur içinde anılan altıncı şuura, sekizinci şuura ve sekiz türlü şuurun ilk beş unsuruna değinmesi sebebiyle önem taşımaktadır. Bu fragman bugün Berlin Turfan Koleksiyonu’nda Mainz 672 (T I) arşiv numarasıyla korunmaktadır. Bu çalışmada mezkur fragmanın yazı çevirimi, harf çevirisi, Türkiye Türkçesine aktarılması, açıklamaları, dizin ile sözlüğünün hazırlanması amaçlanmıştır.
Anahtar Kelime: An Old Uyghur Fragment on the Eight Consciousnesses in Buddhism
Öz: Buddhism; it is a philosophical belief system that argues that life consists of sufferings and that everything in the universe exists in a permanent formation according to the principle of cause and effect. In this belief system, the external world, perceived on the basis of thought, is essentially accepted as a manifestation of consciousness. For this reason, in Buddhism, the perception of the external world focuses not on events, but on subjective and objective reflections arising from consciousness; because the main thing is consciousness. In the Yogācāra school of Buddhism, the consciousness model based on the five senses and the mind in early Buddhism was expanded and thus the idea of eight consciousnesses was put forward. The first five of the eight consciousnesses in Buddhism are directly related to the five senses of the human body, such as sight, hearing, taste, touch, and smell. The sixth consciousness is for the purpose of mental consciousness that emerges at the same time as the consciousness that can be perceived through the first five biological senses. The seventh consciousness is called the self-centred consciousness and takes part in the continuity of the cognitive activities performed by the sixth consciousness. The eighth consciousness basically refers to the storage of perceptions and ideas in the consciousness. This Old Uyghur fragment, which is the subject of this study and has not been published until now, is especially important because it refers to the sixth consciousness, the eighth consciousness and the first five elements of the eight consciousnesses. This fragment is preserved today in the Berlin Turfan Collection under archive number Mainz 672 (T I). In this study, it is aimed to present the transliteration and transcription of the aforementioned fragment, translation into Turkish, and to prepare its explanations, index and glossary
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Adams, Douglas Q. (2013). A Dictionary of Tocharian B. Revised and Greatly Enlarged. Vol. 1-2. Amsterdam. New York: Rodopi. (Leiden Studies in Indo-European. 10.)
- Arat, R. R. (1940-42). Uygurlarda Istılahlara Dair. Türkiyat Mecmuası, 7-8: 56-81.
- DDB = Digital Dictionary of Buddhism, www.buddhism-dict.net (Erişim tarihi: 30.07.2021).
- Edgerton, F. (1953). Buddhist Hybrid Sanskrit Grammar and Dictionary. c. II: Dictionary. New Haven: Yale University Press.
- Gharib, B. (1995). Sogdian Dictionary: Sogdian-Persian-English. Tehran: Farhangan.
- Hirakawa, A. (1997). A Buddhist Chinese-Sanskrit Dictionary. Tōkyō: Reiyukai.
- Japanese-English Buddhist Dictionary (1979). Tōkyō: Daitō Shuppansha.
- Jiang, T. (2006). Contexts and Dialogue: Yogācāra Buddhism and Modern Psychology on the Subliminal Mind. Honolulu: University of Hawai’i Press. (Monograph No. 21: Society for Asian and Comparative Philosophy).
- Kasai, Y. (2011). Der alttürkische Kommentar zum Vimalakīrtinirdeśa-sūtra. Turnhout: Brepols. (Berliner Turfantexte. 29.)
- Mainz 672 (T I): (a fragmanı): http://turfan.bbaw.de/dta/mainz/images/mainz0672_seite1.jpg (b fragmanı): http://turfan.bbaw.de/dta/mainz/images/mainz0672_seite2.jpg (Erişim tarihi: 18.08.2021)
- Makeham, J. (2013). The Significance of Xiong Shili’s Interpretation of Dignāga’s Ālambana-Parīkṣā (Investigation of the Object). Journal of Chinese Philosophy, 40, 205-225.
- Maue, D. & Sertkaya, O. (1986). Drogenliste und Dhāraṇī aus dem ‘Zauberbad der Sarasvatī’ des uigurischen Goldglanzsūtra (Teil I). UralAltaische Jahrbücher Neue Folge, 6, 76-99. Monier-Williams, M. (1899). A Sanskrit-English Dictionary. Oxford: Oxford University Press.
- Oda, J. (2015) A Study of the Buddhist Sūtra called Säkiz Yükmäk Yaruq or Säkiz Törlügin Yarumïš Yaltrïmïš in Old Turkic. Turnhout: Brepols. (Berliner Turfantexte. 33.)
- Ölmez, M. (2017). Eski Uygurca İkilemeler Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 65(2), 243-311.
- Özertural, Z. (2012). Alttürkische Handschriften. Teil 16: Mahāyāna-Sūtras und Kommentartexte. Stuttgart: Steiner. (VOHD. 13, 24.)
- Poucha, P. (1955). Institutiones Linguae Tocharicae. Pars I: Thesaurus Linguae Tocharicae Dialecti A. Praha: Státní Pedagogické Nakladatelství. (Monografie Archivu Orientálního XV.)
- Röhrborn, K. (2013). Uygur Budizminde Şuur Öğretisi. (Çev. Hikmet Erdem). Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 61(2), 245-260.
- Soothill, W. E. & Hodous, L. (1937). A Dictionary of Chinese Buddhist Terms: with Sanskrit and English Equivalents and a Sanskrit-Pali Index. London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co.
- Şen, S. (2002). Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Tekin, Ş. (1963). Burkancı Uygurlarda Sekiz Türlü Şuur Üzerine Bir Deneme. Felsefe Arkivi, 14, 97-107.
- Tokyürek, H. (2019). Eski Uygur Türkçesinde Budizm ve Manihaizm Terimleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (AKDTYK. TDK Yay. 1294. Eski Uygurca Kütüphanesi 11.)
- Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen: Altuigurisch – Deutsch – Türkisch / Eski Uygurcanın El Sözlüğü: Eski Uygurca – Almanca – Türkçe. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen.
| APA | Uzunkaya U (2021). Budizm’deki Sekiz Türlü Şuur Üzerine Eski Uygurca Bir Fragman. , 421 - 438. 10.32449/egetdid.986429 |
| Chicago | Uzunkaya Uğur Budizm’deki Sekiz Türlü Şuur Üzerine Eski Uygurca Bir Fragman. (2021): 421 - 438. 10.32449/egetdid.986429 |
| MLA | Uzunkaya Uğur Budizm’deki Sekiz Türlü Şuur Üzerine Eski Uygurca Bir Fragman. , 2021, ss.421 - 438. 10.32449/egetdid.986429 |
| AMA | Uzunkaya U Budizm’deki Sekiz Türlü Şuur Üzerine Eski Uygurca Bir Fragman. . 2021; 421 - 438. 10.32449/egetdid.986429 |
| Vancouver | Uzunkaya U Budizm’deki Sekiz Türlü Şuur Üzerine Eski Uygurca Bir Fragman. . 2021; 421 - 438. 10.32449/egetdid.986429 |
| IEEE | Uzunkaya U "Budizm’deki Sekiz Türlü Şuur Üzerine Eski Uygurca Bir Fragman." , ss.421 - 438, 2021. 10.32449/egetdid.986429 |
| ISNAD | Uzunkaya, Uğur. "Budizm’deki Sekiz Türlü Şuur Üzerine Eski Uygurca Bir Fragman". (2021), 421-438. https://doi.org/10.32449/egetdid.986429 |
| APA | Uzunkaya U (2021). Budizm’deki Sekiz Türlü Şuur Üzerine Eski Uygurca Bir Fragman. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 21(2), 421 - 438. 10.32449/egetdid.986429 |
| Chicago | Uzunkaya Uğur Budizm’deki Sekiz Türlü Şuur Üzerine Eski Uygurca Bir Fragman. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 21, no.2 (2021): 421 - 438. 10.32449/egetdid.986429 |
| MLA | Uzunkaya Uğur Budizm’deki Sekiz Türlü Şuur Üzerine Eski Uygurca Bir Fragman. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, vol.21, no.2, 2021, ss.421 - 438. 10.32449/egetdid.986429 |
| AMA | Uzunkaya U Budizm’deki Sekiz Türlü Şuur Üzerine Eski Uygurca Bir Fragman. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. 2021; 21(2): 421 - 438. 10.32449/egetdid.986429 |
| Vancouver | Uzunkaya U Budizm’deki Sekiz Türlü Şuur Üzerine Eski Uygurca Bir Fragman. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. 2021; 21(2): 421 - 438. 10.32449/egetdid.986429 |
| IEEE | Uzunkaya U "Budizm’deki Sekiz Türlü Şuur Üzerine Eski Uygurca Bir Fragman." Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 21, ss.421 - 438, 2021. 10.32449/egetdid.986429 |
| ISNAD | Uzunkaya, Uğur. "Budizm’deki Sekiz Türlü Şuur Üzerine Eski Uygurca Bir Fragman". Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 21/2 (2021), 421-438. https://doi.org/10.32449/egetdid.986429 |
